Monastycyzm chrześcijański – forma życia religijnego, oparta o wspólnoty (
monastycyzm
,
cenobityzm
), która wyłoniła się z ruchu
anachoreckiego
(pustelniczego) w
Egipcie
oraz
Syrii
w
IV wieku
.
Kiedy ruch pustelników przybrał masowy charakter pustelnicy zaczęli wybierać spośród swojego grona "ojców" (
aram.
abbas, opat), którzy kierowali ich pracą duchową. Wspólnie żyjący
eremici
stanowili etap pośredni do wykształcenia zdyscyplinowanej wspólnoty cenobickiej, której członkowie oddzielnie sypiali (w tzw. celach), ale wspólnie pracowali, spożywali posiłki oraz modlili się. Pierwsze takie wspólnoty założyli w
Egipcie
święty
Antoni Wielki
, zwany Ojcem Wszystkich Mnichów, oraz
Pachomiusz
, który spisał pierwszą
regułę zakonną
(na której duży wpływ wywarła żołnierska przeszłość Pachomiusza). Podobne wspólnoty powstały w
Syrii
koło
Antiochii
, m.in. założone przez
Abrahama z Kaszkaru
, oraz w
Palestynie
. Na język łaciński regułę Pachomiusza przetłumaczył
św. Hieronim
, który wkrótce założył w okolicach
Betlejem
dwa klasztory: męski i żeński.
Wkrótce idea monastyczna rozprzestrzeniła się na ziemie
imperium rzymskiego
i powstało wiele wspólnot. W kościele wschodnim najważniejszą reformę przeprowadził św.
Bazyli Wielki
i jego reguła jest podstawą większości
prawosławnych
wspólnot mniszych. W kościele zachodnim podstawową regułą monastyczną stała się reguły
św. Augustyna
oraz
św. Benedykta
. W okresie wczesnego średniowiecza duże znaczenie miały klasztory
iryjskie
, które były ważnymi ośrodkami cywilizacji. Później ich rolę przejęli
benedyktyni
oraz
cystersi
. Nadmierne zeświecczenie mnichów, spowodowane tym, że byli jedynymi osobami wykształconymi we wczesnośredniowiecznej
Europie
spowodowało reakcję (tzw. reforma cluniacka w
XIII wieku
): ograniczono kontakty mnichów ze światem zewnętrznym i wstęp do klasztorów świeckich (
klauzura
).
Poza ograniczenia takiej formy monastycyzmu wychodziły nowo powstające
zakony
żebrzące (mendykanckie):
franciszkanie
,
dominikanie
,
karmelici
,
augustianie
i inni, w których mnisi nie rezygnowali ze służby duszpasterskiej poza klasztorem. Zakony te odegrały także ogromną rolę w powstaniu średniowiecznych
uniwersytetów
oraz wydały wielu średniowiecznych uczonych: m.in. franciszkanów
św. Bonawenturę
,
Rogera Bacona
i
Dunsa Szkota
, czy dominikanów
Alberta Wielkiego
i
św. Tomasza z Akwinu
. Udział wielu zakonników w
reformacji
spowodował kryzys życia zakonnego i zamknięcie wielu klasztorów. Powstała wtedy nowa forma życia zakonnego, odciążonego od obowiązków liturgicznych i ograniczeń zakonników: księża zakonni. Najbardziej znanym zakonem tej formy są
jezuici
.
Wspólnoty mnisze żeńskie powstały w
IV wieku
, ale aż do
XVII wieku
miały prawie wyłącznie kontemplacyjny charakter: poświęcały się modlitwie oraz pracom domowym. Pierwszym zgromadzeniem zajmujące się pracą czynną: pielęgnowaniem chorych oraz nauczaniem dzieci były
szarytki
, założone przez
św. Wincentego
.
Zakonnicy wstępując do klasztoru po okresie nowicjatu składają śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa (ponadto np. benedyktyni składają ślub stałości miejsca (stabilitas loci), a
jezuici
osobistego posłuszeństwa papieżowi).
Zobacz też
- Zakony i zgromadzenia zakonne