Michelangelo Buonarroti (Michał Anioł, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni[2]; ur.
6 marca
1475
r. w
Caprese
, prowincji Toskanii we
Włoszech
, zm.
18 lutego
1564
r. w
Rzymie
) – włoski
malarz
,
rzeźbiarz
,
poeta
i
architekt
epoki
Odrodzenia
.
Autor między innymi
fresków
w
Kaplicy Sykstyńskiej
. Wśród rzeźb najbardziej znane są
Pietà
i
Dawid
. Z dzieł
architektonicznych
– projekt
kopuły
bazyliki świętego Piotra
. Jego działalność artystyczna jest związana z
Bolonią
(
1494
–
1495
),
Florencją
(
1501
–
1505
,
1517
–
1534
) a przede wszystkim z Rzymem (
1496
–
1501
,
1505
–
1517
,
1534
–
1564
), gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem
papieskim
. Wykształcony we florenckim warsztacie malarza
Domenico Ghirlandaio
, a w dziedzinie rzeźby w pracowni
Bertolda di Giovanniego
. Wbrew obiegowym opiniom to nie Michał Anioł zaprojektował mundury Watykańskiej
Gwardii Szwajcarskiej
[3].
Młodość
Rzeźba przedstawiająca św. Petroniusza w Bazylice San Dominico w Bolonii
Michał Anioł urodził się w rodzinie Buonarroti Simoni należącej do starych florenckich rodów mieszczańskich. Gdy miał zaledwie kilka tygodni, jego rodzina przeniosła się do
Florencji
. Jego ojciec Lodovico pełnił w tym czasie obowiązki burmistrza
Chiusi
i
Caprese
. Matka, Francesca di Neri di Miniato del Sera, zmarła
6 grudnia
1481
roku, kiedy artysta miał 6 lat. Z tego względu młody Michał Anioł był wychowywany przez spokrewnioną rodzinę kamieniarzy, co ukierunkowało jego późniejsze zainteresowania.
Od
1 kwietnia
1488
roku rozpoczął terminowanie w pracowni
Domenica Ghirlandaia
, uznanego florenckiego malarza. W okresie tym artysta poznał techniki malowania
fresków
, jednakże bardziej pociągała go rzeźba. Rok później przeszedł do pracowni rzeźbiarza
Bertolda di Giovanni
, który zarządzając zbiorem
Medyceuszów
, wprowadził Michała Anioła w otoczenie
Lorenza de' Medici
, zw. il Magnifico (Wawrzyńca Wspaniałego), władcy
Florencji
. Przebywał na jego dworze w latach
1490
-
1492
.
Z tego względu często odwiedzał ogrody pałacu
Medyceuszów
, tam też zwrócił na jego prace uwagę
Lorenzo de' Medici
, który roztoczył opiekę nad młodym artystą zapewniając mu mieszkanie na terenie pałacu i stałą pensję. W okresie tym powstały takie dzieła jak
płaskorzeźby
Madonna przy schodach
(ok.
1490
–
1492
rok) i
Bitwa centaurów
(
1491
–
1492
rok, obydwa dzieła znajdują się obecnie w Casa Buonarroti we Florencji).
W roku
1494
przebywając w
Bolonii
wyrzeźbił świecznik w formie klęczącego, nagiego anioła i posągi świętych:
Petroniusza
i Prokulusa w San Domenico.
Początki twórczości
Po śmierci
Wawrzyńca Wspaniałego
Michał Anioł opuścił pałac
Medyceuszów
i wrócił do rodzinnego domu. Pracował nad posągiem
Herkulesa
(dzieło zaginęło w
XVIII wieku
). W tym czasie studiował też
anatomię
, wykonując potajemnie sekcje zwłok w szpitalu przy klasztorze Santo Spirito za cichą zgodą przeora. W dowód wdzięczności wyrzeźbił dla klasztoru drewniany
krucyfiks
– jedyną w swoim dorobku polichromowaną rzeźbę w drewnie.
W roku
1495
kuzyn Wawrzyńca Medyceusza zamówił wykonanie rzeźby śpiącego
Kupidyna
. Dzieło tak dokładnie oddawało antyczne kanony piękna, że Wawrzyniec namówił Michała Anioła na
spatynowanie
rzeźby. Tak spreparowane dzieło zostało sprzedane handlarzom i dotarło do Rzymu, nabyte tam przez kardynała
Rafaela Riario
z
San Giorgio
. Jednakże szybko do uszu kardynała dotarła informacja, że dzieło zostało wykonane we
Florencji
. Dzięki temu zdarzeniu Michał Anioł pod koniec czerwca
1496
roku przyjechał do
Rzymu
, gdzie wykonał kilka zleceń (posąg
Bachusa
, inną wersję Kupidyna), w tym jedno ze swych najsławniejszych dzieł:
Pietę Watykańską
(
1497
—
1500
), która znajduje się w
Bazylice św. Piotra w Rzymie
. W roku
1501
na prośbę ojca powrócił do Florencji, gdzie podjął się wyrzeźbienia posągu
Dawida
. Prace nad swym najsłynniejszym dziełem zakończył
25 stycznia
1504
roku. Posąg stanął przed pałacem florenckiej
Signorii
. W tym samym czasie powstała także Madonna dla kościoła Notre-Dame w
Brugii
.
We Florencji artysta zajął się wykonaniem na zamówienie dzieł do katedry florenckiej: posągów do Ołtarza Piccolominiego oraz 12 posągów apostołów. W roku
1504
otrzymał zamówienie na dekorację ściany w
Palazzo Vecchio
, naprzeciw bitwy zaczętej przez
Leonarda da Vinci
. Tematem obrazu było zaskoczenie kąpiących się florenckich żołnierzy przez nieprzyjaciół w bitwie pod Cascina. Nie wykończył kartonu do tego dzieła, fragmenty kompozycji znane są tylko z rycin Markantonia i A. Veneziana.
Dalsza twórczość
Michał Anioł został zaproszony w roku
1505
do
Rzymu
przez papieża
Juliusza II
. Był to pierwszy z siedmiu papieży, dla których artysta pracował w
Rzymie
. Buonarroti zaczął realizację papieskiego grobowca, który miał się składać z blisko 40 posągów. Pracę musiał jednak przerwać, by wykonać ogromny brązowy posąg papieża przed kościołem San Petronio w
Bolonii
, skończony w
1508
roku, a zniszczony w
1511
.
Fresk w Kaplicy Sykstyńskiej przedstawiający Sąd Ostateczny
Lata (
1508
-
1512
) poświęcił Michał Anioł sławnym freskom
plafonowym
w
Kaplicy Sykstyńskiej
w
Rzymie
przedstawiając w dziewięciu polach historię ludzkości od stworzenia świata, przez grzech pierworodny aż do biblijnego potopu.
W następnych latach prace nad grobowcem Juliusza II były kontynuowane. Powstały rzeźby takie jak Mojżesz (
1513
–
1516
) oraz Rachela i Lea (
1542
). Równocześnie zaś z nimi artysta rozpoczął marmurowy posąg Chrystusa zmartwychwstałego dla kościoła Santa Maria sopra Minerva (
1514
). Zaczętej w roku
1516
z polecenia
Leona X
budowy nowej fasady dla kościoła San Lorenzo we
Florencji
Michał Anioł również nie skończył, pracując od
1520
przy sławnej
Kaplicy Medycejskiej
tamże. W roku
1523
wykonał klatkę schodową w Biblioteca Laurenziana we Florencji. Nad Kaplicą Medycejską pracował z przerwami do roku
1534
. Zawiera ona grobowe pomniki
Lorenza
i
Giuliana de Medici
.[4]
W roku
1529
Buonarroti udał się do
Wenecji
, gdzie wykonał dla księcia Ferrary obraz
Leda
z łabędziem znany współcześnie tylko z kopii. Po powrocie do
Rzymu
w roku
1534
malował do
1541
sławny
Sąd Ostateczny
na ścianie ołtarzowej
Kaplicy Sykstyńskiej
. W tym samym czasie powstały rzeźby: Dzień, Świt, Zmierzch (
1520
–
1535
). W latach (
1542
—
1550
) trwały prace nad freskami: Ukrzyżowanie
św. Piotra
i Nawrócenie
św. Pawła
w Cappella Paolina w
Watykanie
. W tym okresie ustawione zostały w kościele San Pietro in Vincoli części przygotowane do kolosalnego pomnika
Juliusza II
, a wykończone na znacznie mniejszą skalę, wśród nich wspomniany już Mojżesz. Jednocześnie powstały grupy Opłakiwanie Chrystusa w katedrze florenckiej i w Palazzo Rondanini w
Rzymie
.
Od roku
1547
Michał Anioł prowadził budowę
Bazyliki św. Piotra w Rzymie
, podczas której zmienił całkowicie plany swoich poprzedników –
Bramantego
i
Antonia da Sangallo
. Plan jego stwarza budowlę centralną z kopułą, tylko część jednak planu zdołał wykonać. Praca nad bazyliką przyniosła mu jeszcze większą sławę i uznanie. Pracował nad nią do końca życia, ale nie zdołał jej ukończyć. Dokończenie budowli nastąpiło dopiero przy końcu stulecia. Michał Anioł zajmował się też innymi budowlami w
Rzymie
, jak ukształtowaniem placu kapitolińskiego, budową kościoła S. Maria degli Angeli, Palazzo Farnese i fortyfikacjami, z których Porta Pia zaczęta była w
1564
według jego planów.
Z dzieł Michała Anioła wymienić jeszcze należy: figurę klęczącą Amora (
Londyn
), płaskorzeźbę Madonna z Chrystusem i św. Janem (we Florencji i podobną w
Londynie
), czterech jeńców z grobowca Juliusza II (
Florencja
, dwóch w
Paryżu
), grupę Zwycięzcy (Florencja), Dawida (Florencja) i okrągły obraz Św. Rodzina (
Uffizi
). Ostatnia Pieta jaką wykonał w latach (
1550
–
1553
) dla katedry we Florencji, miała zostać, według ostatniej woli twórcy, postawiona na jego grobie.
Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens. Pracował wyłącznie w
marmurze
, bez pomocy uczniów (nie licząc pracy przy sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej, gdzie miał trzynastu pomocników). Zafascynowany
kontrastem
powierzchni surowej i wygładzonej
dłutem
, pozostawiał szereg prac niedokończonych.
Główne dzieła
Rzeźby
nr | tytuł | czas powstania | technika i wymiary | miejsce przechowywania | ilustracja |
1. |
Walka centaurów z Lapitami
|
1490
-
1492
[5] | marmur, 80,5 × 88 cm | Casa Buonarroti,
Florencja
| |
2. |
Madonna przy schodach
| ok.
1490
[5] | relief marmurowy, 56,7 × 40,1 cm | Casa Buonarroti, Florencja | | |
3. | Krucyfiks |
1492
| drewno polichromowane, 142 × 135 cm | kościół Santo Spirito, Florencja | |
4. |
Pietà watykańska
|
1497
–
1500
| marmur, wys. 174 cm |
Bazylika św. Piotra na Watykanie
| |
5. |
Bachus
|
1497
-
1499
[6] | marmur, wys. 203 cm |
Museo Nazionale del Bargello
,
Florencja
| |
6. |
Madonna z Brugii
| po
1501
| marmur, 128 cm (łącznie z podstawą) | Onze-Lieve-Vrouwekerk,
Brugia
| |
7. |
Dawid
|
1501
–
1504
| marmur, wys. 517 cm |
Galleria dell'Accademia
,
Florencja
| |
8. |
Mojżesz
do nagrobka papieża Juliusza II |
1513
–
1516
| marmur, wys. 235 cm |
Bazylika św. Piotra w okowach
,
Rzym
| |
9. | Jeńcy do nagrobka papieża Juliusza II |
|
Umierający jeniec
|
1513
–
1516
| wys. 228 cm, marmur |
Luwr
,
Paryż
| |
|
Zbuntowany jeniec
| wys. 209 cm, marmur | |
10. | nagrobki w
kaplicy Medyceuszów
|
| nagrobek
Giuliana di Piera de' Medici
Vita activa,
Noc i Dzień
|
1520
–
1535
| marmur | kościół San Lorenzo we
Florencji
| |
| nagrobek
Lorenza II di Piera de' Medici
Vita contemplativa,
Zmierzch i Jutrzenka (Poranek)
| | |
11. |
Zwycięstwo
| | |
Palazzo Vecchio
, Florencja | |
12. | Rachel i
Lea
do nagrobka papieża Juliusza II |
1542
| | | |
13. |
Pietà Florencka
|
1547
–
1553
| wys. 226 cm, marmur | Museo dell'Opera del Duomo, Florencja | |
14. |
Pietà Rondanini
|
1564
[7] | |
Castello Sforzesco
,
Mediolan
| |
Freski
Sklepienie Kaplicy Sykstyńskiej – Stworzenie Adama
Odkryto, że Michał Anioł miał w zwyczaju "podpisywać" się na swoich freskach, malując wśród innych postaci swój własny wizerunek. Można znaleźć go na Fresku w Kaplicy Sykstyńskiej, a latem 2009 roku odkryto podobny detal także na freskach w Cappella Paolina[8].
Obrazy
Architektura
Michał Anioł może się poszczycić kilkoma osiągnięciami architektonicznymi, m.in.
Śmierć
Michał Anioł zmarł
18 lutego
1564
roku w
Rzymie
. Śmierć, a właściwie pogrzeb Michała Anioła związany był z drobnym incydentem. Nastąpiła przepychanka między rzeźbiarzami a malarzami, których pierwsi nie chcieli wpuścić na uroczystość pogrzebu[9]. Artysta został wybrany patronem powstałej we Florencji rok przed jego śmiercią Accademia del disegno (Akademii rysunku)[10]. Na nagrobku wzniesionym przez Akademię w kościele
Santa Croce
we Florencji, projektu
Giorgio Vasariego
, przedstawione są personifikacje trzech sztuk (od lewej Malarstwo, Rzeźba, Architektura). Ponad nimi umieszczone zostało popiersie artysty. Znak trzech nachodzących na siebie kół ilustruje tezę Michała Anioła, iż podstawą jego wszechstronności była umiejętność rysunku (disegno)[10].
Opis twórczości Michała Anioła
Pomnik Michelangella Buonarrotiego
Dzieła Michała Anioła odzwierciedlają jego hamowaną siłę, wielką namiętność, potężne wstrząsy wewnętrzne. Wypowiadał się on w doskonale plastycznej formie, operując z pewnością i znajomością anatomii. Mistrzostwo jego przejawiło się najwybitniej we freskach
Kaplicy Sykstyńskiej
, gdzie ruchy i formy ciała są pełne wyrazu i przemawiają siłą. Budowle traktował on jako żywy organizm. W kaplicy Medycejskiej stworzył wybitny przykład harmonijnego związku między architekturą i rzeźbą. Przez ożywienie ruchem form architektonicznych stał się prekursorem
sztuki barokowej
. Toteż, jakkolwiek miał bardzo niewielu uczniów (
Daniele da Volterra
i
Sebastiano del Piombo
), twórczość jego miała ogromny wpływ na charakter sztuki włoskiej.
Cechy charakterystyczne dzieł Michała Anioła to: boskość i napięcie. W swych pracach umiał wyrazić przez nie stany duszy, uczucia i emocje. Jego prace charakteryzują się trójwymiarowością, bogactwem ruchów i gestów oraz dramatyzmem. Cechuje je walka, ruch, niepokój i cierpienie.
Poezja Michała Anioła
Michał Anioł na początku zajmował się malarstwem, później przez ostatnie 30 lat życia sławę zdobywał jako rzeźbiarz. Pod koniec życia zajmował się także poezją, wydając wiele
sonetów
i kazań. Poezja Michała Anioła jest trudna, pełna zadumy filozoficznej nad światem i obraca się wokół spraw miłości i śmierci.
Sławne są też jego sonety, pełne melancholii, wydane po raz pierwszy przez jego siostrzeńca M. Buonarrotiego w roku
1623
i tłumaczone później na liczne języki (polskie tłum. m.in.
Lucjana Siemieńskiego
- zbiór "
Poezye Michała - Anioła Buonarrotego
" i
Edwarda Porębowicza
).
Jego ,„Poezje” przełożył ostatnio
Leopold Staff
(
1922
, z wstępem i przypisami). Polska monografia o Michale Aniele
Władysława Kozickiego
(
1908
; rozdział uzupełniający w tomie „W gaju Akademosa”,
1912
). Istnieje nadto przekład polski
Romain Rolland
: „Żywot Michała Anioła” (przetłumaczył
Wacław Berent
,
1924
).
Przypisy
- ↑ Informacje o obrazie ze strony
Mediateca di Palazzo Medici Riccardi
(
wł.
).
- ↑ Praca zbiorowa,
2006
, Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, t.2 Michał Anioł, Polskie Media Amer. Com, .
-
Giorgio Vasari
, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów t. 1–2, tłumaczenie Karol Estreicher, Warszawa-Kraków, 1985–1990
- Giovanni Papini, Michał Anioł na tle epoki, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa, 1959
- ↑
http://www.vatican.va/roman_curia/swiss_guard/swissguard/divisa_en.htm
, Oficjalna witryna Watykanu w języku ang. dotycząca Gwardii Szwajcarskiej
- ↑ Peter Barenboim, "Michelangelo Drawings - Key to the Medici Chapel Interpretation", Moscow, Letny Sad, 2006,
- ↑ 5,0 5,1 Informacje o rzeźbie ze strony
Casa Buonarroti
(
ang.
•
wł.
).
- ↑ Informacje o rzeźbie ze strony
Museo del Bargello
(
wł.
).
- ↑ Informacje o rzeźbie ze strony
Castello Sforzesco
(
ang.
•
wł.
•
jap.
).
- ↑ Roman Sidorski,
Jak podpisywał się Michał Anioł?
, "Histmag.org", 5 lipca 2009.
- ↑ Karol Estreicher, Historia sztuki w zarysie, PWN Warszawa 1984
- ↑ 10,0 10,1 Waźbiński Z., Disegno w teorii artystycznej XVI wieku: Italia w: Disegno – rysunek u źródeł sztuki nowożytnej, red. Tadeusz J. Żuchowski, Sebastian Dudzik, Wyd. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001, .
Zobacz też
Linki zewnętrzne