Dzierlatka, śmieciuszka, pośmieciuszka (Galerida cristata) – mały ptak z rodziny
skowronków
.
Występowanie
Zamieszkuje
Eurazję
w pasie klimatów umiarkowanych, od
Portugalii
po północno-wschodnie
Chiny
, Koreę i wschodnie
Indie
, oraz północną
Afrykę
po
Niger
na południu. W Europie północna granica areału przechodzi przez południową Skandynawię i Bałtyk, a szczególnie pospolita jest w południowej części tego kontynentu. Na Starym Kontynencie jej liczebność od paru dekad zmniejsza się. Uważa się, że pierwotnymi siedliskami dzierlatki były azjatyckie stepy skąd rozprzestrzeniła się ana kontynent europejski w trakcie rozwoju rolnictwa. W Europie Zachodniej i Środkowej zaczęto ją widywać już w XIV wieku. Gatunek osiadły.
- W Polsce nieliczny, nierównomiernie rozmieszczony ptak lęgowy[3] i zimujący. Spotkać go można w całym kraju (dolatuje do 600 m n.p.m., więc w górach prawie go nie ma), ale lokalne populacje znacznie różnią się liczebnością. Większe ilości osobników notuje się w zachodniej i środkowej Polsce, a największe populacje znajdują się w ramach administracyjnych granic większych miast: Poznania i Warszawy, a w mniejszym stopniu Szczecina, Leszna, Wrocławia i Ostrowa Wielkopolskiego[4]. Siedliska związane z człowiekiem są bowiem preferowane przez te ptaki. Obecnie w wielu regionach staje się ptakiem rzadkim lub znika z krajobrazu, choć do niedawna, zwłaszcza w miastach była pospolita. Jego liczebność w Polsce szacuje się na 4000 - 8000 par.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Czubek na głowie nastroszony pozostaje również u ptaka w spoczynku
Wielkości
skowronka
, o krępej sylwetce, długim, masywnym dziobie i charakterystycznym, szczeciniastym sterczącym czubku na głowie (nawet gdy ptak jest spokojny). Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie skromne, brązowe z intensywnym, ciemniejszym kreskowaniem na wierzchu ciała. Spód brudnobiały, na piersi i gardzieli brązowo kreskowany, niżej jednolity. Brwi, obrączki wokół oczu ("okulary") i obramowanie policzków o nieco jaśniejszym odcieniu niż reszta ciała. Na skrzydłach widać jasne, wąskie obrzeżenia. Ogon dość krótki, rozwidlony, ciemny i beżowo-brązowo obrzeżony na zewnętrznych krawędziach. Ma szarobrązowy dziób, a tęczówki oczu i nogi jasno-brązowe. Młode osobniki posiadają bardziej plamiste upierzenie i mniejszy czubek.
W terenie wzrostem, sposobem poruszania się po ziemi i w powietrzu oraz barwami bardzo przypomina nieco większego skowronka polnego. Różnicę można dostrzec w kształcie czubka na głowie, bardziej krępej sylwetce, krótszym ogonie oraz bardziej szarym (ciemniejszym) i jednolitym upierzeniu u dzierlatki. Jest nieco większa od wróbla domowego.
Zachowanie
To ptak mało płochliwy, toteż łatwy do rozpoznania i obserwacji. Najłatwiej zauważyć go zimą, a trudniej w okresie lęgowym, kiedy staje się skryty. Gdy człowiek się do niego zbliży odlatuje jedynie na kilka metrów od niego. Do lotu startuje ukośnie w górę i leci nad miejscem gniazdowania "miękkim" lotem i często oddala się znacznie od gniazda. W powietrzu przeważnie zatacza koło po czym stopniowo ląduje na zwykle podwyższonym miejscu. Lot nie jest charakterystyczny dla gatunku.
Wymiary średnie
- długość ciała
- ok. 17 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 34 cm
Masa ciała
ok. 45 g
Głos
Samiec śpiewa zwykle na ziemi w miejscu z którego może prowadzić dogodną obserwację terenu, np. stojąc na grudzie ziemi lub stosie kamieni. Jednak często zdarza mu się wydawać swe odgłosy w locie. W przeciwieństwie zatem do skowronka polnego potrafi odzywać się z punktów obserwacyjnych, jakim może być niewysoki krzew. Średni czas trwania pieśni dzierlatki w powietrzu jest krótszy niż śpiew skowronka polnego i przeważnie wynosi około 1 minutę. Poza tym gatunek ten potrafi naśladować głosy innych ptaków. Głos wabiący to "dy" lub "djui", a gdy wzlatuje lub siedzi na ziemi - "pi pi diee".
Biotop
Najczęściej przebywają na terenach otwartych, suchych i ciepłych ze skąpą roślinnością, mało urodzajnych i piaszczystych. Na miejskich terenach najczęściej spotyka się je na obszarach blokowisk z dużymi trawnikami, płaskich murawach, a także w miejscach zniszczonych przez przemysł, a na wsi na ich obrzeżach, ugorach z ubogą szatą roślinną, skrajach dróg, łąkach. Lęgną się na terenach ruderalnych w miastach i na ich obrzeżach, wysypiskach śmieci i gruzu, placach i składnicach przemysłowe, ubogich pastwiskach, ugorach ze skąpą roślinnością zielną, parcelach budowlanych, nasypach kolejowych. Czasem gnieździ się na ugorach i polach uprawnych.
Okres lęgowy
Toki
W przeciwieństwie do wielu ptaków śpiewających opisywany gatunek przez całą zimę pozostaje w parach. Wiosną, przeważnie w marcu, ptaki zajmują swoje terytoria lęgowe. Tworzone pary są monogamiczne.
Gniazdo
Na ziemi w wygrzebanym dołku pośród luźnej, niskiej roślinności zielnej lub krzewu, ale dosyć dobrze ukryte. Składa się ze źdźbeł trawy, liści i korzeni, czasem również włosia. Może być osłonięte bryłkami ziemi lub kamieniami. Buduje je samica z pomocą swego partnera.
Ze względu na maskujące upierzenie niełatwo dostrzec dzierlatkę na ziemi
Jaja
Lęgi (zwykle 2 w ciągu roku) od połowy kwietnia do lipca. 3-5 jaj o średnich wymiarach 22x17 mm, o tle białym z gęstymi jasnoszarymi lub szaro-fioletowymi plamkami. Są podobne do jaj skowronka polnego, choć mają wyraźniejsze plamkowanie.
Wysiadywanie
Od złożenia ostatniego jaja trwa 12-13 dni. Na jajach siedzi tylko samica. Pisklęta, gniazdowniki, są dokarmiane przez rodziców, po czym opuszczają gniazdo po 9-10 dniach. Gdy to zrobią nadal są nielotne i ukrywają się w pobliżu gniazda. Po 14 dniach nabywają zdolność do kąpieli w piasku (podobnie jak ma to miejsce u skowronka polnego), a po 20 potrafią już dobrze latać. Rodzice karmią swe młode prawie wyłącznie owadami (małymi larwami, pasikonikami, chrząszczami) i dżdżownicami. Zimę spędzają na terenach lęgowych i jest jedynie parę obserwacji o większym przemieszczaniu się dzierlatek (część osobników koczuje).
Pożywienie
Dzierlatki swego pokarmu szukają wyłącznie na ziemi
Ptak wszystkożerny - je, szczególnie jesienią i zimą, nasiona traw, liście, zielone części roślin i chwastów oraz drobne
owady
naziemne, jak chrząszcze, i pająki. Zbierają je na ziemi. W diecie jednak przeważa pokarm roślinny.
Od kiedy w miejscach bytowania dzierlatek pojawiły się markety zmieniły się ich sposoby zdobywania pokarmu. Coraz częściej widuje się je nie tylko przy penetracji najbliższych okolic sklepów, ale też śmiało mogą do nich wchodzić i tam bez strachu szukać resztek pokarmu pomiędzy przechodzącymi ludźmi.
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty
ścisłą ochroną gatunkową
[5].
Od
lat 80.
liczebność dzierlatki w wielu obszarach Polski zmniejsza się. Wśród możliwych przyczyn wymienia się: pogorszenie warunków do zimowania (ciężkie zimy
1978
/
1979
i
1981
/
1982
, zanik transportu konnego (końskie odchody zawierają resztki ziarna, które stanowią podstawową zimową bazę pokarmową tego ptaka) i w związku z tym brak
owsa
i innego pokarmu na drogach), likwidacja i zagospodarowywanie terenów ruderalnych w ludzkie osiedla oraz zmiany w zasiedlanym środowisku (obszary ruderalne są zagospodarowywane lub zarastają wysoką roślinnością w wyniku
eutrofizacji
)[6].
Przypisy
- ↑
Galerida cristata
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Galerida cristata
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 531. . Wg skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km2.
- ↑ Marcin Karetta: Atlas ptaków. Pascal, 2010.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 532. .
Bibliografia
- Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 182. .
- Karel Štastný: Ptaki śpiewające. Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza "BGW", 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .
Zobacz też
Linki zewnętrzne