Szejbanidzi - dynastia pochodzenia mongolskiego , później jednak sturkizowana , rządząca na terenie północno-zachodniej Syberii do roku 1598 , a od drugiej ćwierci XV wieku także w różnych regionach Azji Środkowej , aż do końca wieku XVII .

Dynastia wywodziła się od Szejbaniego, młodszego brata Batu-Chana , piątego syna Dżocziego , przybranego syna Czyngis-Chana . Szejbani władał częścią Białej Ordy , która przyjęła islam już w roku 1282 . W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy , której pochodzenie jest niejasne, chociaż być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Uzbeka ( 1313 - 1341 )^[1]. Za panowania chana Abu al-Chajr-chana ( 1428 - 1468 ) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-Darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów , co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii . Abu al-Chajr-chan w roku 1457 poniósł jednak ciężką klęskę w walce z Ojratami , a w roku 1465 lub 1466 część Uzbeków odeszła od niego, otrzymując nazwę Kazachów , to jest uciekinierów. Jego państwo rozpadło się po jego śmierci, a jego restauracji dokonał dopiero jego wnuk, Muhammad Szejbani ( 1500 - 1510 ), uważany za najwybitniejszego przedstawiciela dynastii. W walkach z Timurydami, w szczególności Baburem , udało mu się opanować większość Azji Środkowej, jednak zginął on w walce z Isma'ilem I z dynastii Safawidów w bitwie pod Merwem w roku 1510 . Niemniej założony przez niego środkowoazjatycki chanat utrzymał się, a jego kolejny następca, Abd Allah-chan II ( 1557 - 1598 ), odbił wszystkie rządzone niegdyś przez niego terytoria. Środkowoazjatycka gałąź Szejbanidów w roku 1599 została jednak obalona przez Dżanidów. Boczna gałąź Szejbanidów rządziła w Chorezmie do końca XVII wieku .

Część Szejbanidów pozostała na terenie Syberii, gdzie ze zmiennym szczęściem walczyła z innymi rodami o władzę nad Chanatem Syberyjskim . Ostatnim władcą tego państwa był Kuczum ( 1563 - 1598 ) z dynastii Szejbanidów.

Bibliografia

• Bobodżan Gafurow , Dzieje i kultura ludów Azji Centralnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.
• Jean-Paul Roux, Historia Turków, Wydawnictwo Marabut, Gdańsk 2003,

Przypisy