obraz Hokusai pięć wachlarzy

Drewniany wachlarz z Azji

Louis XIV

Diego Velázquez, Dama z wachlarzem

jedwabny wachlarz tai chi

Punkah - sterowany komputerowo wachlarz z pawich piór w Jumeirah Beach Residence ( Indie )

Wachlarz - płaski, lekki, zdobiony przedmiot, rozkładany półkoliście, który służy do wachlowania. Poruszany wahadłowo, wymusza ruch powietrza przez co daje uczucie chlodzenia. Wachlarze wykonywane są m.in. z drewna, kości słoniowej , pergaminu , jedwabiu lub piór. Podczas gdy w Europie używany był prawie wyłącznie przez kobiety, a dzisiaj praktycznie wyszedł z użycia, w Azji jest nadal przedmiotem codziennego użytku dla obu plci.

Historia

Najwcześniejsze przedstawienia wachlarza pochodzą ze starożytnego Egiptu. Nie są to jednak wachlarze "ręczne", a raczej wielkie pęki liści palmowych lub pióropusze z piór na dlugich trzonkach, które poruszane przez służbę chłodziły dostojnika lub władcę. Od wieku XVI wachlarze dokumentowane są w Europie. W książkach na temat strojów oraz portretach z tego okresu spotykane są pochodzące najczęściej z Włoch sztywne choragiewki na trzonku, jako specjalna wenecka forma wachlarza. Od początku też powierzchnia wachlarza prowokowała do dekoracji i zdobień. Poszczególne segmenty wachlarzy składanych były misternie malowane w motywy mitologiczne, sceny biblijne, pasterskie lub marynistyczne albo motywy chińskie. U schyłku wieku XVIII modne były sceny z aktualnych wydarzeń takich jak rocznica wybuchu Wezuwiusza, lot braci Montgolfiere czy rewolucja francuska.

Wachlarz nie był i nie jest wyłącznie przedmiotem użytkowym. Używany w Europie , należał wprawdzie do akcesoriów mody, ale mówił też o statusie społecznym, był pomocny w zachowaniach towarzyskich. W Japonii, w tradycyjnym tańcu, jest do tej pory rekwizytem, który służy przedłużeniu ramienia dla wzmocnienia ekspresji gestów tancerzy. Wszędzie pomocny jest też do zakrywania twarzy w sensie dosłownym.^[1]

Historia wachlarza w Japonii

W parnych miesiącach letnich w południowej i środkowej Japonii, wachlarz jest przedmiotem prawie niezbędnym dla ochłody odpędzania insektów czy rozniecania ognia. Jest też środkiem wyrazu w tańcu.

W VI wieku, poprzez Koreę wraz z przyjęciem Buddyzmu , oraz przez wysoko rozwiniętą kulturę cesarskich Chin , do Japonii trafiły wachlarze chińskie. Glównie był to popularny w czasach zachodniej dynastii Han wachlarz lisciasty zwany uchiwa oraz wachlarz-pióropusz z piór bażanta, które to formy znaleźć można na ściennych malowidłach grobowych z VI wieku. Te chińskie formy wachlarza używane były głównie przez rodzinę cesarską i wysokich kapłanów jako znak ich godności. Prosty lud używał wachlarzy plecionych z listowia.

Przypuszczalnie na początku ery Heian (794-1185) japońscy rzemieślnicy wynaleźli wachlarz składany ōgi albo sensu. Najstarszy typ takiego wachlarza zbudowany jest z wąskich klinowatych płytek drewna cyprysu, które w swej szerszej części sa zszyte. Takie cyprysowe skomplikowane w budowie wachlarze hi-ōgi stanowiły najczęściej charakterystyczne accessoirs dam dworu. Wykonane z kości słoniowej lub szyldkretu, trafiały później jako kosztowne przedmioty zbytku na zachod.

Wachlarz z papieru (kami-ōgi) - powstał w IX wieku. Wąskie drewniane "szprychy" tworzą w nim stelaż dla wycinka koła z papieru. Ta wynaleziona w Japonii forma wachlarza była popularna na całym świecie.

Wytwarzanie

Od ery Heian (IX-XIIw) wytwórcy wachlarzy mieli swoje stowarzyszenie zawodowe (Nakama). Żyli zawsze w pobliżu dworu cesarskiego Heian-kyō oraz Kyōto i czcili swoje bóstwa. W erze Edo (1603-1867) wytwarzanie wachlarzy było rzemiosłem mieszczaństwa, a powstałe wówczas sklepy z wachlarzami (ōgi-ya) oferowały zarówno ich części jak i gotowe wyroby.

Język wachlarza

W XVIII wieku rozwinął się tzw. "sekretny język wachlarza", którym ówczesne damy mogły kokietować i uwodzić innych mężczyzn na oczach nieświadomego małżonka. W 1774 królowa Szwecji Luiza Mirck powołała do życia Zakon Wachlarza, w którym to damy dworu mogły poznawać tajniki owej "niewieściej broni". Odpowiednie ustawienie wachlarza wyrażało zamiary, uczucia i stan ducha.

Przykładowo: wachlarz przyłożony do ust - "nie kokietuj tamtej"

Pod koniec XVIII wieku pojawił się "konwersacyjny" typ wachlarza. Dzięki odsłanianiu ukrytych w malunku odpowiednich układów cyfr można było tworzyć dialogi.

Ciekawostki

Dyktator mody Karl Lagerfeld zrobił z wachlarza swój znak rozpoznawczy i nieodłączny element stroju.

Bibliografia

Sławomir Kosieliński. Spojrzenie zza wachlarza. „Wiedza i Życie”. 1 (1997). Warszawa: Prószyński Media. ISSN 0137-8929 . 

Linki zewnętrzne

• Wachlarze japońskie de. www.japankunst.de
• Zbiory wachlarzy de.
• http://www.marquise.de
• Sensu Uchiwa-Innung Kyōto jp.

Przypisy