Skrzyp błotny
Skrzyp błotny | Gatunek trujący |
Pęd główny wiosną z widoczną pochwą liściową i okółkiem odgałęzień pędów bocznych Skrzyp błotny (Equisetum palustre L.) –
gatunek
byliny
należącej do rodziny
skrzypowatych
. Najbardziej trujący spośród skrzypów, rozpowszechniony na wilgotnych siedliskach w całej Polsce. Rozmieszczenie geograficzneWystępuje pospolicie na terenie całej
Europy
(z wyjątkiem południowej
Hiszpanii
i
Sycylii
) oraz
Azji
(z wyjątkiem południowej części kontynentu) i
Ameryki Północnej
(po
Kalifornię
na południu)[1]. W Polsce jest pospolity zarówno na niżu jak i w niższych położeniach górskich[2]. Morfologia- Pokrój
sporofitu
- Wykształca bardzo podobne do siebie pędy
płonne
i
płodne
z
kłosami zarodnionośnymi
, wyrastające równocześnie z długich kłączy podziemnych.
- Pokrój
gametofitu
- Blaszkowate
przedrośle
wyrastające z
zarodnika
.
-
Kłącze
- Trwałe (zimujące), podziemne, rosnące w górnej części gleby pionowo, a na dużych głębokościach (zwykle do 2 metrów poniżej poziomu gruntu, czasem nawet do 5 m[3]), rozrastające się w poziomie. Kłącza pionowe mają do 5 mm średnicy, rosnące głębiej osiągają do 10 mm średnicy, przy długości poszczególnych międzywęźli sięgających do 15 cm. Mają barwę brunatną do czarnej, z połyskiem. Z węzłów wyrastają korzenie, pędy nadziemne, czasem także bulwki magazynujące
skrobię
(służą one także do
rozmnażania wegetatywnego
).
-
Korzenie
- Nieliczne, nitkowate wyrastają z kłącza w węzłach.
-
Łodyga
- Dorasta do 40 cm wysokości (rzadko do 100 cm), jest zielona, rozgałęziona okółkowo (zazwyczaj nieregularnie) i szorstka. Nierzadko pędów bocznych brak lub są one silnie skrócone. Pierwsze międzywęźle pędów bocznych jest krótsze od pochwy liściowej na pędzie głównym, co jest ważną cechą diagnostyczną, pozwalającą na odróżnienie tego gatunku od
skrzypu polnego
. Pęd główny ma grubość 1-3 mm, jest podzielony na żeberkowane segmenty (6-12 żeberek, najczęściej 9), zagłębienia między nimi są zaokrąglone. Pędy boczne są zwykle 5-kanciaste (rzadziej 4-6 kanciaste), nierozgałęzione.
-
Liście
- Wyrastające okółkowo liście w liczbie (4) 6-10 (12) zrastają się u nasady brzegami tworząc wokół łodygi zieloną
pochwę liściową
zwieńczoną lancetowatymi, czarnymi ząbkami z białym obrzeżeniem. Pochwy są walcowate, luźno przylegające tylko najwyższe dzwonkowate. Mają długość do 12 mm i średnicę do 5 mm. Pochwy liściowe pędów bocznych są zawsze przylegające, zwieńczone są 5(7) trójkątnymi ząbkami. Pochewki nasadowe gałązek są prawie czarne.
-
Kłos zarodnionośny
-
Zarodnie
zebrane są w tępo zakończony kłos na szczycie pędu płodnego o długości 1,5-2,5 cm. Kłos zbudowany jest z tarczkowatych łusek. Pod nimi znajdują się
zarodnie
wytwarzające
zarodniki
o średnicy 30-45 µm, posiadające cztery wyrostki w kształcie wstęgi (sprężyce). Zarodniki rozsiewane są przez wiatr (
anemochoria
).
AnatomiaWnętrze łodygi, w dolnej części jest puste, ale przewód centralny jest wąski (do 1/3 średnicy łodygi, niewiele szerszy od bocznych przewodów powietrznych). Łodyga jest bogata w
krzemionkę
(do 10%), dlatego też jest krucha i łamliwa. Biologia- Właściwości toksyczne
- Skrzyp błotny zawiera największe ilości
alkaloidów
spośród wszystkich gatunków skrzypów: od 0,02 do 0,3% w
suchej masie
. Zidentyfikowano w nim m.in. takie związki trujące jak: palustrynę (alkaloid występujący najobficiej), palustrydynę,
kwas palmitynowy
i akonitowy,
nikotynę
, dwumetylosulfon, tiaminazę. Roślina stanowi zagrożenie dla zwierząt, przy czym najbardziej wrażliwe na zatrucie są
konie
, mniej
bydło
i
świnie
, najmniej
owce
i
kozy
.
Zatrucia
zwierząt są jednak incydentalne. Szkodliwość tego gatunku przejawia się głównie na obniżeniu
mleczności
i płodności bydła oraz pogorszeniu jego kondycji w przypadku wypasania na łąkach podmokłych z dużą ilością skrzypów i karmienia
sianem
z takich miejsc[4]. Skrzyp może powodować również u zwierząt
rozwolnienie
, ogólne wychudzenie, u koni –
paraliż
tylnych kończyn[5]. Szkodliwy wpływ ma siano z zawartością od 1 do 13% skrzypu i to zazwyczaj dopiero po długotrwałym skarmianiu. Szkodliwość przejawia się głównie
awitaminozą
witaminy B1
. Uniknąć trującego działania paszy można przygotowując
kiszonkę
przez 8 dni w temperaturze 60-70 °C[6]. Według niektórych badaczy, poza specyficznym składem chemicznym, dodatkowo także
okrzemki
winne są stosunkowo silnemu działaniu toksycznemu skrzypu błotnego. Tworzą one cienką warstwę na powierzchni skrzypów rosnących na siedliskach wilgotnych i uszkadzają
błonę śluzową
przewodu pokarmowego
roślinożerców ułatwiając wchłanianie substancji toksycznych[7].
- Rozwój
- Pędy nadziemne pojawiają się zwykle dopiero na początku maja. Kłosy zarodnionośne powstają w czerwcu i dojrzewają do września. W tym też czasie rozsiewają się zarodniki. Gatunek ten jest bardzo wrażliwy na przymrozki i pędy nadziemne giną jesienią w miarę obniżania się temperatury. Po przymrozkach w maju pędy częściowo odrastają. Przemarzać mogą także płytko rosnące kłącza[8].
- Genetyka
- Pokolenie
diploidalne
zawiera 216
chromosomów
[9].
EkologiaGatunek o szerokiej amplitudzie ekologicznej. Występuje na mokrych łąkach, na brzegach rzek i rowów, na źródliskach, nierzadki także na siedliskach antropogenicznych, np. na nasypach kolejowych. Rośnie na różnych typach
gleb
, najczęściej na
torfach niskich
i
murszach
. Jest wymagający pod względem zasobności gleby w składniki pokarmowe, unika gleb zasolonych
chlorkiem sodu
. Rośnie w bardzo różnych zbiorowiskach na siedliskach wilgotnych, zarówno łąkowych, jak i szuwarowych (często w turzycowiskach). Jest gatunkiem wskaźnikowym dla gleb ze słabo ruchliwą wodą gruntową[10]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych
gatunek charakterystyczny
dla O. Molinietalia[11].
Geofit ryzomowy
. ZmiennośćGatunek wybitnie
polimorficzny
. Dawniej wyróżniano liczne formy[10], różnicując je głównie w zależności od długości i kształtu pędów bocznych. Później te ujęcia były kwestionowane (m.in. znaleziono trzy różne formy wyrastające ze wspólnego kłącza[12]). Do odmian uznawanych w nowszej literaturze należy var. polystachyum A.Br. ex Engelm. (boczne odgałęzienia zakończone kłosami zarodnionośnymi), var. americanum Victorin (ząbki na końcach liści dłuższe od typu, do 5 mm – odmiana geograficzna występująca w Ameryce Północnej)[9]. Tworzy
mieszańce
ze
skrzypem polnym
(E. x rothmaleri C. Page; Watsonia 9: 229 (1973),
syn.
E. x torgesianum Rothm. – znany z różnych miejsc z Europy),
skrzypem bagiennym
(E. x dycei C.N.Page; Fern Gaz. 12(3): 178 (1981) - stwierdzony w
Anglii
) i bardzo rzadko ze
skrzypem olbrzymim
(E. x font-queri Rothm. (1944) – znany w Europie środkowej z pojedynczych stanowisk na wyspie
Rugii
[13] oraz w Polsce południowej[14]. Mieszańce posiadają zarodniki zanikowe, bez sprężyc[15]. ZwalczanieZe względu na szkodliwe działanie na zwierzęta, gatunek ten jest rośliną niepożądaną na pastwiskach i łąkach. Zwalczany bywa też w uprawach, gdzie pojawiać się może na siedliskach wilgotnych. Stosunkowo łatwo można zwalczać pędy nadziemne – wrażliwe na zacienienie, niskie temperatury, wydeptywanie, wałowanie. Można je niszczyć także stosując
herbicydy
. Trudno jednak zniszczyć pędy podziemne, zwłaszcza znajdujące się głęboko, mające duże zdolności regeneracyjne. Paradoksalnie duże dawki herbicydów są często mniej skuteczne od mniejszych, co tłumaczone jest tym, że szybkie obumarcie części nadziemnych ogranicza przemieszczanie preparatów w głąb pędów podziemnych, które w efekcie przeżywają i ponownie odbijają[16]. Przypisy- ↑
Germplasm Resources Information Network (GRIN)
(
ang.
). [dostęp 23 listopada 2007].
- ↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. .
- ↑ M. Nowiński: Chwasty łąk i pastwisk. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966.
- ↑ Maria Chwastek: Studia na biologią i zwalczaniem skrzypu błotnego /Equisetum palustre L./ jako chwastu łąkowego. Falenty: IMUZ, 1978, ss. 13-16.
- ↑ Stefan Bagiński, Jakub Mowszowicz: Krajowe rośliny trujące. Łódź: Łódzkie Stowarzyszenie Naukowe, 1963, s. 20.
- ↑ Maria Chwastek: Studia na biologią i zwalczaniem skrzypu błotnego /Equisetum palustre L./ jako chwastu łąkowego. Falenty: IMUZ, 1978, s. 21.
- ↑ Maria Grynia: Trujące i szkodliwe rośliny łąk i pastwisk. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, ss. 23-24.
- ↑ Maria Chwastek: Studia na biologią i zwalczaniem skrzypu błotnego /Equisetum palustre L./ jako chwastu łąkowego. Falenty: IMUZ, 1978, ss. 12-13.
- ↑ 9,0 9,1
Flora of North America
(
ang.
). [dostęp 23 listopada 2007].
- ↑ 10,0 10,1 Irena Rejment Grochowska: Skrzypy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954, ss. 49-51.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ J. Mukula. Studies on the biology and control of marsh horsetail /Equisetum palustre L./. „Ann. Agricult. Fenniae ser. Agricult.”. 10 (2): 1-57 (1963).
- ↑ Lubienski M, Jessen S, Levermann G, Bennert HW. Equisetum x font-queri Rothm. (= E. palustre L. x E. telmateia Ehrh., Equisetaceae, Pteridophyta) auf Rugen, ein Erstfund fur Deutschland und Mitteleuropa. „Gleditschia”. 28 (1-2): 65-79 (2000).
- ↑ Dominik Wróbel:
Zmienność wewnątrzgatunkowa i zróżnicowanie fitocenotyczne Equisetum telmateia Ehrh.
(
pol.
). I Konferencja Sekcji Pteridologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego - 11-16.09.2006, 2006. [dostęp 2009-04-20].
- ↑ Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B.: Rośliny polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
- ↑ J. Dzieżyc: Zwalczanie chwastów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1962.
Bibliografia- Maria Chwastek: Studia na biologią i zwalczaniem skrzypu błotnego /Equisetum palustre L./ jako chwastu łąkowego. Falenty: Instytut Melioracji i Użytków Zielonych, 1978.
- D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.
- Irena Rejment Grochowska: Skrzypy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954, ss. 49-51.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, ss. 32-33. .
- Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 324. .
Inne hasła zawierające informacje o "Skrzyp błotny":
Mazurski Park Krajobrazowy
...
Polska Czerwona Księga Roślin
...
Grzechotnikowate
...
Lawina
...
Bór sosnowy
...
Tytan (pierwiastek)
...
Pojezierze Mazurskie
...
Las łęgowy
...
Ols
...
Gaz
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Skrzyp błotny":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
003. Nasienne - grupa roślin naczyniowych (plansza 4)
...
025. Przegląd systematyczny gadów (plansza 13)
...
|