Kasztelan
KasztelanKasztelan (
łac.
comes castellanus komes grodowy, nazwa kasztelan pojawia się od
XII
w.) – urzędnik lokalny w średniowiecznej
Polsce
. Zajmował się administracją gospodarczą (ściąganiem
danin
na rzecz panującego), obroną i sądownictwem na terenie
kasztelanii
. Podlegali mu
chorąży
,
wojski
,
sędzia grodowy
i włodarz. Wśród
urzędów senatorskich
I Rzeczypospolitej
najwyższą pozycję między senatorami świeckimi miał kasztelan
krakowski
, wyższą nawet od wojewodów. Kasztelanowie
wileński
i
trocki
także zasiadali pomiędzy wojewodami. Za wojewodami siedziało trzydziestu jeden kasztelanów większych (krzesłowych): kasztelan
poznański
, kasztelan
sandomierski
(sandomirski), kasztelan
kaliski
, kasztelan
wojnicki
, kasztelan
gnieźnieński
, kasztelan
sieradzki
, kasztelan
łęczycki
, kasztelan
żmudzki
, kasztelan
brzeski
(kujawski, brzesko-kujawski), kasztelan
kijowski
, kasztelan
inowrocławski
, kasztelan
lwowski
, kasztelan
wołyński
, kasztelan
kamieniecki
(kamienicki-podolski), kasztelan
smoleński
, kasztelan
lubelski
, kasztelan
połocki
(połocki), kasztelan
bełski
(bełzki), kasztelan
nowogrodzki
, kasztelan
płocki
, kasztelan
witebski
, kasztelan
czerski
, kasztelan
podlaski
, kasztelan
rawski
, kasztelan
brzeski
(litewski, brzesko-litewski), kasztelan
chełmiński
, kasztelan
mścisławski
, kasztelan
elbląski
, kasztelan
bracławski
, kasztelan
gdański
i kasztelan
miński
. Za nimi plasowali się kasztelanowie mniejsi nazywani też drążkowymi, gdyż zasiadali w izbie senatorskiej na końcu i nie na krzesłach ale na wąskich ławach pod ścianą. Dopiero w
1775
r. zniesiono tę dyskryminację. Było ich czterdziestu dziewięciu. W kolejności byli to: k.
inflancki
; k.
czernihowski
; k.
sandecki
(sądecki); k.
międzyrzecki
; k.
wiślicki
; k.
biecki
; k.
rogoziński
; k.
radomski
; k.
zawichostski
(zawichojski); k.
lendzki
(lądzki); k.
szremski
(śremski); k.
żarnowski
; k.
małogoski
; k.
wieluński
; k.
przemyski
; k.
halicki
; k.
sanocki
; k.
chełmski
; k.
dobrzyński
; k.
połaniecki
; k.
przementski
(przemęcki); k.
krzywiński
; k.
czchowski
; k.
nakielski
; k.
rozbirski
(rospierski); k.
biechowski
; k.
bydgoski
; k.
brzeziński
; k.
kruświcki
(kruszwicki); k.
oświęcimski
; k.
kamiński
(kamieński); k.
spicimirski
(spicymierski); k.
inowłodzki
; k.
kowalski
; k.
santocki
; k.
sochaczewski
; k.
warszawski
; k. goślicki (
gostyniński
); k.
wiski
; k.
raciązki
(raciąski); k.
sierpski
; k.
wyszogrodzki
; k.
rypiński
; k.
zakroczymski
; k.
ciechanowski
; k.
liwski
, k.
stoński
(słoński); k.
lubaczowski
(lunaczowski). Później utworzono także urzędy k.
wendeckiego
(wendeńskiego),
dorpackiego
(derpskiego) i
parnawskiego
. I na sam koniec senatorskich urzędów ziemskich, trzech tzw. kasztelanów konarskich (
koniuszych
): konarski sieradzki, łęczycki i inowłocławski. Co do kasztelanów konarskich, to jest przykład niekompetencji ówczesnych urzędników. Dawnymi czasy (do XIV wieku) "konarski" był nazwą urzędu koniuszego. Później tej nazwy zapomniano, zachowała się tylko w tych trzech ziemiach (Kujawy, łęczyckie, sieradzkie). Ale nawet tam nikt nie pamiętał, że chodzi o koniuszych. Jakimś trafem uznano, że "konarski" to kasztelan z miejscowości o nazwie Konary. Gdy powstawał senat i włączano doń wszystkich senatorów mniejszych, owi trzej konarscy załapali się właśnie jako kasztelanowie. Jak to ładnie pisze Z. Góralski: "W ten sposób drogą omyłki nigdy nie sprostowanej, w Senacie Rzeczypospolitej obok najwyższych urzędników państwa i magnatów zasiadło trzech koniuszych z tytułu praktycznie nie istniejącego urzędu". W Senacie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego również zasiadali kasztelanowie, ale był to już tytuł honorowy, nie związany z żadnym grodem. Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Kasztelan":
1398
króla Francji Karola VI Szalonego (zm. 1417)
Spytko III z Melsztyna
, wojewoda krakowski, Kasztelan biecki (zm.
1439
)
Amico Agnifilo
, kardynał włoski, uczestnik
konklawy z 1471
(zm. ...
Stanisław Poniatowski
Stanisław Poniatowski
(1676-1762), Kasztelan krakowski, ojciec króla Polski -Stanisława Augusta Poniatowskiego
Stanisław August Poniatowski
(1732-1798), król ...
Janusz Radziwiłł
Janusz Radziwiłł
(1579-1620) - Kasztelan wileński
Janusz Radziwiłł
(1612-1655) - wojewoda wileński, hetman wielki litewski
Janusz Radziwiłł
(1880-1967) ...
Insurekcja kościuszkowska
pozostali przywódcy
Targowicy
i ludzie posądzani o zdradę:
biskup wileński
Ignacy Massalski
,
Kasztelan przemyski
Antoni Czetwertyński
, poseł do
Turcji
Karol Boscamp-Lasopolski
,
szambelan
Stefan Grabowski, ...
Marcjan Ogiński
– kanclerz wielki litewski, wojewoda trocki
Marcjan Michał Ogiński
(1672-1750) – wojewoda i Kasztelan witebski, miecznik wielki litewski ...
Bolesław V Wstydliwy
krakowski, Marek Gryfita, wojewoda krakowski, Pakosław Stary Awdaniec, wojewoda sandomierski, i Mściwój, Kasztelan wiślicki spotkali się w Cieni, gdzie książęta uchwalili akt, na mocy ...
Piotr Boratyński
...
Piotr Kmita z Wiśnicza
krakowski
(w latach
1501
-
1505
),
starosta
sandomierski
.Jego ojcem był
Jan Kmita
(zm. 1458/60) Kasztelan przemyski i lwowski a jego braćmi byli
Andrzej Kmita
(zm. 1493/1494) ...
Kmitowie herbu Szreniawa
...
Anna Cylejska
koniec 1400 do Celje przybyło poselstwo polskie w skład którego skład wchodzili: Kasztelan śremski Jan z Obichowa,
Hińcza z Rogowa
i
Jan z Ostrowca
. ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kasztelan":
Świat rycerskich praw i obyczajów ? Henryk Sienkiewicz ˝Krzyżacy˝ (plansza 8)
śmierci. Wyrok zapada i nie można go zmienić, ale Jaśko z Tęczyna (Kasztelan krakowski) wyjaśnia Maćkowi, że ostatnią nadzieją dla więźnia może być odnalezienie ...
016b. Polska Piastów (plansza 13)
się także odbudować administrację. Wzmocnił podział kraju na prowincje, a je na Kasztelany, władzę nad nimi powierzył Kasztelanom, którzy w imieniu władcy sprawowali tam ...
017b. Polska Jagiellonów (plansza 13)
uchwały, wybierał członków senatu, którzy często z nim współpracowali oraz mianował urzędników (Kasztelanów, wojewodów oraz biskupów). Wszystkie te czynniki stworzyły powstanie sił, które mogło ...
|