Straż Praw – rząd w Rzeczypospolitej Obojga Narodów , ustanowiony przez Konstytucję 3 Maja .

Skład

W skład wchodzili ustawowo:

• król (jako przewodniczący)
• prymas (jako głowa duchowieństwa i przewodniczący KEN )
• pięciu ministrów : Pieczęci do spraw wewnętrznych ( kanclerz ), Pieczęci do spraw zagranicznych ( drugi kanclerz ), policji ( marszałek wielki koronny ), wojny ( hetman ) i skarbu ( podskarbi )

Oraz dodatkowo mogli w skład wchodzić:

• marszałek Sejmu (bez prawa głosu),
• dwóch sekretarzy
• pełnoletni następca tronu (bez prawa głosu).

Kompetencje

Straż Praw nie była rządem (Radą Ministrów) w dzisiejszym tego słowa rozumieniu, lecz centralnym organem zarządu państwem działającym pod przewodnictwem króla (swoistą "radą królewską"). Miała ustalać główne kierunki polityki państwa - "rządzić". Zaś "administrować" miały komisje rządowe (komisje wielkie), do których należały decyzje wykonawcze i techniczne.

Cztery wspólne dla Korony i Litwy komisje wielkie (kolegialne ministerstwa) podlegały Straży Praw, były to komisje policji, Edukacji Narodowej, wojska i Skarbowa ).

Straż praw miała przede wszystkim władzę kontrolną, analizowała raporty przesyłane jej z innych instytucji centralnych i lokalnych, ale także z sądów. Król nie mógł sam wydawać aktów prawnych - wymagano kontrasygnaty jego podpisu przez jednego z ministrów. Ministrowie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności przez Sejm.

Ministrowi pieczęci była podporządkowana kancelaria ds. zagranicznych. Natomiast kancelaria ds. interesów wewnętrznych obsługiwała zarówno Straż Praw, jak i komisje rządowe (wielkie). Minister pieczęci pełnił funkcję ministra sprawiedliwości.

Źródła

• Wojciech Witkowski, "Historia administracji w Polsce 1764 - 1989", Warszawa 2007.