Zamek
ZamekZamek – według prof.
Bohdana Guerquina
[1] zespół elementów warownych i budynków mieszkalnych powiązanych w zamknięty obwód obronny, który to zespół powstał w ustroju
feudalnym
jako ośrodek władzy
książęcej
, siedziba możnowładcy, siedziba
rycerza
lub placówka militarna. Zasadniczą cechę takiego zespołu stanowi zamknięty obwód obronny początkowo w postaci wałów lub konstrukcji drewniano-ziemnej, a w następnych okresach murowany. Podobnie uważał prof.
Janusz Bogdanowski
, który zaproponował następującą definicję: zamek to samodzielne dzieło obronne o zabudowie zwartej, powstałe w okresie
średniowiecza
, łączące dominującą funkcję obronną z mieszkalną i gospodarczą. Zamek przystosowany był do obrony zamkniętym obwodem obronnym. Polska nazwa "zamek" pochodzi od zamykania drogi lub "zamknięcie". Pojawiła się w pierwszej połowie XIV wieku i zastępowano nią nazwy łacińskie castrum, castellum i arx. Historia zamków w Polscepoczątki W 1 poł. XIII wieku miał miejsc proces modernizacji siedzib książęcych poszerzających program funkcjonalny istniejących grodów drewniano-ziemnych. Początkowy etap rozwoju zamków w Polsce należy łączyć z budową przed 1238 rokiem zamku w Legnicy przez piastowskiego księcia Henryka Brodatego, który to zamek swoją wielkością mógł się zaliczać do największych w Europie Środkowej. Wkrótce nowe murowane urządzenia obronne powstały także we
Wleniu
, w
Krakowie na Wawelu
, na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu, po 1228 roku w
Opolu
. Część badaczy za wczesne obiekty uważa także zamki w
Rokitnicy
, Krośnie Odrzańskim i Wierzbnej. Początkowo charakterystyczne dla zamków elementy umieszczono w obrębie funkcjonujących grodów drewniano-ziemnych, w związku z czym pierwsze zamki miały kształt nieregularny dostosowujący się do istniejących starszych wałów. Po połowie XIII wieku zarzucono także budowę palatiów, które należy łączyć raczej z wcześniejszą epoką. W 2 poł. XIII wieku zaczęły też powstawać zamki budowane przez
Zakon Krzyżacki
, którymi najwcześniejszymi przykładami są obiekty w
Toruniu
, Chełmnie, Elblągu,
Starogrodzie
, w Kwidzynie (biskupi),
Dzierzgoniu
,
Grudziądzu
, Pokrzywnie i
Bierzgłowie
. Na Pomorzu Zachodnim za pierwsze zamki można uznać siedziby zakonu templariuszy: obronne folwarki w
Rurce
i
Chwarszczanach
powstałe o 1248 r., natomiast pierwszymi wzmiankami rycerskimi na Pomorzu Zachodnim były powstałe około 1280 roku zamki w
Płotach
(o regularnym kształcie),
Nowogardzie
i po 1282 roku w
Świdwinie
. rozkwit Następnym etapem gwałtownego rozwoju zamków na ziemiach polskich był okres od 1320 roku do 1410 roku, tj. po przejęciu inicjatywy budowlanej przez władców Polski, ze szczególnym wskazaniem okresu panowania króla Kazimierza Wielkiego, który w ciągu 37 lat wybudował około 36 zamków. W tym też okresie zaczęły powstawać zamki na Mazowszu gdzie zbudowano zamek w Rawie Mazowieckiej oraz w Czersku, Warszawie,
Ciechanowie
i
Liwie
. Zamki powstają też w tym okresie na Kresach. Przykładami mogą być tu Lwów,
Halicz
,
Włodzimierz
,
Kamieniec Podolski
, Buczacz, Jazłowiec i inne. W tym też czasie szczyt rozwoju budownictwa zamkowego ma miejsce na terenach państwa Zakonu Krzyżackiego, gdzie wykształca się model zamku konwentualnego (np. Radzyń Chełmiński, Gniew), zakończony budową zamku w
Ragnecie
w 1409 roku. Na terenie Pomorza Zachodniego duży wpływ na architekturę zamkową miały zamki zakonu joannitów oraz zamki rycerskie. wprowadzenie broni palnej Kolejny etap rozwoju historycznego zamków to okres rozpowszechniania się broni palnej, co spowodowało znaczne modernizacje w istniejących obiektach i budowę nowego typu zamków, jak np. w Bytowie, Dybowie koło Torunia,
Wenecji koło Żnina
,
Bobrownikach
. W tym też okresie większe znaczenie zaczyna się przywiązywać do wygody mieszkańców zamków czego przykładem są zamki prywatne np. w Oporowie, Borysławicach, Gosławicach,
Dębnie
i jeden z najwspanialszych polskich prywatnych zamków XV wiecznych zbudowany w
Pińczowie
. schyłek Z czasem część zamków zmieniła swoje funkcje, a co za tym idzie wygląd, stając się w wyniku przebudowy
pałacami
, natomiast w czasach nowożytnych typowe militarne funkcje zamków przejęły
twierdze
. Umownie przyjmuje się, że zamki zaprzestano budować około
1530
roku, gdy w związku z rozwojem
broni palnej
ich rolę przejęły twierdze
bastionowe
(np.
Krzyżtopór
,
Danków
,
Pilica
,
Brody
,
Łańcut
,
Zamość
,
Stanisławów
,
Dubno
,
Połonne
,
Kudak
,
Zbaraż
). Często jednak nowe obiekty zachowały nazwę "zamek" – nie mając jednak już zbyt wiele wspólnego z zamkami średniowiecznymi (np. tzw. "zamki romantyczne" budowane w stylu neogotyckim w XIX wieku). Rodzaje zamkówPodział ze względu na funkcję: - strażnicze
- mieszkalne
- administracyjne
- refugialne (schronieniowe, od łac. refugere)
Podział ze względu na rodzaj użytego przy budowie materiału: - drewniane (
kasztel
)
- ceglane
- kamienne
Podział ze względu na usytuowanie: [2] Podział związany z osadnictwem: - samotne
- związane z miastem
Podział z uwagi na układ przestrzenny: - regularne
- nieregularne
- pojedyncze
- zespoły obronne (składające się z połączonych np. dolny, średni, górny)
Funkcje i cechy zamkuZamek służył jako: - siedziba władcy, administracji (
starosty
,
kasztelana
,
księcia
) (np.
Niepołomice
,
Lublin
,
Bielsko-Biała
)
- placówka militarna (np.
Dybów
,
Przewodziszowice
)
- więzienie (np.
Lipowiec
,
Chęciny
)
- skarbiec (np.
Chęciny
,
Rawa Mazowiecka
)
- miejsce sądów (np.
Wiślica
,
Nowy Korczyn
)
- ochrona granic i szlaków (np.
Będzin
,
Czorsztyn
i
Niedzica
)
- miejsce schronienia ludności (refugium, np.
Zamek Pieniński
)
Często występujące cechy charakterystyczne zamku: - wysokie i grube
mury
zewnętrzne ze strzelnicami, które otaczają budowlę z każdej strony
- wieża (
stołp
albo
donżon
)
- ufortyfikowane wejścia, często rozbudowane o kraty, mosty zwodzone,
wykusze
i
wieże
- na zewnątrz murów małe i wysoko umieszczone otwory okienne
- kaplica
- dziedziniec
- na zewnątrz zamku przeszkody terenowe jak: dodatkowe mury,
fosy
, wały, mosty zwodzone oraz ewentualnie dodatkowe
fortyfikacje
,
bastiony
, teren wyrównany, pozbawiony trwałych lub wysokich budowli, wysokich drzew itp.
- mury zakończone
blankami
i
machikułami
- w linii murów
baszty
Zaplecze gospodarcze zamku średniowiecznego stanowiło
podzamcze
. W skład zamku oprócz pomieszczeń mieszkalnych wchodziły także pomieszczenia specjalne , np.: magazyny, warsztaty,
stajnie
,
prochownie
, więzienia, kuźnie itd. Pomieszczenia mieszkalne należały do stałych mieszkańców zamku oraz do obsadzającej zamek załogi. Zobacz też Linki zewnętrznePrzypisy- ↑ Bohdan Guerquin - Zamki w Polsce, wyd. Arkady, Warszawa 1974 i 1984
- ↑ Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Warszawa: Wyd. Naukowo-techniczne, 1991, s. 444. .
Inne hasła zawierające informacje o "Zamek":
Brescia
Bazylice św. Piotra
w
Watykanie
i
Katedrze Santa Maria del Fiore
we
Florencji
Zamek (XII w.) Miasta partnerskie
Betlejem
,
Palestyna
Darmstadt
,
Niemcy
Logroño
,
Hiszpania
Shenzhen
, ...
Odense
ekspozycja dotycząca życia i twórczości pisarza, składająca się m.in. z jego osobistych rzeczy.Zamek (Odense Slot) – pierwotnie należał do klasztoru Joannitów. Najstarsza część budynku ...
Linz
metalowy (huta żelaza), maszynowy i chemiczny. Ważny węzeł komunikacyjny. Ośrodek turystyczny (m.in. Zamek z
XVI
-
XVII
w.,
barokowe
pałace i kościoły, liczne muzea). Liczba ludności: ...
Brno
przywilej miasta królewskiego. Kilkadziesiąt lat później król Przemysł Ottokar II tworzy tu Zamek, który daje początek późniejszej twierdzy Špilberg i stanowi podstawę systemu umocnień ...
Sejm grodzieński (1793)
Nowy Zamek w Grodnie, miejsce obrad sejmu w 1793Poseł rosyjski
Jakob Sievers
Sejm grodzieński ...
Wittenberga
wojskiem cesarskim (niem. Reichsarmee). W odpowiedzi miasto zostało ostrzelane 13 października 1760. Zamek oraz kościół zamkowy zostały doszczętnie spalone. Prusacy poddali miasto, którego nie ...
Zamek w Kownie
Zamek w KownieZamek w Kownie (
lit.
Kauno Pilis) – ruiny zamku w ...
1884
7,6 km w czasie 23 min.
3 października
–
Kopenhaga
: spłonął dawny królewski Zamek
Christiansburg
.
13 października
– południk przechodzący przez obserwatorium w
Greenwich
został uznany ...
Paź
...
Bastylia
BastyliaZdobycie BastyliiZdobycie Bastylii
Państwo
Francja
Miejscowość
Paryż
Rozpoczęcie budowy
1370
Ukończenie budowy
1383
Zniszczono
1789
Plan BastyliiBastylia (
fr.
la Bastille) – Zamek wybudowany pod
Paryżem
, w latach
1370
–
1383
, jako część jego umocnień, w ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Zamek":
065. Bonn (plansza 21)
sind in den beiden Gebäuden Verwaltungs- und Lehrräume der Universität untergebracht.
Zamek Poppelsdorfer jest budowlą barokową. Został zbudowany w roku 1740. ...
Geneza Syzyfowych prac (plansza 7)
...
040. Salzburg - miasto Mozarta. (plansza 5)
noch heute im Original-zustand zu bewundern.
Wolf - Dietrich polecił wybudować Zamek Mirabell dla swojej ukochanej Salome.
Ogród barokowy,
labirynt z żywopłotu można ...
|