Dekabryści – grupa rosyjskich rewolucjonistów ze sfer szlacheckich działająca w latach 20.
XIX w.
Nazwa wywodzi się od daty wybuchu antycarskiego powstania -
26 grudnia
1825
(14 grudnia wg
kalendarza juliańskiego
) -
po rosyjsku
- diekabr.
Przygotowania
Większość dekabrystów służyła w okresie powstania w wojsku lub miała przeszłość wojskową. Brali udział w
wojnie obronnej z Napoleonem
. Część z nich służyła w zachodniej Europie, m.in. stacjonowała w okupowanej Francji. Doświadczenia te i poczynione obserwacje miały wpływ na poglądy i program dekabrystów. Wśród uczestników ruchu było wielu
masonów
. Pierwsze tajne organizacje powstały w
1816
r. (Związek Ocalenia) i
1818
(Związek Dobra Publicznego). Spory dotyczące ustroju przyszłej Rosji i różnice w poglądach społecznych doprowadziły do rozłamów i osłabienia działalności. Na zjeździe w lutym 1821-go roku Związek Dobra Publicznego został rozwiązany. Część jego członków nie uznała likwidacji i wkrótce powstały w jego miejsce dwie oddzielne tajne organizacje: Towarzystwo Północne i
Towarzystwo Południowe
w
1821
r. Niezależnie od nich na Wołyniu i Kijowszczyźnie powstało Stowarzyszenie Zjednoczonych Słowian w
1823
r., które w 1825 r. połączyło się z Towarzystwem Południowym.
Pomnik upamiętniający miejsce stracenia części dekabrystów, St. Petersburg.
Program organizacji
Przygotowany przez Pawła Pestela program
Towarzystwa Południowego
(Prawda Ruska) przewidywał likwidację
pańszczyzny
i poddaństwa chłopów, zniesienie różnic stanowych, wywłaszczenie wielkiej własności, wprowadzenie republiki i stracenie carskiej rodziny. Mniej radykalny był program Związku Północnego. Postulował on wprowadzenie monarchii konstytucyjnej opierającej się na
monteskiuszowskim
trójpodziale władz. Mimo różnic, Towarzystwa współpracowały ze sobą. Towarzystwo Południowe utrzymywało również kontakty z polskim
Towarzystwem Patriotycznym
.
Na Placu Senackim
Po śmierci cara
Aleksandra I
wielki książę Konstanty
, zdając sobie sprawę z wad swojego umysłu i charakteru, potwierdził swoją, ogłoszoną w 1823, rezygnację z tronu (wolał pozostać głównodowodzącym wojsk
Królestwa Polskiego
), a cesarzem ogłoszono jego młodszego brata,
Mikołaja I
. Towarzystwo Północne postanowiło wykorzystać zamieszanie spowodowane naruszeniem praw dziedziczenia. Część dowódców wojska uznała za cara W.X. Konstantego i pod tym hasłem postanowiła rozpocząć powstanie. Dyktatorem ogłoszono księcia Sergiusza Trubeckiego. Rano 26 grudnia powstańcy wyszli na
Plac Senacki
, gdzie zgromadzili około 3 tys. żołnierzy. Oddziały cały dzień stały na placu, demonstrując brak poparcia dla cara (podobno żołnierze krzyczeli "Niech żyje Konstytucja!" - gdyż spiskowcy powiedzieli im, że jest to imię żony W.X. Konstantego!). Wieczorem stojące bezczynnie oddziały zostały rozbite przez wojska wierne Mikołajowi I. Towarzystwo Południowe doprowadziło
10 stycznia
1826
r. do buntu stacjonującego na Ukrainie pułku czernihowskiego. Został on również szybko stłumiony.
Represje
Śledztwo, w którym osobisty udział brał Mikołaj I, doprowadziło do rozbicia organizacji. Skazano 289 osób, przywódców na śmierć. Wyroki pięciu z nich (Paweł Pestel, Siergiej Murawjow-Apostoł, Piotr Kachowski, Michaił Bestużew-Riumin, Konrad Rylejew) wykonano przez powieszenie (
25 lipca
1826). Były to pierwsze wykonane kary śmierci od czasu
Katarzyny II
. Pozostałym, m.in.
Nikicie Murawjowowi
,
Aleksandrowi Bestużewowi
zamieniono karę śmierci na długoletnie zesłanie na Syberię. Pozostali oskarżeni również zostali zesłani lub skazani na więzienie. W trakcie śledztwa został aresztowany m.in.
Michaił Murawjow
, późniejszy Wieszatiel, który przed 1821 r. związany był podczas służby wojskowej z organizacjami, z których wywodzili się dekabryści. Został uwolniony po pięciu miesiącach.
Źródła
- Pilikowski Jerzy Słownik Historii Świata, Kraków 2007
- Figes Orlando Taniec Nataszy, Warszawa 2007
- Mazour A.G. The First Russian Revolution, 1825: the Decembrist movement; its origins, development, and significance., Stanford University Press 1937