Dąb szypułkowy
Dąb szypułkowy | Gatunek leczniczy |
Dąb szypułkowy (Quercus robur
L.
) –
gatunek typowy
dla
rodzaju
dąb
obejmującego
drzewa
liściaste z rodziny
bukowatych
(Fagaceae). Występuje w
Europie
(z wyjątkiem północnej
Skandynawii
) oraz południowo-wschodniej
Azji
. W
Polsce
bardziej pospolity od
dębu bezszypułkowego
. Ceniony ze względu na wytrzymałe, twarde i trwałe
drewno
. Jest gatunkiem długowiecznym, żyje ponad 700 lat. Ze względu na okazałe rozmiary jakie osiąga, sprawia majestatyczne wrażenie i dlatego odgrywa istotną rolę w symbolice i dawniej w kultach religijnych. Jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły. Stare okazy nierzadko chronione są jako
pomniki przyrody
. Morfologia | Dąb w stanie bezlistnym | | Pąki szczytowe w końcu marca | | Liście, kwiaty i owoce | | Kwiaty męskie | | Dęby szypułkowe zniekształcone przez pasące się zwierzęta |
- Pokrój
- Osiąga wysokość od 20 do 40, rzadko nawet do 50 m. Drzewo rosnące swobodnie wykształca szeroką koronę.
Korona
młodych drzew jest kulista, z czasem staje się kopułowata.
-
Pień
i
pędy
- Drzewo rosnące swobodnie ma krótki pień dochodzący do 2-3 m średnicy, konary są grube, nisko osadzone i rozłożyste. Drzewa rosnące w gęstych drzewostanach mają pień walcowaty z wysoko osadzonymi i niezbyt rozbudowanymi koronami. Młode drzewo ma
korę
gładką, błyszczącą, brązowawą lub białoszarą, stare – grubą, szarą do ciemnoszarej, głęboko, podłużnie spękaną (, ). Warstwa kory ma grubość kilku centymetrów, na starych drzewach może dochodzić nawet do 15 cm. Młode pędy są słabo kanciaste, grube, chropowate i nieco błyszczące. Barwa jest zmienna w zależności od nasłonecznienia – od szarej w miejscach nasłonecznionych do oliwkowozielonych od spodu. Międzywęźla na pędach są krótkie i nieowłosione, ewentualnie najmłodsze części bywają nieznacznie owłosione[2].
-
Pąki
- Pąki skrętoległe (2/5), jajowate, na wierzchołku słabo zaostrzone, na przekroju poprzecznym mają kształt zbliżony do pięciokąta. Łuski są brązowe, czarno obrzeżone, na końcach czarne, szaro owłosione. Pąk szczytowy otoczony jest zwykle kilkoma pąkami bocznymi, które osadzone są na pędzie płytko i wyraźnie odchylone są od pędu[2].
-
Liście
- Ułożone są
skrętolegle
. Mają blaszkę liściową nieregularną, odwrotnie jajowatą. Osiągają 5-18 cm długości (średnio 11–12 cm) i szerokość 2,5–12 cm (średnio 6–7 cm). Na wierzchołku blaszka jest zaokrąglona lub nawet wycięta, a u nasady uszkowata. Liście są skórzaste, nagie (od spodu mogą jednak się zdarzać pojedyncze włoski), ciemnozielone z lekko szarozielonym odcieniem. Blaszka ma 3-6 par zaokrąglonych klap z nerwami dochodzącymi do ich szczytu oraz do wcięć między klapami. Ogonki liściowe są krótkie (do 1,5 cm, zwykle 6–8 mm długości) i pozbawione bruzdy na grzbietowej stronie[2].
-
Kwiaty
- Wiatropylne, rozdzielnopłciowe. Kwitną od końca kwietnia do końca maja równocześnie z rozwojem liści.
Kwiaty męskie
– długie i wiotkie, luźno zwisające
kotki
zgrupowane po kilka sztuk i wyrastające z pąków bocznych zeszłorocznych pędów. Kolor żółtawo-zielony.
Kwiaty żeńskie
– mało widoczne, drobne, kształt cebulkowaty. Zebrane po kilka na długiej szypułce wyrastają na pędach tegorocznych.
-
Owoce
-
Orzechy
potocznie nazywane
żołędziami
, po 2-3 na szypułce o długości 2 do 5 cm, mają kształt elipsoidalno-walcowaty. Długość 20 do 40 mm, grubość 10-18 mm. Najgrubsze zazwyczaj w połowie długości. Znamię płaskie, szczyt słabo zaostrzony. Osadzone są w półokrągłych miseczkach (
kupula
). Młode żołędzie mają wzdłużne, ciemniejsze pręgi. Na dojrzałych i suchych pręgi widoczne są po namoczeniu. Drzewo rosnące swobodnie owocuje po 40-50 latach, natomiast w zwartym lesie po 60-80.
-
Korzeń
- Głęboki, palowy na
glebach
głębokich i świeżych, powierzchniowy na glebach płytkich. Dzięki długim i mocnym korzeniom drzewa potrafią się oprzeć nawet bardzo silnym
wichurom
.
Biologia DrewnoFragment przekroju przez pień
Biel
jest średnio twardy, o barwie biało-żółtawej.
Twardziel
– ciężka, odporna na ścieranie, bardzo twarda, barwy brunatnej. Przewyższa ona wszystkie drzewa europejskie pod względem wytrzymałości i trwałości drewna. Najczęstsze
wady drewna
to krzywizny, nieregularny układ przyrostów rocznych, listwy mrozowe, przebarwienia, pęknięcia oraz chodniki owadzie i zgnilizny. Drewno dębowe zatopione w
bagnach
,
torfowiskach
lub rzekach, po kilkuset latach przybiera czarną matową barwę ("
czarny dąb
, polski heban"). Jest to skutek reakcji garbników z solami żelaza rozpuszczonymi w wodzie. Pomimo tego traci niewiele ze swej wytrzymałości, zyskuje natomiast wysoką wartość i jest wykorzystywane przy produkcji mebli stylowych oraz w
inkrustacjach
. Jest trudniejsze w obróbce od drewna sezonowanego na powietrzu. Drewno dębowe użyte przy budowie
Biskupina
(gmina Gąsawa) zachowało się w bardzo dobrym stanie, a datowane jest na 747–722 r. p.n.e. Właściwości fizyczne oraz skład chemiczny dębu szypułkowego i dębu bezszypułkowego są bardzo podobne. - Skład chemiczny
-
celuloza
– od 44,9 do 46,3%,
hemicelulozy
– od 17,5 do 25,5%,
lignina
– od 23,5 do 28,1%,
garbniki
– od 4 do 17%, substancje mineralne – od 0,3 do 0,7%.
- Właściwości fizyczne
-
gęstość
w stanie suchym – 590 kg/m³, gęstość przy wilgotności 12–15% – od 630 do 700 kg/m³ (drewno świeżo ścięte ok. 1080 kg/m³), skurcz w kierunku stycznym – od 7 do 12%.
- Cechy makroskopowe drewna
- Widoczne naczynia duże w drewnie wczesnym, w drewnie późnym występują naczynia małe zebrane w promieniowo zorientowane zgrupowania. Słoje roczne wyraźne. Występują promienie drzewne szerokie i jednorzędowe. Promienie drzewne szerokie, widoczne na wszystkich przekrojach, jednorzędowe niewidoczne.
- Cechy mikroskopowe drewna
- Drewno dębu składa się z naczyń, włókien drzewnych, cewek włóknistych, promieni drzewnych i z miękiszu drzewnego podłużnego.
- Naczynia, które w drewnie wczesnym tworzą pierścień złożony z 1 do 4 rzędów, w strefie twardzieli są zamknięte wcistkami, a ich człony mają perforację prostą. Naczynia w drewnie późnym mają znacznie mniejszą średnicę, zebrane są w promieniowo zorientowane zgrupowania. Wymiary naczyń: długość członów 200–400 μm, średnica naczyń wczesnych 100–400 μm, późnych 10–50 μm. Udział naczyń w drewnie późnym 10–19%, w drewnie wczesnym 42–44%,
- Włókna drzewne są grubościenne o długości 280–1600 μm, natomiast cewki włókniste kształtem i wymiarami zbliżone są do włókien drzewnych. Udział włókien drzewnych i cewek wynosi od 40 do 60%.
- Promienie drzewne występujące w drewnie dębu mogą być jednorodne, jednowarstwowe (rzadziej dwuwarstwowe) i szerokie zbudowane z 10 do 30 komórek. Wąskie promienie drzewne przebiegające w pobliżu dużych naczyń są łukowato wygięte (promienie „omijają” naczynia), natomiast szerokie biegną po linii prostej (naczynia „omijają” promienie). Udział promieni drzewnych waha się w granicach 14–33%.
- Miękisz drzewny podłużny występuje jako miękisz przynaczyniowy i pozanaczyniowy (rozproszony i styczny). W drewnie późnym widać nieregularne promieniowo położone pasemka, które są wynikiem zgrupowania się naczyń małych i miękiszu drzewnego. Udział miękiszu drzewnego wynosi 2,8–8,0%.
RozwójDrzewo długowieczne, żyje ponad 700 lat. W młodości rośnie dość szybko na wysokość, proces ten kończy się w wieku 120–200 lat. Przyrost pnia na grubość trwa jednak dalej. ZmiennośćTworzy
mieszańce
z
dębem bezszypułkowym
Quercus x rosacea Bechst. = Q. intermedia Boenn.) o cechach pośrednich. Najłatwiej rozróżnić te dwa gatunki po kształcie i unerwieniu liści, oraz po długości szypułki. Pozostałe cechy są w dużej mierze zbieżne lub różnice pomiędzy nimi są mało widoczne i posłużenie się nimi może być zawodne przy próbie ustalenia gatunku. Krzyżuje się też z
dębem omszonym
[3]. Znanych jest szereg
odmian uprawnych
: - 'Argenteovariegata' – odm. wolno rosnąca o liściach mniejszych niż u typu, biało nakrapianych.
- 'Atropurpurea' – odm. o młodych liściach ciemnoczerwonych, później ciemnozielonych, bardzo wolno rosnąca, tworząca niewielkie drzewka.
- 'Concordia' – odm. żółtolistna. Młode liście żółte (podobne jak u
buka pospolitego
'Zlatia'), potem zieleniejące, wrażliwe na ostre słońce. Jest to małe drzewo (dorasta do 8 m w wieku 40 lat). Pokrój szerokostożkowy, kulisty w starszym wieku. Odmiana o ciekawym zabarwieniu liści, polecana do aranżacji kolorystycznych.
- 'Cupressoides' – odm. cyprysowata. Okazy o wyjątkowo wąskiej sylwetce.
- 'Fastigiata' – odm. stożkowa. Wszystkie konary i gałęzie wyprostowane, rosnące równolegle do pnia (pokrój zbliżony do
topoli włoskiej
). Dzięki temu tworzy koronę wrzecionowatą lub wąskostożkową. Gałęzie często falisto pogięte. Najczęściej rozmnażany przez
szczepienie
, choć mnożony generatywnie (z nasion) zachowuje dużą ilość cech odmiany. Osiąga wysokość do 15 m i szerokość do 4 m. Polecany do nasadzeń w miejscach reprezentacyjnych, przy wjazdach oraz alejach.
- 'Pendula' – odm. zwisająca. Gałęzie mniej lub bardziej zwisające, odmiana jest bardzo zmienna – od drzew wysokich do niskich o koronie parasolowatej.
- 'Pectinata' – odm. strzępolistna. Liście głęboko wcinane, pierzastosieczne, wzrost drzewa bardzo powolny.
- 'Purpurascens' – młode liście na wierzchu czerwonawe, potem ciemnozielone, wzrost normalny.
EkologiaTworzy
dąbrowy
(Quercetum), występuje także w
lasach mieszanych
,
łęgach
i
grądach
. Występuje na
nizinach
, a w obszary górskie wkracza zwykle dolinami. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jest drzewem światłolubnym, ale jako młode drzewo dobrze znosi zacienienie boczne. Preferuje gleby świeże, głębokie, żyzne i wilgotne, są to gliny lekkie, średnie i iły. Rośnie na glebach brunatnych i płowych. Niektóre dęby w Puszczy Białowieskiej osiągają wysokość 43 m (pierśnica do 3m) i są uważane za jedne z najwyższych przedstawicieli swego gatunku. W południowej Polsce występuje do wysokości 40 –500 m n.p.m. powyżej spotkać można tylko pojedyncze okazy – na dużych wysokościach skarłowaciałe. Najwyżej odnotowane występowanie w Polsce –
Karkonosze
– 925 m n.p.m. Najwyżej odnotowany w Europie – Alpy 1420 m n.p.m., w Azji na
Kaukazie
w podgatunku pedunculiflora – 1800 m n.p.m. W Polsce największe skupiska tego gatunku to
Puszcza Białowieska
,
Puszcza Borecka
, dolina Odry na
Nizinie Śląskiej
oraz
Dąbrowy Krotoszyńskie
, lasy czeszewskie i czerniejewskie na
Nizinie Wielkopolskiej
.
Gatunek wyróżniający
dla dla: podzwiązku Ulmenion minoris,
zespołu
Ficario-Ulmetum minoris, dla grupy zespołów dąbrów niżowych na glebach wilgotnych, zespołu
Betulo pendulae-Quercetum roboris
, dla dąbrów podgórskich na glebach oglejonych, borów mieszanych, zespołu Calamagrostio villosae-Pinetum i Frangulo-Rubetum plicati[4]. Zastosowanie Surowiec drzewnyDrewno dębowe jest cenione w
stolarstwie
,
bednarstwie
i
szkutnictwie
(twardością niekiedy przewyższa drewno bukowe). Dawniej wykorzystywane również w kołodziejstwie oraz jako materiał konstrukcyjny. Roślina lecznicza-
Surowiec zielarski
: Kora dębowa (Cortex Quercus) (również z dębu bezszypułkowego) o grubości do 5 mm. Najwyżej ceniona jest gładka, ze srebrzystym połyskiem tzw. kora lustrzana. Zawiera 9 do 20% garbników, kwasy fenolowe, związki żywicowe oraz terpentyny.
- Działanie:
Odwar
stosuje się do płukanek, okładów i obmywań przy stanach zapalnych skóry, błon śluzowych, odmrożeniach i lekkich oparzeniach. Posiada właściwości ściągające, przeciwzapalne, bakteriobójcze oraz przeciwbiegunkowe. Stosowany również przy nieżytach
żołądka
i
jelit
.
- Zbiór i suszenie: Korę zdejmuje się (nacinanie tylko nierdzewnym nożem) na wiosnę przed rozwojem liści z młodych gałęzi (3-5 lat). Suszona jest w temperaturze do 35
°C
. Czas przechowywania – do 2 lat.
Inne zastosowania-
Galasy
: narośla na liściach wywołane przez kilka gatunków
błonkówek
z rodziny
galasówkowatych
(np. galasówka dębianka (Cynips quercus-folii) mają wysoką zawartość
taniny
, dawniej wykorzystywane do produkcji
atramentu
oraz w medycynie ludowej.
-
Garbarstwo
: dawniej 'dębienie'. Wykorzystywano w nim głównie korę dębową, ze względu na wysoką zawartość
garbników
. W celu uzyskania surowca zakładano drzewostany, w których okorowywano dęby już po 12–15 latach.
-
Żołędzie
:
- Ważny składnik pokarmowy wielu zwierząt leśnych –
ssaków
(
dzik
,
żołędnica
,
koszatka
) i
ptaków
(
sójka
,
głuszec
,
grubodziób
). W
średniowieczu
wartość dąbrowy nie zależała od ilości drewna znajdującego się w lesie, ale od liczby świń, które był w stanie wyżywić las. Pierwsze zakładane w Europie lasy (były wysiewane) stanowiły
pastwiska
dla świń, a nie
plantacje
drzew. Na utuczenie jednego wieprza potrzeba było 25 dorosłych dębów.
- Dawniej po wysuszeniu, zmieleniu i odpowiednim przygotowaniu używane jako
surogat
(namiastka) kawy. Prażone żołędzie były także czasem wykorzystywane do wyrobu
wódki
, a w okresach nieurodzaju zmielone, dodawano do mąki.
-
Roślina ozdobna
: niektóre odmiany są bardzo dekoracyjne. Często sadzony jako drzewo pamiątkowe, żyje najdłużej z krajowych drzew liściastych. Dobrze znosi cięcie, dzięki czemu może być stosowany na
żywopłoty
i formowane
szpalery
. Wykorzystywany także do obsadzania
parków
, osiedli oraz do nasadzeń przydrożnych.
SzkodnikiŻołędzie zdeformowane przez Andricus quercuscalicis Larwy śluzownicy żerujące na liściu Mina i widoczna larwa tyszerki płaskowiaczka Galasy galasówki dębianki - Filoksera jamkodębowa (Phylloxera coccinea) – Skutkiem zaatakowania przez tę
mszycę
są zagięcia i odbarwienie brzegów liści. Następne pokolenia żerują na spodniej stronie liści, w związku z czym w obrębie żerowania, na górnej stronie powstają plamy.
- Galasówka dębianka (jagodnica dębianka, galasówka jabłuszko, Cynips quercus folii L.) – Błonkówka o długości 4 mm, powoduje powstawanie kulistych galasów o średnicy do 20 mm na spodniej stronie liścia (barwa galasów – od zielonej, przez żółtą do czerwonej) oraz 3 milimetrowych, jajowatych na pączkach (barwa czerwona do fioletowej), pokrytych gęstymi, fioletowymi włoskami.
- Korzenica dębowa (Biorrhiza pallida Ol.) – Błonkówka ta atakuje głównie dęby na terenach podmokłych. Pierwsze pokolenie rozwija się na korzeniach dębu (do 1 m głębokości). Wiosną następnego roku pojawiają się osobniki dorosłe i samice składają jaja na pędach. Wytworzone galasy (kuliste, 10 – 40 mm średnicy) początkowo zielonożółte, w czerwcu są już czerwonawe. Utrzymują się na drzewach przez około 2 lata.
-
Kozioróg dębosz
(Cerambyx cerdo L., Cerambyx heros Scop.) – W Polsce rozwija się na obu rodzimych gatunkach dębu. Objęty
ochroną gatunkową
. Larwy tego chrząszcza drążą w drewnie długie chodniki.
- Letyniec szysznica (Andricus fecundator Htg.) – Skutkiem działalności tej błonkówki są galasy. Kulisty z larwą wewnątrz szyszkowatego tworu (20 – 30 mm), który powstaje latem zamiast pąków liściowych oraz stożkowe (2 mm długości) utworzone na męskich kwiatostanach.
- Andricus quercuscalicis – Błonkówka z rodziny Cynipoidea. Rozwija dwa pokolenia w ciągu roku, drugie pokolenie dorasta latem na dębie szypułkowym. Wykształca twarde, bruzdowate struktury na lub wokół żołędzi, o średnicy ok. 22 mm, początkowo zielone, z czasem brązowieją.
- Misecznik dębowy (Parthenolecanium rufulum Cikll.) – Owad z rzędu czerwców o jasnobrunatnym zabarwieniu. Długość do 4 mm. Larwy żerują na spodniej stronie liści.
- Omacnica dębowa (Acrobasis consociella) – Gąsienice tego motyla zimują na pędach, w gniazdach utworzonych z zaschniętych liści. Wiosną żerują na najmłodszych liściach.
- Rewiś dębowy (Neuroterus quercusbaccarum) – Wskutek żerowania larw tej błonkówki tworzą się galasy. Na kwiatostanach męskich (kuliste, do 4 mm , barwa zielona do czerwonej), oraz na spodniej stronie liści (spłaszczone, ok. 6 mm, barwa żółtawa). Na jednym liściu może być do 100 galasów.
- Skoczonos dębowiec (Orchestes (Rhynchaenus) quercus L.) – Dorosłe chrząszcze (2,5 do 3,5 mm długości, barwa z wierzchu od żółtobrunatnej do rdzawej, od spodu czarna) żerują na liściach. Samica składa jaja w głównym nerwie liścia. Larwy wgryzają się do wnętrza i wyjadają miękisz, w wyniku czego tworzy się duża, placowata mina.
- Susówka dębowa (pchełka, płeszka, Haltica quercetorum Foudr.) – Dorosły chrząszcz (barwa niebieska, niebiesko-zielona z metalicznym połyskiem) o długości 4 do 5 mm wygryza w liściach liczne, małe dziury. Larwy (do 7 mm długości, czarne z błyszczącymi głowami) żywią się miękiszem na spodniej stronie liści, pozostawiając zeszkieletyzowaną siatkę unerwienia.
- Śluzownica lipowa (Caliroa annulipes) – Larwy tej błonkówki pokryte żółtawym śluzem (10–12 mm) żerują po ok. 20 dni w maju i czerwcu oraz od końca lipca do końca sierpnia (drugie pokolenie). Żywią się miękiszem spodniej strony liści, które następnie zasychają.
- Tyszerka płaskowiaczek (tyszerczyk, Tischeria complanella Huebner – Tischeria ekebladella Bjk.) – Owad podobny do mola odzieżowego. Rozpiętość skrzydeł do 12 mm, długość ciała 4–5 mm. Gąsienice tego motyla żerują wewnątrz liścia. Tworzy się biała mina, która z czasem powiększa się, zyskując pośrodku żółtą wypukłość.
- Zdobniczka dębowa (Tuberculoides annulatus) – Żeruje na młodych pąkach i spodniej stronie liści. Na wydalanej przez te mszyce rosie miodowej (
spadź
), rozwijają się grzyby sadzakowe, tworząc ciemny osad ograniczający powierzchnię fotosyntezy.
- Zrostek dębowy (Thelaxes dryophila) – Mszyca, pospolita zwłaszcza na młodych dębach. Żeruje na rozwijających się pąkach, dolnej stronie liści oraz na młodych pędach. Hamuje wzrost pędów i zanieczyszcza drzewa rosą miodową.
-
Zwójka zieloneczka
(Tortrix viridana L.) – Jeden z najgroźniejszych szkodników owadzich. Atakuje dęby starsze oraz rosnące swobodnie. Rozpiętość skrzydeł tego motyla – 18 do 23 mm. Seledynowe u samca, żółtozielone u samicy. Gąsienice (szarozielone, głowa czarnobrunatna) wylęgają się w kwietniu i maju. Żerują na pączkach, później na młodych liściach, które oplatają przędzą i rurkowato zwijają. Jedna gąsienica potrafi zjeść do 65 cm² blaszek liściowych.
Chorobymłody dąb porażony przez mączniaka - Zamieranie dębów – zespół czynników prowadzących do obumarcia dębów, na które składają się: niekorzystne, okresowe warunki klimatyczne (susze i powodzie), stan poziomu wód gruntowych, występowanie chorób grzybowych. Objawy to zamieranie gałęzi, wilgotne plamy w warstwach podpowierzchniowych gałęzi i pnia, przebarwienia w drewnie bielastym (brązowe lub ciemnoszare), przerzedzenie korony. Nadal prowadzone są badania (m.in. Instytut Dendrologii
PAN
w
Kórniku
) w celu ustalenia przyczyn tej "choroby", której opisy jak i
hipotezy
starające się ją wyjaśnić są bardzo różnorodne (stan na
1995
r.).
-
Mączniak prawdziwy dębu
(Microsphaera alphitoides) – patogen szkodliwy na każdym etapie rozwoju dębu. Szczególnie duże szkody wyrządza wśród młodych dębów (szkółkarstwo). Uszkadza młode liście, pączki oraz tkanki szczytowych pędów, które szybko zamierają. Charakterystyczna cecha, to biały nalot widoczny na liściach przez cały ich okres wegetacyjny.
- Fusarium solani – grzyb odpowiedzialny za uszkodzenia układu naczyniowego drzew liściastych. Badania prowadzone nad tym patogenem wskazują na jego duży wpływ na zamieranie dębów.
- Ophiostoma – kilku gatunkom grzybów z tego rodzaju również przypisuje się dużą rolę w zamieraniu dębów. Uważa się jednak, że przy dobrej kondycji drzew, grzyby te samodzielnie nie są w stanie spowodować szybkiego zamierania. Według nadal prowadzonych badań (Krystyna Przybył – Instytut Dendrologii PAN w Kórniku), najczęściej występującymi gatunkami na chorych drzewach w Polsce są Ophiostoma querci oraz Ophiostoma piceae (stan na 1995 r.).
- Phytophtora cinnamonii – grzyb poraża głównie układ naczyniowo-przewodzący w szyjach korzeniowych. Powoduje szybkie zamieranie młodych dębów. Badania przeprowadzano na dębach w Europie południowej, w Polsce do tej pory ich brak (stan na 1995 r.).
Dąb w herbach i odznaczeniachDąb jest również motywem często wykorzystywanym w herbach, a także w symbolice wojskowej, szczególnie
germańskiej
, do której chętnie nawiązywały armie
niemieckie
. Podano tu kilka przykładowych herbów
gmin
, a także niemieckie odznaczenia wojskowe z czasów
pierwszej
i
drugiej wojny światowej
. Historia i znaczenie gospodarcze w PolsceOkoło 11000 lat temu na południowych krańcach Polski pojawiły się pierwsze lasy sosnowo-brzozowe. Wycofujący się lodowiec i stopniowe ocieplanie klimatu spowodowały rozprzestrzenienie się lasów na pozostały obszar kraju. 9000 lat temu pojawiły się pierwsze dęby. Wiek najstarszego (datowany metodą radiowęglową) znalezionego w Polsce, określany jest na ok. 9200 lat. Dominacja borów sosnowo-brzozowych kończy się wraz z dalszym ociepleniem klimatu, czyli ok. 7700 do 5100 lat temu. W tym czasie następuje gwałtowny rozwój lasów liściastych z przewagą dębu. Do tego czasu jedynym czynnikiem mającym wpływ na kształtowanie szaty roślinnej w Polsce były zmiany klimatyczne, teraz doszedł kolejny – człowiek.
Neolit
to okres w którym zaczyna rozwijać się rolnictwo i rozpoczyna się udomowienie zwierząt. Wzrasta zapotrzebowanie na żyzne ziemie do tej pory porośnięte lasami z dużym udziałem dębu oraz na drewno do celów gospodarczych. Ostatnie tysiąclecie przed naszą erą to dalszy rozwój rolnictwa i hodowli, powstają pierwsze grody. Największe zapotrzebowanie jest na najbardziej trwałe drewno – dębowe. Współcześnie dokonane szacunkowe obliczenia dla
Biskupina
pozwoliły określić ilość zużytego materiału na około 8000
kubików
drewna, w większości dębowego. Zakłada się, że obszar z jakiego można było pozyskać ten materiał to ok. 800 ha lasu. Na podstawie badań dr T. Ważnego i zastosowaniu
dendrochronologii
ustalono datę pozyskania budulca na
747
–
722 p.n.e.
Około 1750 lat później, tylko do budowy wału obronnego w
Kruszwicy
zużyto 20 000 kubików drewna, z czego 80% to drewno dębowe. Według obliczeń W. Dzieduszyckiego (1977), ilość ta to 25 500 kubików. Około
X
–
XI
w. coraz bardziej wzrasta znaczenie gospodarcze dębu. Używany jest przy budowie konstrukcji obronnych i portowych, w
dymarkach
jako wysokokaloryczne paliwo. Znajduje zastosowanie w dębieniu (garbowaniu) skór i farbowaniu. Wykorzystywany jest w celach leczniczych i częściowo do produkcji
potażu
. Żołędzie i bukiew to podstawowa pasza dla nierogacizny. Na wychów jednej świni potrzeba było około 2 ton żołędzi, taką ilość daje rocznie 25 dorosłych dębów. Lasy dębowo – bukowe często nazywane silva glandiferae pełniły funkcję pastwiska, co miało negatywny wpływ na ich możliwość odnawiania. Wysuszone i zmielone żołędzie dodawano do mąki w latach nieurodzaju. W tym okresie była już zagospodarowana ok. 1/3 powierzchni kraju, udział dębów w lasach określa się na ok. 66% a zaludnienie na ok. 4 mieszkańców na km². Znaczenie kulturowe w PolsceDąb "Cysters" w Rudach (Wielkich) Majestat i dostojny wygląd dębu zawsze wywierał na człowieku duże wrażenie. Z tego zapewne powodu, w krajach słowiańskich poświęcony był najwyższemu bogu –
Perunowi
. Należy przy tym pamiętać, że cześć okazywano drzewom jako siedzibie bóstwa i w tym tylko znaczeniu można mówić o roli jaką pełnił dąb w kulcie. Stare, rozrośnięte dęby zawsze darzono dużym szacunkiem. Często szczególnie potężne egzemplarze nazywano 'ojcem dębów' lub 'gospodarzem lasu'. Równie często wiązane były legendami i podaniami ze znanymi postaciami historycznymi, które miały je zasadzać, odpoczywać pod nimi lub sprawować sądy (np. pod Bartkiem miał sądzić
Kazimierz Wielki
, z kolei pod Dębem Jagiełły odpoczywał ponoć król
Władysław
po polowaniu, podczas którego gromadzono zapasy na wyprawę
grunwaldzką
). Dąb jest drzewem opisywanym również w literaturze ludowej i w pieśniach. W praktykach magicznych postrzegany był zawsze jako dający siłę i zdrowie. Ciekawy zwyczaj opisuje Teresa Karwicka. We wsiach podkrakowskich w wigilię Nowego Roku kolędnicy przynosili gałązkę dębu z uschniętymi liśćmi. Magiczna moc dębu przejawiała się tym, że uschnięte liście nie odpadały od gałązki. Ta cecha dębu była podkreślana przez informatorów przy uzasadnieniu tego obrzędu 'by ludzie byli tak mocni, jak ten listek, co choć usechł, ale od gałązki nie odpadł' [5]. Do dzisiaj, pomimo tego, że otaczamy już wszystkie stare drzewa ochroną pomnikową, to jednak dąb wzbudza w nas szczególne odczucia. Pierwszy w dostojności między drzewami dąb, moc i władzę ma w sobie oddaną nad gruntem na którym stoi. – Izabela Czartoryska. Znane dęby szypułkoweDąb szypułkowy jest symbolem długowieczności, dostojeństwa i siły – żyje najdłużej z polskich drzew liściastych i osiąga imponujące rozmiary. - Najbardziej znanym dębem w Polsce jest
Dąb Bartek
rosnący w pobliżu wsi
Bartków
koło
Zagnańska
. Rozpiętość korony 20 × 40 m, wysokość 27 m, obwód pnia 9,85 m (na wysokości 1,3 m). Wiek tego drzewa oceniany jest wg najnowszych badań
dendrochronologicznych
(badania wykonano
świdrem Presslera
) na 645 – 670 lat. Dawniej wiek tego dębu oceniano błędnie nawet na 1200 lat.
- Najstarszym polskim dębem szypułkowym jest
Dąb Bolesław
: wiek drzewa – 800 lat, obwód pnia (na wysokości 1,3 m) – 6,91 m, wysokość drzewa – 32 m, średnica korony – 20 m. Usytuowany jest w Gminie
Ustronie Morskie
w pobliżu
Kołobrzegu
(fakt, że jest najstarszy w
Polsce
, odkryto w roku
2000
)
- Najgrubszym polskim dębem szypułkowym jest
Dąb Napoleon
, którego obwód wynosi 10,43 m (na wysokości 1,3 m). Rośnie on na skarpie pradoliny
Odry
w odległości 3 km na wschód od
Zaboru
(
powiat zielonogórski
).
- Największym (objętościowo) polskim dębem szypułkowym jest
Chrobry
: wiek drzewa – ok. 745 lat, obwód pnia – 9,92 m, wysokość drzewa – 28 m, średnica korony – 16 m, a wspomniana objętość – ok. 90 m³. Usytuowany jest na terenie
rezerwatu przyrody
Buczyna Szprotawska
w
Borach Dolnośląskich
. Z jego żołędzi pochodzą tzw.
dęby papieskie
.
- Znaczącym skupiskiem dębów szypułkowych w Europie jest
Rogaliński Park Krajobrazowy
. Wg ostatniego spisu rośnie tam 1435 dębów, które mają ponad 2 m obwodu, z czego 860 to pomniki przyrody. Najsłynniejsze z nich to: Dąb Lech, Dąb Czech, Dąb Rus oraz Dąb Edward. Jeszcze większym skupiskiem dębów szypułkowych jest
Puszcza Białowieska
, gdzie rośnie ok. 3 tys. egzemplarzy, których obwód przekracza 4 m (na wysokości 1,3 m).
Ciekawostki- Dąb szypułkowy (
szw.
Stjälkek) jest największym drzewem
Skandynawii
, gdzie osiąga 30 m wysokości. W
Szwecji
występuje aż do rzeki
Dal
oraz jako drzewo hodowlane w niektórych miejscach na północ od niej. Jest symbolem regionu Blekinge.
- Kilkaset lat temu ścinanie dębu było w Szwecji zabronione. Wyłączność na użytkowanie drewna dębowego mieli tylko królowie. Ponieważ drewno dębowe było najbardziej odpowiednim materiałem do budowy okrętów, król
Gustaw I Waza
kazał sadzić te drzewa z myślą o przyszłych potrzebach w dziedzinie budownictwa morskiego. Lasy te mają dzisiaj po kilkaset lat. Najbardziej znane są lasy dębowe na Visingö, ale większość starych dębów rośnie w
Sztokholmie
. W Eko-parku, w północnej części Djurgården (część Sztokholmu) znajduje się największy dziś
rezerwat
dębów. Być może właśnie dlatego Sztokholm w gwarze jego mieszkańców nazywany jest Dębem.
- Nazwa
druidów
, celtyckich kapłanów, wywodzi się z greckiego słowa dryas, czyli dąb.
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2010-01-05].
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Boratyńska K., Filipiak M., Boratyński A.: Morfologia, systematyka i geograficzne rozmieszczenie. W: Dęby. Bugała W. (red. serii). Poznań–Kórnik: PAN Instytut Dendrologii, 2006.
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ T. Karwicka, Rola drzewka i gałęzi w zimowej obrzędowości Małopolski południowej, Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie t.2, 1967
Bibliografia- Aleksander Ożarowski, "Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy", Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Wa-wa 1982,
- Joanna Filipczak i wsp., "Katalog roślin II", Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o. Związek Szkółkarzy Polskich, Warszawa 2003,
- Jean-Denis Godet, "Drzewa i krzewy", MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1997,
-
Władysław Kopaliński
, "Słownik mitów i tradycji kultury", Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003,
- Cezary Pacyniak, "Najstarsze drzewa w Polsce. Przewodnik", Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1992,
-
Włodzimierz Seneta
, Jakub Dolatowski, "Dendrologia", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000,
- Maria Ziółkowska, "Gawędy o drzewach", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1988,
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Dąb szypułkowy":
Wittenberga
...
Maine
...
Bór świeży
...
Polska Czerwona Księga Roślin
...
Nagrobek Kazimierza III Wielkiego na Wawelu
...
Stanisław Mikołajczyk
...
Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej
...
Zeus
...
Pobrzeże Kaszubskie
...
Pojezierze Kaszubskie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Dąb szypułkowy":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
...
Lasy i leśnictwo w Polsce (plansza 17)
...
|