Kolumny wspierające łuki stropu
Kolumna – pionowa podpora architektoniczna o kolistym przekroju trzonu. Jeden z najstarszych i najpowszechniej stosowanych w
architekturze
elementów podporowo-dźwigowych pełniących funkcje konstrukcyjne, budowany od czasów
starożytnych
.
Budowa
Kolumna składa się z trzech zasadniczych części: dolna jej część tworzy
bazę
, środkowa
trzon
, a wieńczy
głowica
. Wspiera się na niej
belkowanie
, a od czasów rzymskich także
łuk
. Wykonana jest najczęściej z kamienia, czasem z drewna, cegły lub żeliwa. Dwie ustawione blisko siebie kolumny (stykające się bazami i głowicami) zwane są parzystymi lub bliźnimi, kilka kolumn stykających się ze sobą obwodami – wiązką kolumn, natomiast klika lub więcej ustawionych w rzędzie lub kilku rzędach zwane są
kolumnadą
. Kolumny ustawione bezpośrednio na tle ścian noszą nazwę przyściennych, w wtopione w lico ściany (zależnie od stopnia zagłębienia) – ćwierćkolumnami, półkolumnami lub trzy czwarte kolumnami. Kolumna o przekroju wielobocznym (czworobocznym lub ośmiobocznym) zwana jest
filarem
.
Wykonywane są z różnych materiałów, kamienia, cegły, drewna, stali, żelbetu, zdarzały się również kolumny kamienno-drewniane. Bardzo często zdobiono je żłobkami, które biegły wzdłuż całego członu (tzw. kanelury) lub
płaskorzeźbami
(np. na trzonach kolumn egipskich umieszczano zazwyczaj
hieroglify
wzdłuż kanelur lub łodyg). Trzony kolumn zazwyczaj nie były jedną bryłą, ale składały się z połączonych czopami bębnów (wysokość bębna była równa jego średnicy).
Historia
Historia kolumny sięga czasów starożytnych. Powstała ona przez wyodrębnienie z
lizeny
lub
pilastra
, polegające na oderwaniu się od lica ściany. Kolumny wywodzą się z drewnianego pnia podpierającego dach domu. Podpora taka wspierana była na kamiennym cokole. Pomiędzy poziomą belką dachu a słupem umieszczano dość często dodatkową drewnianą deską, która dała początek
abakusowi
. Były szeroko stosowane w architekturze
egipskiej
,
greckiej
,
rzymskiej
.
Przykładami wykorzystania kolumn w budowlach architektury starożytnej są
propyleje
,
stoa
,
buleuteriony
,
łuki triumfalne
.
W starożytności stosowane były kolumny następujących
porządków architektonicznych
:
Kształty i proporcje kolumn zmieniały się w różnych okresach rozwoju architektury zgodnie z panującymi stylami architektonicznymi, ale stosowano je jako element konstrukcyjny we wszystkich epokach architektonicznych. Wykorzystywano je w różnych rodzajach budowli zarówno w średniowieczu, renesansie, baroku, klasycyzmie, jak i eklektyzmie, historyzmie i tzw. realizmie socjalistycznym. Kolumny stosuje się w architekturze do dzisiaj, w postaci wewnętrznych elementów konstrukcyjnych wielkokubaturowych obiektów budowlanych (np. w kościołach) oraz elementów zewnętrznych:
portyków
oraz
ganków
.
Innym zastosowaniem kolumny jest wykorzystanie jej jako części składowej pomnika, na głowicy której umieszcza się posąg. Jednym z najbardziej znanych pomików starożytnych jest
Kolumna Trajana
znajdująca się w Rzymie, natomiast najbardziej znanym
polskim
pomnikiem, z wykorzystaniem kolumny, jest
barokowy
pomnik
Zygmunta III Wazy
określany jako
Kolumna Zygmunta w Warszawie
.
Elementy i przykłady kolumn
Elementy składowe na przykładzie kolumny porządku jońskiego:
- A – głowica (kapitol)
- B – trzon
- C – baza
Przykłady kolumn z różnych stylów architektonicznych:
- hinduska
- perska
- egipska
- kreteńska
- romańska parzysta
- gotycka
- renesansowa
- barokowa
Źródła
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, ss. 75, 76. .
Zobacz też