Attyla Wódz Hunów
Wódz Hunów
Okres panowania	od 445 do 453
Poprzednik	Ruas - stryj Attyli i Bledy
Następca	Ellak
Dane biograficzne
Dynastia	Hunowie
Urodzony	406
Zmarł	453
Ojciec	Mundzuk
Matka	NN
Żona	Herricha, Arykan, Ildico , Gudrun
Dzieci	Tuldila, Dengizek, Sengilak, Tingiz, Csaba, Bel-Kermek, Ellak, Ernak

Attyla na malowidle Eugène Delacroix

Attyla ( łac. Attila z goc. dosł. "Mały ojciec", "Ojczulek"), zwany też "Biczem Bożym" ( łac. Flagellum Dei, niem. Godegisel) ( 406 – 453 ) - wódz Hunów . Razem ze swoim bratem Bledą stworzył imperium, które sięgało od Danii po Bałkany i od Renu aż do Morza Kaspijskiego .

Hunowie

Przypuszczalny zasięg imperium Attyli

Hunowie byli koczowniczym plemieniem , które przybyło do Europy z azjatyckich stepów około trzydzieści lat przed narodzinami Attyli.

Biografia

Młody Attyla

Attyla urodził się w 406 , jako syn Mundzuka . Razem ze swym starszym bratem Bledą odziedziczył tron po stryju Ruasie . Po objęciu władzy nad plemieniem rezydował w okolicy Tokaju w górnych Węgrzech . W roku 441 spustoszył Mezję , Ilirię i Trację . W 445 w trakcie polowania zabił swego brata Bledę, z którym dotychczas dzielił przywództwo nad Hunami, myląc go z niedźwiedziem (Attyla musiał wypełnić wówczas konoss ). W 447 najechał Cesarstwo Wschodniorzymskie i zmusił cesarza Teodozjusza II do jednorazowego trybutu w wysokości 6000 funtów złota, potroił też wówczas do 2100 rzymskich funtów złota płaconą przez cesarstwo coroczną daninę. Jednym z zarzutów wobec Rzymian było zbezczeszczenie przez biskupa z Margus królewskich grobów Hunów na północ od Dunaju.

Attyla chciał poślubić Honorię , siostrę cesarza Walentyniana III . Kiedy zabiegi wodza Hunów o jej rękę zostały odrzucone ( 450 ), przeprawił się przez Ren na zamieszkane przez Franków tereny Cesarstwa Zachodniorzymskiego i zburzył wiele miast frankijskich, między innymi Metz . Oblegał też Orlean , ale zachodniorzymski wódz Aecjusz odparł go spod miasta. Na Polach Katalaunijskich między Troyes a Metzem doszło do krwawej bitwy pomiędzy wojskami Attyli a Wizygotami , Burgundami , Frankami i Rzymianami. Hunowie zostali pokonani. Attyla cofnął się, ale w następnym roku ( 452 ) najechał północną Italię . Zburzył m.in. Akwileję , głód i panująca wśród Hunów zaraza skłoniły go jednakże do zaprzestania najazdu. W 453 Attyla zmarł, rzekomo uduszony przez jedną ze swych trzystu żon imieniem Ildico w trakcie nocy poślubnej. Synowie Attyli podzielili państwo między siebie, co doprowadziło do jego dezorganizacji i rozpadu. Według innych źródeł, Attyla zmarł w wyniku przepicia na własnym ślubie.^[1] W 454 Gepidzi rozbili Hunów w bitwie nad rzeką Nedao. Ich resztki uszły na wschód.

Attyla w literaturze

Attyla jako Etzel lub Ecel pojawia się w niemieckiej Pieśni o Nibelungach , zaś w Eddzie poetyckiej - Frag. pieśni o Sygurdzie (Brot af Sigurdarkvidu), Pieśni o Gudrun I (Gudrunarkvida I), Pieśni o Sygurdzie krótkiej (Sigurdarkvida en skamma), Zamordowaniu Niflungów (Drap Niflunga), Pieśi o Gudrun II. Dawnej (Gudrunarkvida II. En forma), Pieśi o Gudrun III (Gudrunarkvidar III), Płaczu Oddruny (Oddrunar gratr), Grenlandzkiej pieśni o Atlim (Atlmal en gronlenzku), Podżeganiu Gudruny (Gudrunar hvot) i Pieśni o Hamdirze (Hamdismal) - jako Atli syn króla Hunów, Budliego brat Oddruny, Brunhildy walkiri i drugi mąż Gydrun córki króla Gotów, Gjukiego i jego żony Grimhildy.

Attyla myli się autorowi Kroniki królestwa słowian czyli Latopisowu Popa Duklanina ( XII w.) z postacią króla Węgrów Arpada.

Według Augustyna (dawniej zwanego Angelusem) ze Stargardu (poł. XIV w.), mnicha broniącego tezy odrębności Pomorza od Polski i odwiecznej wrogości polsko-pomorskiej Wandalowie byli wspólnymi przodkami Pomorzan i Polaków. Po śmierci Wandy doszło do rozpadu; lepsza część Wandalów zmieniła nazwę na Pomorzan, których pierwszym władcą został rex Wandalorum Attyla - primus Pomeranorum rex.

Z kolei redaktor czy interpolator Kroniki wielkopolskiej z XIV w. tak próbował wytłumaczyć słowiańskie, jak sądził, pochodzenie Węgrów: mieli się oni wywodzić z kraju nad rzeką Wkrą (niem.: Ucker), wpadającą do Morza Bałtyckiego . Wypierani przez Gotów postanowili udać się wraz z rodzinami do Pannoni skąd pochodzili (?). Aby wędrówką nie wyrządzac szkód i przykrości swemu ludowi słowiańskiemu, uczynili to w sposób bardzo niebezpieczny, wędrując przez kraj Teutonów, Burgundię, Lombardię aż do Slawoni. Ich król Tyla, zwany w pismach Attyla, przybywszy do Pannoni, w niej obrał sobie stałe miejsce pobytu. Ponieważ napłynęło do nich wiele ludów słowiańskich, porzycili nazwę Wkrzanie i przyjęli Wandalów. Część zaś owych Słowian, którzy od rzeki Wkry nazywali się Wkrzanami - jeszcze bardziej komplikuje sprawę kronikarz wielkopolski - potem od czasu zmieszania się z ludem Hunów (...) zarówno od Hunów, jak i od Wkrzan została nazwana Węgrami. (Kronika wielkopolska, prolog).

Bez wątpienia powodem tej kontaminacji było podobieństwo nazw Ungari, Hungari - Hunni - Vcra, Ukra.

Attyla to także tytuł opery Giuseppe Verdiego .

Najnowszą powieść historyczną o najsłynniejszym wodzu Hunów pt. Attyla, Bicz Boży napisał William Dietrich (Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005.)

Związki z Arpadami

Wódz Attyla

Attyla w kronice norymberskiej

Według legendy o Hunorze i Magorze i niektórych źródeł był przodkiem dynastii Arpadów . Nie wiadomo jednak, od którego syna. Niektórzy sądzą, że od Csaby , inni, że od Ernaka . Pokrewieństwo to jest jednak w zasadzie niemożliwe do udowodnienia.

Znany humanista włoski Filip Kallimach napisał biografie Attyli dedykowaną królowi Maciejowi Korwinowi . W swej pracy opierał się na dziełach m.in. Ammianusa Marcellinusa, Jordanesa , Pawła Diakona , Marcellinusa Komesa , Hydacjusza, Sokratesa Scholastyka , Hermiasza Sozomena.

(Niepewna) genealogia

Żony

• Herricha
• Arykan
• Ildico (Hildiko)
• Gudrun

Potomstwo

• Tuldila
• Dengizek (inaczej Dengizik, Dengizich, Dengezich, u Jordanesa Dintzic)
• Sengilak
• Tingiz
• Csaba
• Bel-Kermek
• Ellak
• Ernak (inaczej Ernach, Hernak, Hernach)

Zobacz też

• Władcy Hunów
• Hunowie

Bibliografia

• K. Dąbrowski, T. Nagrodzka-Majchryk, E. Tryjarski – Hunowie europejscy, Protobułgarzy, Chazarowie, Pieczyngowie, z serii: "Kultura Europy wczesnośredniowiecznej" z. 4, Ossolineum 1975.
• Andrzej Dziadzio, Powszechna historia prawa, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Ryszard Grzesik, Attyla a Słowianie. Przyczynek do wyobrażeń o kontaktach huńsko-słowiańskich w średniowiecznych źródłach narracyjnych, [w:] "Roczniki Historyczne" 59 (1993).
• György Györffy - Święty Stefan I.Król Węgier i jego dzieło., przekład Tomasz Kapturkiewicz, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003.,
• Peter Heather, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, przeł. Janusz Szczepański, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2007.,
• Jordanes - O pochodzeniu i czynach Gotów [w:] Edward Zwolski - Kasjodor i Jordanes. Historia gocka czyli Scytyjska Europa, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1984.
• Philippi Callimachi [Filip Kallimach], Attila, edit atque in linquam Polonam traduxit Thaddaeu Kowalewski, PWN, Warszawa 1962.
• Józef Kuranc, Wyprawa poselstwa wschodniorzymskiego na dwór Attyli, [w:] „Meander” R. 12 (1957), s. 20-36.
• Dénes Lengyel, Korona i miecz. Opowieści z dziejów Węgier, przełożyli T. Kulisiewicz, A. Mazurkiewicz, M. Paczoska, M. Schweinitz-Kulisiewicz, I. Szyszkowska, „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1990,
• John Man - Attyla. Barbarzyńca który rzucił wyzwanie Rzymowi, przekład Katarzyna Bażyńska-Chojnacka, Piotr Chojnacki, z serii: „Wielcy historii”, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2005.,
• Magdalena Mączyńska – Wędrówki ludów. Historia niespokojnej epoki IV i V w., PWN, Warszawa-Kraków 1996.,
• Marcin Pawlak – Aecjusz i Barbarzyńcy, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków 2007.,
• Jerzy Strzelczyk – Mity, podania i wierzenia dawnych słowian, Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998. (pod hasłem Attyla)
• Lech. A. Tyszkiewicz – Hunowie w Europie. Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
• Lech. A. Tyszkiewicz – Barbarzyńcy w Europie, Wrocław 2006.
• Marek Wilczyński, Bipedes bestiae – obraz Hunów w oczach autorów rzymskich IV i V w. n.e., [w:] "Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica II" Folia 17, pod red. Jerzego Gołębiowskiego, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2003., ISSN 1643-6547
• Otto J. Maenchen-Helfen, Die Welt der Hunnen. Eine Analyse ihrer historischen Dimension, deutschsprachige Ausgabe besorgt von Robert Göbl, Wien-Köln-Graz 1978.
• Retervölker aus dem Osten. Hunnen + Awaren, Burgenländische Landesausstelllung 1996 Schloß Halbturn, Begleitbuch und Katalog, Eisenstadt.
• Géza Gárdonyi, Byłem niewolnikiem Hunów, przeł. Andrzej Sieroszewski, Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1984 (wyd. II),
• William Dietrich, Attyla. Bicz Boży, przeł. Michał Kompanowski, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2006,
• Romuald Wojna, Wielki świat nomadów. Między Chinami i Europą, "„Wiedza Powszechna", Warszawa 1983.

Przypisy