Przekrój pnia

Kora dębu korkowego

Owoc dębu szypułkowego

Liść dębu szypułkowego

Kwiatostany (Quercus coccinea)

Dąb (Quercus L. ) – rodzaj drzew , rzadziej wysokich krzewów , zaliczony do rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.). Należy do niego ok. 200 gatunków występujących prawie wyłącznie w strefie umiarkowanej półkuli północnej oraz w wyższych partiach gór strefy tropikalnej. Najdalej na południe występują na Wyspach Sundajskich . Gatunkiem typowym jest Quercus robur L.^[2].

Morfologia

Pąki

Wielołuskowe, skupione po kilka na końcowych częściach liści.

Liście

Ułożone skrętolegle, u niektórych gatunków nie opadające na zimę (utrzymują się na roślinie zaschnięte), podczas gdy niektóre są wręcz zimozielone ( dąb korkowy , dąb ostrolistny ). Całobrzegie (Quercus imbricaria), piłkowane lub ząbkowane (Quercus acutissima, Q. libani, Q. prinus), poprzez wrębne i klapowane ( dąb szypułkowy , dąb czerwony ), po pierzastosieczne ( dąb szypułkowy 'Pectinata').

Kwiaty

Rozdzielnopłciowe, lecz same rośliny są jednopienne , wiatropylne . Kwiaty męskie zebrane w kotki , podczas gdy żeńskie są pojedyncze. U gatunków klimatu umiarkowanego kwiaty męskie zwisają luźno spomiędzy rozchylonych łusek pąków ubiegłorocznych, żeńskie zaś są wyprostowane i znajdują się w kątach górnych liści rozwijających się pędów.

Owoce

Orzechy zwane żołędziami osadzone pojedynczo w miseczkach, gęsto pokryte drobnymi łuskami. Osiągają dojrzałość w pierwszym lub drugim roku.

Systematyka

Synonimy taksonomiczne ^[2]

Quercoxylon E. Hofmann

Pozycja systematyczna wg Angiosperm Phylogeny Website (2001...)

Rodzaj z rodziny bukowate z rzędu bukowców , należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych . W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Quercoideae Õrsted, w której najbliżej spokrewniony jest z rodzajami Castanea i Castanopsis ^[1].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal , rząd bukowce (Fagales Engl.), rodzina bukowate (Fagaceae Dumort.), podrodzina Quercoideae Orsted., plemię Querceae Dumort., rodzaj dąb (Quercus L.)^[3].

Gatunki dziko rosnące w Polsce^[4]

• dąb burgundzki (Quercus cerris L.) – antropofit zadomowiony
• dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl., syn. Q. sessilis Ehrh.)
• dąb czerwony (Quercus rubra L.) – antropofit zadomowiony
• dąb omszony (Quercus pubescens Willd., syn. Q. lanuginosa Lam.) – antropofit zadomowiony
• dąb szypułkowy (Quercus robur L.)

Systematyka rodzaju dąb wg ?^[]

• Podrodzaj Erythrobalanus (Spach) Örsted. Liście całobrzegie lub ościście klapowane, opadające na zimę. Owoce dojrzewają w drugim roku.
  • dąb błotny (Quercus palustris Muenchh.)
  • dąb czerwony (Quercus rubra Du Roi (syn. Quercus borealis Ashe)
  • dąb szkarłatny (Quercus coccinea Muench.)
• Podrodzaj Cerris (Spach) Örsted. Liście częściowo opadające na zimę lub zimozielone. Żołędzie dojrzewają przeważnie w drugim roku.
  • dąb burgundzki (dąb frędzelkowy) (Quercus cerris L. )
  • dąb korkowy (Quercus suber L. )
  • dąb skalny (Quercus coccifera, L. )
• Podrodzaj Quercus. Liście opadające na zimę lub utrzymujące się na drzewie zaschnięte. Owoce dojrzewają w roku kwitnienia.
  • dąb biały (Quercus alba L. )
  • dąb dachówkowaty (Quercus imbricaria Michx.)
  • dąb dwubarwny (Quercus bicolor Willd.)
  • dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Mattuschka) Liebl. (syn. Quercus sessilis Ehrh.)
  • dąb kaukaski (Quercus macranthera Fisch. et Mey)
  • dąb omszony (Quercus pubescens Willd. (syn. Quercus lagulinosa Thuill.)*
  • dąb ostrolistny (Quercus ilex L. )
  • dąb szypułkowy (Quercus robur L. (syn. Quercus pedunculata Ehrh.)
  • dąb węgierski (Quercus frainetto Ten.)
  • dąb wielkoowocowy , d. wielkolistny (Quercus macrocarpa Michx.)

Zastosowanie

• Roślina ozdobna : dęby stosowane są przede wszystkim ze względu na swoją długowieczność, przez długie lata mogą stanowić trzon drzewostanu .
• Roślina lecznicza . Kora niektórych gatunków jest składnikiem wielu mieszanek ziołowych, a odwar z kory był stosowany wewnętrznie przy biegunkach, a zewnętrznie przy odmrożeniach i oparzeniach^[5].
• Niektóre gatunki dębów mogą mieć znaczenie jako rośliny miododajne . Wytwarzają one spadź (tzw. rosę miodową).
• Drewno dębu stosunkowo ciężkie i twarde znajduje powszechne zastosowanie w stolarce wewnętrznej budowlanej, meblarstwie . Ze względu na swoją odporność na ścieranie doskonale nadaje się do wyrobu klepki podłogowej . Wyroby z dębiny z biegiem czasu ciemnieją w naturalny sposób od wody, a ze względu na zawartość garbników reagują łatwo ze środkami chemicznymi zwłaszcza farbami (sole, kwasy, zasady). Drewno dębowe ma tendencje do pękania przy dużych mrozach ze względu na duże naprężenia wewnętrzne, jest to drewno doskonałe na stolarkę wewnętrzną, lecz bardzo ryzykowne do stosowania zewnętrznego zwłaszcza okien i drzwi.
• Kora dębu zawiera dużą ilość taniny i od stuleci jest stosowana z powodzeniem w garbarstwie do wyprawiania skór.

Znaczenie kulturowe

Długowieczność i okazały wygląd dębów od wieków sprawiały na ludziach duże wrażenie. Stare okazy czczone były jako przybytek bóstwa przez większość pierwotnych ludów Europy. Starożytni Rzymianie i Grecy wierzyli, że dąb jest siedzibą ich najwyższych bóstw – Jowisza i Zeusa . Wzmianki o tych drzewach znajdują się także w Starym Testamencie , gdzie czytamy o Abrahamie siadającym pod dębami Mamre .

Niektóre ludy uważały dęby za drzewa – wyrocznie, na podstawie ich stanu przepowiadano pogodę i urodzaj.W greckiej Dodonie ^[6] znajdowała się wyrocznia wróżąca z szumu liści dębu.

Wśród ludów germańskich dąb poświęcano bogu burz. Z obserwacji wynikało bowiem, że pioruny uderzały w nie najczęściej, nie czyniąc przy tym poważniejszych szkód. Ludy celtyckie i słowiańskie także musiały być pod wrażeniem okazałości dębów, gdyż lokalizowały swoje miejsca kultu przeważnie w starych dąbrowach . Celtowie wierzyli również, że moc dębu jest pomocna w zaświatach, dlatego do grobów zmarłych wkładali gałęzie tego drzewa^[6].

Okazy jemioły rosnące na dębach uchodziły za szczególny talizman , prawdopodobnie ze względu na rzadkie występowanie.

Motyw żołędzi i gałązek dębu występuje w herbach królewskich i rycerskich od średniowiecza. Stosowano go także w emblematach mundurowych. Był symbolem siły, szlachetności i sławy.

Znane dęby

Dąb Chrobry - jeden z najstarszych dębów szypułkowych w Polsce

Dęby – pomniki przyrody :

• Dąb Bartek koło Zagnańska
• Dąb Bażyńskiego w Kadynach
• Dąb Beczka w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Bogusława X w Puszczy Wkrzańskiej
• Dąb Bolesław koło Kołobrzegu
• Dąb Bolko w Hniszowie
• Dąb Car w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Cesarz w miejscowości Oborniki Śląskie
• Dąb Chrobry opodal wsi Piotrowice
• Dąb Chrześcijanin w Januszkowicach ( województwo podkarpackie )
• Dąb Dominator w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Dzierżonia we Wrocławiu
• Dąb Dzik w Nowym Sączu ( Falkowa )w Lasku Falkowskim
• Dąb Jagiełły w Białowieskim Parku Narodowym
• Dąb Kongresowy w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Krzyż Południa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Maciek w Białowieskim Parku Narodowym
• Dąb Mieszko na Ursynowie
• Dąb Małgosi w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Napoleon w powiecie zielonogórskim
• Dąb Poganin w Węglówce ( województwo podkarpackie )
• Dąb Uparty Mazur w Młocku ( województwo mazowieckie )
• Dąb Wielki Mamamuszi w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Władek z Zagrzęby w Karczmiskach
• Dęby rogalińskie w Rogalińskim Parku Krajobrazowym
• Dąb Imperator Południa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Imperator Północy w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Król Nieznanowa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Strażnik Zwierzyńca w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Rudziszki w Rudziszkach ( województwo warmińsko-mazurskie )
• Dąb im. Władysława Szafera w Potulicach ( województwo kujawsko-pomorskie )

Zobacz też

• czarny dąb
• Dąb Pamięci
• Dąb Papieski
• Dąb (imię)
• drewno
• pomniki przyrody

Przypisy

Linki zewnętrzne