Kościół św. Sergiusza i Bachusa ( gre. : Eκκλησία τῶν Άγίων Σεργίου καί Βάκχου ὲν τοῖς Ὸρμίσδου) – kościół wybudowany w Konstantynopolu za panowania cesarza Justyniana I . W pierwszej połowie XVI wieku zamieniony w meczet , jego turecka nazwa to: Küçuk Ayasofya Camii co dosłownie znaczy "mała Hagia Sophia".

Ten bizantyjski budynek, wybudowany na planie centralnym , wzniesiono w VI wieku . Według niektórych był to model dla, wzniesionego nieco później, kościoła Mądrości Bożej – głównej świątyni Cesarstwa Bizantyjskiego . Jest to jeden z najważniejszych, wczesnobizantyjskich budynków w dzisiejszym Stambule .

Lokalizacja

Kościół wybudowano w samym sercu dawnego Konstantynopola , niedaleko Propontydy . Położony był on tuż przy Pałacu cesarskim , odrobinę na południe od Hipodromu . Obecnie dzielnica ta nosi nazwę Eminönü.

Historia

Legenda

Plan budynku.

Według późniejszej legendy, za panowania cesarza Justyna I , jego siostrzeniec Justynian został oskarżony o spiskowanie przeciwko cesarzowi, a następnie skazany na śmierć. Jednakże we śnie ukazali się cesarzowi dwaj święci: św. Sergiusz i św. Bakchus , zapewniając go o niewinności Justyniana. W rezultacie przyszły cesarz został uwolniony i przywrócony do godności cezara . Z wdzięczności Justynian ślubował, że gdy zostanie cesarzem poświęci tym dwóm świętym kościół.

Budowa

Justynian I Wielki – fundator kościoła. Mozaika z kościoła San Vitale w Rawennie .

Budowa kościoła św. Sergiusza i Bachusa rozpoczęła się w roku 527 i trwała do roku 536 . Decyzja o jego powstaniu była jedną z pierwszych jakie podjął Justynian I .^[1] Świątynia ta powstała niewiele wcześniej od słynnego kościoła Mądrości Bożej , który wzniesiono pomiędzy rokiem 532 , a 537 . Była ona położona na granicy pierwszej i trzeciej dzielnicy ( łac. : regio) Konstantynopola .^[2] Kościół wybudowano pomiędzy tzw. pałacem Hormizdasa (mieszkał tam Justynian zanim wstąpił na tron), a kościołem świętych: Piotra i Pawła . W owym czasie oba kościoły dzieliły wspólny narteks , atrium i propyleje . Nowy kościół stał się centrum tego kompleksu, którego część dotrwała do naszych czasów, leżąc na południe od północnej ściany jednego z pozostałych dwóch gmachów. Kościół ten był jednym z najważniejszych budynków sakralnych Konstantynopola . Niedługo po jego ukończeniu w jego okolicy powstał klasztor pod tym samym wezwaniem.

Ze względu na duże zewnętrzne podobieństwo do Kościoła Mądrości Bożej , uważa się, iż budynek ten został zaprojektowany przez tych samych architektów: Izydora z Miletu i Antemiusza z Tralles , a jego konstrukcja była swoistą "próbą generalną" przed budową "Wielkiego Kościoła". Jednakże pod względem architektonicznym kościół Sergiusza i Bachusa bardzo się od niego różni. Z tego też względu opinia jakoby był on miniaturą Kościoła Mądrości Bożej poddana została szerokiej krytyce. ^[1]

Dalsze dzieje

Pomiędzy rokiem 536 a 537 , pobliski Pałac Hormizdasa przekształcił się w Monofizycki klasztor. Uciekając przed prześladowaniami wyznawcy tej sekty, pochodzący ze wschodnich prowincji cesarstwa , znajdowali tu schronienie, które zapewniała im cesarzowa Teodora . ^[3]

Aż do 1453 roku kościół ten był nieprzerwanie elementem klasztoru. W roku 551 Papież Wigiliusz , który kilka lat wcześniej został wezwany do Konstantynopola przez Justyniana , znalazł w kościele azyl przed cesarskimi żołnierzami, którzy chcieli go schwytać. Zdarzenie to wywołało później w mieście zamieszki.^[3] W okresie Ikonoklazmu klasztor Sergiusza i Bakchusa stał się jednym z centrów tego ruchu w Konstantynopolu . Między innymi propagator tego ruchu Jan Grammatikos, późniejszy Ekumeniczny Patriarcha Jan VII Gramatyk , był tutaj od ok. 815-837 igumenem i w tym czasie przesłuchiwał i reedukował w kościele przeciwników tej doktryny (m.in Platona z Sakudion, Teodora Studytę, Teofana Wyznacę , etc). W kościele znajdowały się relikwie jego patronów – głowy świętych Sergiusza i Bakchusa. Świątynia została odnowiona za panowania cesarza Bazylego I ok. roku 867.^[4]

Po Upadku Konstantynopola w roku 1453 , kościół pozostawał w pierwotnym użyciu aż do panowania Bejzyda II . Wtedy to właśnie (pomiędzy rokiem 1506 a 1513) został on zamieniony w meczet przez Hüseyin Ağa, zwierzchnika Czarnych Eunuchów, którzy byli odźwiernym tzw. Bramy Błogości (w os.-tur. : Bab-ı-Saadet) w pałacu Topkapı . Dodano wtedy do istniejącej konstrukcji portyk oraz medresę . ^[5]

W roku 1740 Wielki wezyr Hacı Ahmet Pasza odnowił świątynię i dobudował do niej Abdest . Zniszczenia spowodowane przez trzęsienia ziemi z lat 1648 i 1763 zostały usunięte w roku 1831 za panowania sułtana Mahmuda II . W 1762 dobudowano minaret . Został on zniszczony w 1940. Odbudowano go ponownie w 1956. ^[5]

W ostatnich latach dokonano gruntownego remontu świątyni. Zakończył się on we wrześniu 2006 roku.

Architektura

Zewnętrze

Apsyda kościoła. Widoczny również dodany później Minbar .

Zewnętrzne mury świątyni wykonano według typowej dla tego okresu techniki, wykorzystującej cegły zanurzone w grubej warstwie zaprawy . Ściany wzmocnione są łańcuchami, wykonanymi z małych kamiennych bloków.

Budynek, którego centralny plan był świadomie odwzorowany w bazylice San Vitale w Rawennie , ma kształt ośmioboku wpisanego w nieregularny czworokąt. Jest on zwieńczony kopułą stojącą na ośmiu wielokątnych kolumnach .

Narteks położony jest po zachodniej stronie, naprzeciw Antechoiru.^[6] Wiele rozwiązań z tego kościoła zastosowano później w Kościele Mądrości Bożej .^[7]

Z przodu świątyni znajduje się portyk, który zastąpił znajdujące się tu wcześniej atrium .

Wnętrze

Wewnątrz kościoła znajduje się dwukondygnacyjna perystaza , która biegnie po północnej, zachodniej i południowej stronie świątyni. Pokryta jest ona inskrypcją dedykowaną cesarzowi Justynianowi I , jego żonie Teodorze , oraz Świętemu Sergiuszowi, patronowi rzymskiej armii. Z nieznanych przyczyn inskrypcja nie wymienia Świętego Bachusa. Niższa kondygnacja składa się z 16 kolumn, natomiast wyższa ma ich 18. Na wielu z kapiteli tych kolumn wciąż są wyryte monogramy Justyniana i Teodory .

Niestety nic nie dochowało się z oryginalnego wyposażenia kościoła. Według źródeł był on wewnątrz pokryty mozaikami oraz różnokolorowym marmurem. Po zamianie na meczet okna i wejście zostało zmodyfikowane, podniesiono poziom podłogi, a ściany pokryto tynkiem.^[7]

Otoczenie

Niedaleko budynku znajduje się mały cmentarz, na którym spoczywa między innymi Hüseyin Ağa, odpowiedzialny za przekształcenie kościoła w meczet.

Przypisy

Bibliografia

• Alexander Van Millingen: Byzantine Churches of Constantinople. London: MacMillan & Co, 1912. 
• Thomas F. Mathews: The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey. University Park: Pennsylvania State University Press, 1976. . 
• Cyril A. Mango. The church of Saints Sergius and Bacchus at Constantinople and the alleged tradition of octagonal palatine churches. Jahrbuch der österreichischen Byzantinistik. Vienna. ASIN B0007C8NDW
• Wolfgang Müller-Wiener: Bildlexikon Zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh. Tübingen: Wasmuth, 1977. . 
• John Freely: Blue Guide Istanbul. W. W. Norton & Company, 2000. . 
• Richard Krautheimer: Architettura paleocristiana e bizantina. Turin: Einaudi, 1986. . 

Linki zewnętrzne

• Byzantium 1200 | Rekonstrukcja kościoła www.byzantium1200.com