संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल Saṁghīya Lokatāntrik Gaṇatantra Nepāl Federalna Demokratyczna Republika Nepalu
Flaga Nepalu Godło Nepalu Flaga Nepalu Godło Nepalu
Dewiza : ( nep. ) जननी जन्मभूमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी (Matka oraz Ojczyzna są ważniejsze nawet od raju)
Hymn : Rastriya Gaan
Położenie Nepalu
Język urzędowy	nepalski
Język używany	bihari, newari , maithili oraz dialekty tybetańskie
Stolica	Katmandu
Ustrój polityczny	republika federalna
Głowa państwa	prezydent Ram Baran Yadav
Szef rządu	premier Madhav Kumar Nepal
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	93. na świecie 140 800 km² 2,8%
Liczba ludności  ( 2007 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia  • narodowości	41. na świecie 28 635 000▲ 203 osób/km² Nepalczycy 58,4%, Biharczycy 18,7%, Tharowie 3,6%, Tamangowie 3%, Newarowie 3%, pozostali 14% (w tym Szerpowie i Gurungowie
Jednostka monetarna	1 rupia nepalska = 100 pajsa (NPR)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 21 grudnia 1923
Religia dominująca	hinduizm
Strefa czasowa	UTC +5:45
Kod ISO 3166	NP
Domena internetowa	.np
Kod samochodowy	NEP
Kod telefoniczny	+977
Mapa Nepalu

Nepal ( nep. नेपाल trl. Nepāl, trb. Nepal; nazwa długa: Federalna Demokratyczna Republika Nepalu, nep. संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल trl. Saṁghīya Lokatāntrik Gaṇatantra Nepāl, trb. Sanghija Lokatantrik Ganatantra Nepal^[1]) – demokratyczna republika federalna w Azji Południowej , w środkowej części Himalajów , granicząca na północy z Chinami i na południu, wschodzie i zachodzie z Indiami ; bez dostępu do morza.

Geografia

Ponad 80% powierzchni kraju pokrywają góry o średniej wysokości ok. 6000 m n.p.m. W północnej części panuje klimat górski, a w południowej zwrotnikowy monsunowy.

Południową część kraju zajmują wyżyny i tereny pagórkowate pokryte dżunglą oraz północny skraj Niziny Hindustańskiej (tzw. Teraj ). Na północy rozciąga się główny łańcuch Himalajów (Himalaje Wysokie) z najwyższym szczytem świata, Czomolungmą (Mount Everest) – 8850 m n.p.m. oraz siedmioma innymi ośmiotysięcznikami. W środkowej części kraju leżą Himalaje Małe o średniej wysokości 2400-4300 m n.p.m. z licznymi kotlinami ( Dolina Katmandu jest wśród nich największa). W północno-wschodnim rejonie kraju leży wysokogórski Park Narodowy Sagarmatha , zaś wokół masywu Annapurny utworzono Obszar Chroniony Annapurny . Większość rzek Nepalu płynie z północy na południe i wpada do Gangesu . Trzy główne rzeki to: Karnali , Kosi i Narayani.

Ze względu na warunki naturalne Nepal jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw na świecie. Średnia gęstość zaludnienia kraju to 203 osoby/km², choć w Dolinie Katmandu sięga ona 600 osób/km². Oprócz stolicy innymi dużymi miastami są Patan (inaczej Lalitpur), Biratnagar , Bhaktapur , Pokhara i Dharan. Całkowita długość granic Nepalu to 2926 km, z czego 42% stanowi granica z Chinami , a 58% z Indiami . Wzdłuż granic rozciągają się wysokie pasma górskie, skutecznie izolujące kraj od wpływów zewnętrznych.

Podział administracyjny

Nepal dzieli się na 5 regionów ( nep. विकास क्षेत्र - wikas kszetr), które podzielone są na 14 stref ( nep. अञ्चल - ańćal), a te na 75 dystryktów (जिल्ला).

Strefy Nepalu

1. Madhyamańćal Wikas Kszetr (ang.: Central Development Region)
   1. Bagmati
   2. Narajani (ang.: Narayani)
   3. Dźanakpur (ang.: Janakpur)
2. Sudur-Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Far-Western Development Region)
   1. Seti
   2. Mahakali
3. Madhja-Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Mid-Western Development Region)
   1. Bheri
   2. Karnali
   3. Rapti
4. Purwańćal Wikas Kszetr (ang.: Eastern Development Region)
   1. Kośi (ang.: Koshi)
   2. Meći (ang.: Mechi)
   3. Sagarmatha
5. Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Western Development Region)
   1. Lumbini
   2. Dhawalagiri
   3. Gandaki

Historia

Warunki naturalne (dominacja gór i bieg rzek) w Nepalu skutecznie utrudniały poruszanie się po kraju, który rozciąga się ze wschodu na zachód. To sprzyjało względnej izolacji poszczególnych regionów, a co za tym idzie rozwojowi licznych, odrębnych, samodzielnych organizmów państwowych.

Dodatkowo Himalaje izolujące Nepal od Tybetu i Chin , góry Mahabharat oddzielające kraj od Indii i panująca na podmokłym Teraju malaria sprawiły, że Nepal rozwijał się mocno wyizolowany.

Najstarsze poświadczone osady w Nepalu pojawiły się w Teraju, jednakże sercem tego kraju jest Dolina Katmandu – od wieków ważny ośrodek handlowy, polityczny i gospodarczy. I mówiąc o historii Nepalu mamy na myśli przede wszystkim właśnie tę dolinę.

Pierwsze pisane źródło informacji o historii Nepalu to kroniki Wanśawali z końca XIV wieku , spisane w sanskrycie oraz klasycznym języku newarskim . Wspomina się w nich o pierwszych, mitycznych dynastiach: dynastii Gopala i panującej po niej dynastii Mahisapala. Mahisapalów obaliło plemię Kiratów (ok. VIII w. p.n.e.), które zapoczątkowało własną dynastię. Źródła historycznie nie dostarczają wielu informacji na temat Kiratów – wiadomo, tylko że władcę z tej dynastii – Sthunko – odwiedził ok. 265 roku p.n.e. Aśoka .

Ostatni król kiracki został obalony przez Radźputów, którzy zapoczątkowali dynastię Liććhawich. Panowała ona w przybliżeniu w latach 400–750 n.e. przede wszystkim nad Doliną Katmandu i przyległościami. Pierwszy ważny władca tej dynastii to Manadewa I ( 464 - 505 n.e.), którego wymienia inskrypcja w świątyni w Ćangu Narajan. Prawdopodobnie w końcowym okresie panowania Liććhawich, na przełomie VII i VIII wieku, Nepal funkcjonował w bliżej nieokreślonej politycznej zależności od Tybetu . (Bhrykuti, córka Amśurwamy ( 605 - 621 ), króla z dynastii Liććhawich, została poślubiona władcy Tybetu Soncen Gampo (Srong-btsan sgam-po). Za czasów panowania Liććhawich rozwinął się system wiejskich pańćajatów, zgodnie z którym władzę w wiosce pełni pięciu najstarszych jej mieszkańców. (Obecny system władzy terenowej w Nepalu nadal opiera się na pańćajatach.)

Po okresie panowania Liććhawich przez około 200 lat Nepal trwał w stanie rozbicia dzielnicowego. Jeden z ważniejszych władców tego okresu to Gunakamadewa ( 942 - 1008 ), założyciel miasta Katmandu. Później następuje słabo opisany okres panowania Thakurów z Nuwakot ( 1043 - 1082 ) i Thakurów z Patanu ( 1082 - 1200 ). Za czasów Thakurów przeważają rządy typu kolegialnego – powtórzy się to także w czasach Mallów.

Od ok. 1200 roku rozpoczynają się rządy dynastii Mallów. Zapoczątkował ją Ari Malla – jego linia panowała do 1382 roku (za czasów ostatniego władcy tego rodu w Nepalu pojawia się kult bogini Taledźu (boskiej patronki królów tego kraju), z którego później rozwija się kult Kumari, żywej bogini). W tym okresie Nepal cieszył się jednością polityczną, intensywnym rozwojem gospodarczym. Pod koniec XIV wieku Nepal poważnie ucierpiał z powodu trzęsień ziemi i najazdów. W 1346 roku najazd bengalskiego sułtana Szams-ud-din-Iljasa wstrząsnął podstawami państwa Mallów. Dolina Katmandu została spustoszona.

Ułatwiło to przejecie władzy Dźjasthiti Mallowi (panowanie: ok. 1382-1395), który zapoczątkował drugą linię Mallów ( 1382 - 1768 ). Władca ten był wielkim reformatorem. Umocnił władzę centralną, uregulował kwestię własności ziemskiej, ujednolicił system miar i wag, skodyfikował system kastowy (w oparciu o Manusmryti ), tworząc tym samym podwaliny systemu społecznego, który przetrwał niemalże do dnia dzisiejszego. Wnuk Dźajasthitiego – Jaksza Malla – umierając (ok. 1472 roku) podzielił Nepal między trzech synów i zięcia na 4 państwa: Banepa, Katmandu, Bhadgaun i Patan. To posunięcie sprawiło, że powróciły rządy kolegialne, a rozległe królestwo rozpadło się na maleńkie, słabe państewka. I tak do końca XVIII wieku Nepal nie był jednym organizmem państwowym, lecz tworem rozbitym na kilkadziesiąt państewek systematycznie ze sobą walczących, zawierających przymierza, unie personalne itp.

Władcy Mallów byli hinduistami (uważali się za inkarnacje boga Wisznu – podobnie jak władców późniejszej dynastii Szahów), wspierali jednak także rozwój buddyzmu .

Od 13 lutego 1996 do 21 listopada 2006 roku trwała w Nepalu zbrojna rebelia maoistów – zwolenników obalenia monarchii w Nepalu i wprowadzenia na jej miejsce ustroju komunistycznego . Rebelianci w chwili zakończenia działań wojennych kontrolowali znaczną część terenów wiejskich kraju. Szacuje się (pod naciskiem ONZ Nepal przygotowuje raport o ofiarach 10 lat krwawej wojny domowej), że w wyniku rebelii w Nepalu życie straciło ponad 16 tys. ludzi, z czego prawie połowa to cywile. Liczba ta będzie wzrastać ponieważ wciąż trwają dochodzenia. Natomiast liczba osób, ktora opuściła swoje gospodarstwa domowe wynosi prawie 71 tys.

1 czerwca 2001 roku w pałacu królewskim miała miejsca masakra , w której zginął ówczesny król Birendra wraz z większością członków swojej najbliższej rodziny. Zabójcą był królewicz Dipendra, który rzekomo zemścił się w ten sposób za odmówienie mu przez rodziców prawa do wyboru własnej żony. Istnieją opinie, że zamach był zorganizowany przez maoistów. Brat króla – biznesmen Gyanendra – odziedziczył wówczas koronę.

1 lutego 2005 roku król Gyanendra wprowadził w Nepalu stan wyjątkowy i objął władzę absolutną, zawieszając prawa obywatelskie i aresztując przeciwników politycznych, co spotkało się z negatywnym przyjęciem zarówno przez opozycję w Nepalu, jak i na arenie międzynarodowej.

We wrześniu 2005 roku rebelianci ogłosili jednostronne zawieszenie broni, odwołali je w styczniu 2006 . W kwietniu 2006 r. król Gyanendra Bir Bikram Shah Dev , w wyniku nasilających się protestów, rozpoczął restytucję parlamentaryzmu. W odpowiedzi na wezwania nowego premiera Girija Prasad Koirala maoiści ponownie ogłosili zawieszenie broni. 21 listopada 2006 podpisano umowę pokojową kończącą dziesięcioletnią wojnę domową.

15 stycznia 2007 roku podpisano tymczasową konstytucję , na mocy której rozwiązano dotychczasowy parlament i powołano nowy, w skład którego wchodzą również maoiści , dotychczasowi rebelianci. Nowa konstytucja powierza sprawowanie funkcji głowy państwa premierowi do czasu wyłonienia w wyborach składu nowego parlamentu. Początkowo wybory planowano na 20 czerwca 2007 , następnie jednak przekładano je dwukrotnie, na 22 listopada 2007 i na 10 kwietnia 2008 roku.

28 grudnia 2007 roku nepalski parlament zatwierdził wniosek o zniesienie monarchii i proklamowanie republiki , ale ostateczna decyzja miała zapaść dopiero po wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego , którego zadaniem jest opracowanie ustawy zasadniczej tego kraju^[2]. Wybory odbyły się 10 kwietnia 2008, zaś 28 maja 2008 roku Zgromadzenie Narodowe oficjalnie zniosło monarchię i proklamowało federalną republikę demokratyczną. Z 564 deputowanych Zgromadzenia Narodowego za utrzymaniem monarchii opowiedziało się zaledwie 4. Po głosowaniu w parlamencie, królowi i jego rodzinie nakazano opuszczenie pałacu królewskiego w ciągu 15 dni. Do czasu utworzenia urzędu prezydenta republiki obowiązki króla przejął premier Girija Prasad Koirala .

Obecnie Nepal posiada dwuizbowy parlament, na który składają się: izba niższa – Izba Przedstawicieli (205 miejsc) oraz izba wyższa – Izba Narodowa (60 miejsc).

Kultura

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Religie

Dane statystyczne na rok 2000^[3].

• Hinduizm : 74,82%
• Buddyzm : 16%
• Islam : 5%
• Protestantyzm : 1,81%
  • Gł.: pentekostalizm i kongregacjonalizm
• Sikhizm : 0,06%
• Katolicyzm : 0,05%
• Bahaizm : 0,03%
• Świadkowie Jehowy : 0,01%

Gospodarka

Nepalczycy żyją właściwie w warunkach gospodarki naturalnej. Około 75% dochodu naturalnego płynie z rolnictwa (17% terenów to użytki rolne). Kraj posiada dość znaczne, ale słabo zbadane bogactwa mineralne. Dopiero w latach trzydziestych XX wieku pojawiły się pierwsze ośrodki przemysłowe (gł. to przemysł drzewny, tytoniowy i cukrowniczy).

W ostatnich latach na szeroką skalę rozwinęły się tu usługi turystyczne związane z turystyką himalajską . Katmandu i Pokhara to główne ośrodki większości wypraw w Himalaje .

Dodatkową atrakcją turystyczną Nepalu są partyzanci maoistowscy, którzy od początku swojej walki powstańczej nie atakują turystów, pobierając od nich jedynie niewielką opłatę (ok. 2 dolary za osobę za dzień), poświadczając jej pobranie stosownym biletem wystawionym na okaziciela i opatrzonym datą ważności. Partyzanci zawierają nawet porozumienia z niektórymi biurami turystycznymi, w celu zgody na "turystykę z dreszczykiem". W ten sposób bogaci turyści mogą spotkać autentycznych partyzantów maoistowskich, bez większego ryzyka^[].

W Nepalu obowiązuje ruch lewostronny .

Zobacz też

• Nepalskie Siły Powietrzne
• Rastriya Gaan - poprzedni hymn.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia z Nepalu ( pol. )
• fotoreportaż Piotra Trybalskiego z rejonu Everestu ( pol. )
• Kilka zbiorów zdjęć z Nepalu ( pol. )
• Nepal - wyprawy z Olą ( pol. )