Pałac w Kozłówce , dewiza Zamoyskich To mniey boli

Dewiza (z fr. devise " godło , zawołanie", z łac. sententia divisa "myśl wydzielona") – krótkie zdanie definiujące ogólną zasadę postępowania osoby lub rodu osób, organizacji lub instytucji, wyrażone najczęściej w języku narodowym lub po łacinie , rzadziej w innych językach^[1]; także rodzaj epigrafu .

Oprócz rodów, w których dewiza rodowa obejmowała członków rodu, dewizy najczęściej mają organizacje, jak państwa, miasta, uczelnie, siły zbrojne i ich części, instytucje państwowe, ordery , stowarzyszenia i inne. Rzadziej dewizy osobiste mają pojedyncze osoby - zwykle związane jest to wówczas z pełnionym urzędem, np. kardynał . Pojęcie dewizy używane jest także w znaczeniu potocznym lub żartobliwym, jako czyjejś cechy lub używanego powiedzenia.

Dewiza heraldyczna (herbowa) umieszczona jest zwykle na wstędze pod tarczą herbową .

Dewizy heraldyczne w herbach szlacheckich zaczęły pojawiać się w XV w. i pochodziły najczęściej od rycerskiego okrzyku bojowego, jak na przykład dewiza Ryszarda Lwie Serce "Dieu et mon droit" ("Bóg i moje prawo"), która później stała się elementem herbu Wielkiej Brytanii . W Polsce, początkowo nieznane, dewizy heraldyczne zaczęły pojawiać się w XVIII w. i nawiązywały do tradycji rodzinnych, jak na przykład dewiza Radziwiłłów Bóg nam radzi czy dewiza Zamojskich To mniej boli^[2].

Dewizy heraldyczne w herbach miejskich również umieszczone są na wstędze, jak na przykład dewiza Nec temere, nec timide ("Ani zuchwale, ani bojaźliwie") w herbie wielkim Gdańska , Semper invicta ("Zawsze niezwyciężona") w herbie wielkim Warszawy czy Semper fidelis ("Zawsze wierny") w polskim herbie Lwowa .

Dewizy

Dewizy państw

• Dieu et mon droit ( fr. Bóg i moje prawo) – dewiza Anglii
• Por la razón o la fuerza ( hiszp . Rozumem lub siłą) – dewiza Chile
• Samo sloga Srbina spasava ( serb. Tylko jedność ocali Serbów) – dewiza Serbów
• Liberté, Egalité, Fraternité (fr. Wolność, Równość, Braterstwo) – dewiza rewolucji francuskiej i Republiki Francuskiej
• Einigkeit und Recht und Freiheit ( niem. Jedność i prawo i wolność) – dewiza Niemiec , zarazem pierwsze słowa hymnu Niemiec
• Jedność w różnorodności – dewiza Unii Europejskiej
• Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się! (ros. Пролетарии всех стран, соединяйтесь!) – dewiza ZSRR i republik radzieckich

Na polskich sztandarach

• Bóg, Honor, Ojczyzna – np. na ostatnio wręczanych (niekiedy uznawana za nieoficjalną dewizę Polski)
• Honor i Ojczyzna – np. na sztandarach pułkowych września 1939
• Wolność, Całość, Niepodległość – np. na sztandarach powstania styczniowego
• Za wolność naszą i waszą – np. na sztandarach powstania listopadowego
• Z Bogiem za Ojczyznę – np. na sztandarach Wojsk Wielkopolskich
• Żywią i Bronią – np. na sztandarach insurekcji kościuszkowskiej

Dewizy miast

• Semper invicta ( łac. Zawsze niezwyciężona) – dewiza Warszawy
• Nec temere, nec timide ( łac. Ani zuchwale, ani bojaźliwie) – dewiza Gdańska
• Durabo ( łac. Przetrwam) – dewiza Torunia
• Ex navicula navis ( łac. Z łódeczki łódź) – dewiza Łodzi
• Fidelitatem et Constantiam ( łac. Wierność i Stałość) – dewiza Lublina
• Virtute et labore angere ( łac. Wzbogacać męstwem i pracą) – dewiza Płocka
• Semper fidelis ( łac. Zawsze wierny) – dewiza polskiego Lwowa , rozciągana na całe Kresy oraz Exeteru , White Plains , Saint-Malo , a także Amerykańskiej Piechoty Morskiej
• Praga Caput Rei Publicae ( łac. Praga stolicą Rzeczypospolitej) – dewiza Pragi
• Stark im Recht ( niem. Silni w prawie) – dewiza Frankfurtu nad Menem
• Sit Intra te Concordia et Publica Felicitas ( łac. W twych murach panuje zgoda i szczęście powszechne) – dewiza Roztoki
• Fluctuat nec mergitur ( fr. Kołysze się, lecz nie tonie) – dewiza Paryża

Dewizy osobiste

• Festina lente (łac. Śpiesz się powoli) – dewiza Oktawiana Augusta
• Cooperatores Veritatis (łac. Współpracownicy prawdy) – dewiza papieża Benedykta XVI
• Totus Tuus (łac. Cały Twój) – dewiza papieża Jana Pawła II .
• Sursum corda (łac. W górę serca) – dewiza kard. Stanisława Dziwisza
• Caritati in Iustitia (łac. Dla miłości i sprawiedliwości) – dewiza kard. Józefa Glempa , prymasa Polski
• Scio me nihil scire (Wiem, że nic nie wiem) – dewiza Sokratesa
• Numine Tuo Domine (Mocą Twoją Panie) – przewodniczącego Episkopatu Polski Józef Michalik

Inne dewizy

Dewiza "Arbeit macht frei" nad bramą wejściowa do Auschwitz .

• Arbeit macht frei (niem. Praca czyni wolnym) – na bramie Auschwitz-Birkenau
• Gloria Victis (łac. Chwała zwyciężonym) – Fundacja Gloria Victis , była dewiza rozgrywek o Superpuchar Polski w piłce nożnej
• Honi soit qui mal y pense (starofr. Hańba temu, kto źle o tym myśli) – dewiza Orderu Podwiązki
• Siempre vencedor, jamás vencido (hiszp.Zawsze zwycięscy, nigdy pokonani) – dewiza Armii Chilijskiej
• Ora et labora (łac. Módl się i pracuj) – dewiza zakonu benedyktynów
• Senatus Populusque Romanus (łac. Senat i Lud Rzymski) – dewiza starożytnego Rzymu z czasów republiki
• Per aspera ad astra (łac. Przez trudy do gwiazd) – dewiza m.in. krzyża harcerskiego i Sił Powietrznych RPA
• Per ardua ad astra (łac. Przez przeciwności do gwiazd) – dewiza brytyjskiego lotnictwa wojskowego Royal Air Force
• Sei wahr, sei klar, sei deutsch (niem. Bądź prawdziwa, bądź przejrzysta, bądź niemiecka) – dewiza Bund Deutscher Mädel
• Meine Ehre heißt Treue (niem. Mój honor to wierność) – dewiza SS

Przypisy

Zobacz też

• Motto