Szkocja (
ang.
Scotland,
gael.
Alba) – dawniej
niezależne królestwo
, obecnie
część składowa
Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
. Obejmuje północną część wyspy
Wielkiej Brytanii
oraz
Hebrydy
,
Orkady
i
Szetlandy
. Od południa graniczy z
Anglią
. Krajobraz w przeważającej części wyżynny i górski.
Klimat
umiarkowanie ciepły, wybitnie morski. Na północy Szkocji
Góry Kaledońskie
i
Grampiany
, na południu
Wyżyna Południowoszkocka
. W centrum niewielka
Nizina Środkowoszkocka
skupiająca większą część ludności.
Patronem
Szkocji jest
św. Andrzej
. Kwiatem charakteryzującym Szkocję, jako region zaliczany do Wielkiej Brytanii, jest
popłoch pospolity
.
W
2005
r. 42% ludności Szkocji należało do
kalwińskiego
Kościoła Szkocji
, który jest od
1560
r. Kościołem narodowym. Kościół Szkocji nie jest kościołem państwowym (od
1921
roku), a „narodowym” (national church), a zatem Szkocja ma formę pośrednią między rozdziałem kościoła od państwa (Walia, Irlandia Północna), a kościołem ustanowionym jak w Anglii.
Historia
Szkocja jest zamieszkana co najmniej od V tysiąclecia p.n.e. Od początku była obszarem, na którym dochodziło do konfrontacji różnych kultur i ludów (
Piktowie
,
Celtowie
,
Normanowie
,
Rzymianie
,
Anglowie
), jednakże jej dzika przyroda zawsze stawała po stronie aktualnych władców tych ziem.
Walki o wpływy w Szkocji ciągną się przez całą jej historię. Z czasem Szkocja została połączona z
Anglią
, najpierw unią personalną gdy
Jakub VI
z dynastii
Stuartów
zasiadł na tronie angielskim po śmierci Elżbiety I, potem zaś unią realną w
1707
, kiedy powstało
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii
.
Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy, istnieje od
IX w.
, kiedy to
Kenneth MacAlpin
władca celtyckiego królestwa Dalriady, zdobył koronę królestwa Piktów (jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu królewskiego) jednocząc oba państwa.
W końcu
XIII wieku
Szkocja została najechana przez Anglików, po czym na 2 wieki odzyskała suwerenność, mimo coraz większych angielskich wpływów. W
1297
wybuchł bunt
Williama Wallace
, a w
1314
Robert I Bruce
został uznany za faktycznego króla Szkocji (po
bitwie pod Bannockburn
). Od
1603
Szkocja i Anglia miały wspólnego władcę (
unia personalna
), a od
1707
wspólny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili się z angielską dominacją, co wraz z poparciem dla
legitymistycznej
dynastii Stuartów
doprowadzało wiele razy do
powstań
.
W maju
1999
Szkoci wybrali swój własny parlament, w odpowiedzi na referendum z
1997
, w którym chęć posiadania własnej władzy ustawodawczej wyraziło 75% głosujących.
Powołanie pierwszego od trzech stuleci szkockiego parlamentu było możliwe dzięki polityce brytyjskiego premiera
Tony'ego Blaira
, który realizując swe obietnice przedwyborcze znacznie złagodził politykę w stosunku do części składowych Wielkiej Brytanii.
W
2007
premier rządu szkockiego,
Alex Salmond
ze
Szkockiej Partii Narodowej
przedstawił projekt ustawy o przeprowadzeniu referendum niepodległościowego, które miałoby umożliwić odłączenie się Szkocji od
Wielkiej Brytanii
[2].
Niejako zapowiedzią tej zmiany polityki był zwrot Szkocji (
1996
)
kamienia koronacyjnego
dawnych królów szkockich, który od siedmiu stuleci służył też królom brytyjskim i jako taki przechowywany był w Anglii.
Gospodarka i demografia
Szkocja jest obok
Irlandii
centrum przemysłu
whisky
. Ważnym elementem gospodarki jest
rybołówstwo
i wydobycie
ropy naftowej
z dna
Morza Północnego
. Siedzibą wielu kompanii naftowych jest
Aberdeen
. Przemysł skupiony jest w centralnej części kraju, na terenach Niziny Środkowoszkockiej i na wschodnim wybrzeżu. Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (
hutnictwo
żelaza
i
aluminium
), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy i spożywczy. Urodzajne tereny rolnicze ciągną się od pasa centralnych nizin, poprzez wschodnie wybrzeże, aż do Fraserburgha. Uprawia się głównie
jęczmień
i
owies
. Szkocja posiada własne banknoty i monety emitowane przez trzy szkockie banki. Obowiązującą walutą jest
Funt szterling
. Funtami Szkockimi płacić można na terenie całej
Wielkiej Brytanii
jednakże poza jej granicami nie zawsze są honorowane.
Obecnie Szkocja posiada 10 miast o ludności przekraczającej 45 tys. osób. Dla porównania, 70 lat temu w Szkocji istniało 1 miasto z ludnością >500 tys., 3 miasta z ludnością 100÷500 tys., 3 miasta z ludnością 50÷100 tys., 15 miast z ludnością 20÷50 tys. i 19 miast 10÷20 tys.
Polityka
Od roku
1998
Szkocja posiada
własny parlament
i rząd. Wybory do szkockiego parlamentu odbywały się w latach
1999
,
2003
i
2007
. Do 2007 w Szkocji rządziła Partia Pracy, lecz po zwycięstwie
SPN
nowym premierem (pierwszym ministrem) został
Alex Salmond
, lider zwycięskiej partii. Dąży ona do niepodległości regionu. W kompetencji władz lokalnych jest
oświata
,
kultura
,
zdrowie publiczne
i w dużym stopniu
gospodarka
i
podatki
.
Podział administracyjny
Od
1996
roku Szkocja podzielona jest na 32 jednostki administracyjne zwane hrabstwami oraz 3 okręgi wyborcze wyspy. Między 1975 i 1996 w Szkocji istniało 9 regionów.
Kultura i kuchnia
Dudy
,
kilt
i
whisky
to najbardziej znane produkty szkockiej kultury.
Dudy
pochodzą z
Azji Mniejszej
, mają jednak w kulturze Szkocji szczególne znaczenie i kojarzone są właśnie z nią. Kilt jako męska spódnica znana był już w czasach podbojów rzymskich na Wyspach brytyjskich. Charakterystyczny materiał, z którego wykonany jest kilt, zwany jest tartanem. Słowo to wywodzi się z francuskiego "tartanie" i oznacza po prostu tkaninę w kratę. Każdy z klanów szkockich ma swój unikatowy wzór kiltu.
Whisky
– jest kwestią sporną pomiędzy Szkotami a Irlandczykami – do dziś nie wyjaśnione jest bowiem, który z narodów wynalazł ten alkohol.
Nie ulega natomiast wątpliwości, iż szkocka whisky znana jest i ceniona na całym świecie. Do najpopularniejszych marek w kategorii blended należą:
Johnnie Walker
, Teacher's,
Whyte & Mackay
,
Chivas Regal
. Mimo że to trunki z tej kategorii są najbardziej rozpowszechnione na świecie, prawdziwym powodem do dumy Szkotów są jednak single malt whisky.
Szkocka kuchnia znana jest z
shortbread
(maślane pieczywo chrupkie), oraz
haggis
. Haggis to owczy żołądek napełniony mieszaniną złożoną z posiekanych owczych podrobów (serce, płuca i wątroba), płatków owsianych, cebuli i przypraw, zaszyty i ugotowany. Zazwyczaj podaje się go z ziemniakami. Kuchnia szkocka charakteryzuje się sporą ilością potraw zawierających owies. Przykładem może być tu cranachan. Tradycyjne szkockie śniadanie składa się zazwyczaj z owsianki, jajek smażonych na bekonie lub też wędzonych ryb.
Ze Szkocji wywodzą się zespoły
Belle & Sebastian
,
Wet Wet Wet
,
Texas
,
Mogwai
,
Idlewild
,
Travis
zespół
Franz Ferdinand
,
Biffy Clyro
oraz wokalistki
Maggie Reilly
,
Shirley Manson
i
Annie Lennox
oraz
Amy Macdonald
.
Emigracja
Niezbyt żyzne góry i przeludnione niziny od wieków zmuszały Szkotów do emigracji. Emigrowali też często z przyczyn politycznych, niechętni angielskiej dominacji, prześladowani z powodów religijnych lub popierania dynastii
Stuartów
. Do emigracji zachęcały też władze - tytuł
baroneta
Nowej Szkocji został ustanowiony jako zachęta dla osiedlania się w
Ameryce Północnej
.
Szkoci, zwłaszcza bitni górale, zasilali oddziały najemników w całej Europie. Od czasu
wojny trzydziestoletniej
, gdy szkocka piechota zasłynęła walcząc po stronie protestanckiej, szkockie gwardie pojawiły się w wielu armiach, także prywatnych. Szkocki pułk gwardii, złożony z jakobickich emigrantów mieli królowie
Francji
, szkoccy piechurzy byli także na polskich dworach magnackich. Szkockie pułki, np. sławna "Czarna gwardia" ("Black Watch") - 42. Pułk Królewskiej Piechoty Szkockiej, czy pułk "Cameronians" - były wykorzystywane w najdalszych zakątkach
imperium
- od
Indii
do
Ameryki Północnej
. Dziś to elitarne jednostki, służące często jako straż przyboczna brytyjskim królom.
Klimat
Klimat w Szkocji jest
umiarkowany
morski o dość niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi: If you don't like the weather, wait a minute (Jeśli nie podoba ci się pogoda, poczekaj minutę). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi
Prądu zatokowego
, co czyni tutejszy klimat dużo cieplejszym niż obszary w porównywalnych stopniach szerokości geograficznej jak na przykład
Oslo
w
Norwegii
. Temperatury są niższe niż w pozostałych częściach
Wielkiej Brytanii
, co naturalnie wynika z położenia na północy wyspy. Najniższa zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu
1982
roku –27,2 °C przy
Braemar
w górach
Grampian Mountains
. Temperatury w lecie oscylują około 18 °C. Najwyższa odnotowana temperatura wyniosła 32,9 °C, 9 sierpnia
2003
roku w Greycrook. W zachodniej części jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo niż na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynoszą około 3 000 mm.
 |
Panorama 360° z Sgurr Fiona (1060 m n.p.m.) w górach An Teallach w północno-zachodniej Szkocji |
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne
