Olsza czarna
Olsza czarnaOlsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) –
gatunek
drzewa należącego do rodziny
brzozowatych
. Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze
Europy
, a także na niektórych obszarach
Azji
i w północno-zachodniej
Afryce
. W górach i na żwirowiskach rzecznych ustępuje miejsca
olszy szarej
. Morfologia- Pokrój
-
Drzewo
osiągające wysokość do 40 m z rozłożystą
koroną
. Ma dużą zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni.
-
Pień
- Dolne
konary
wzniesione do góry, górne bardziej poziomo odstające od głównego pnia.
Kora
ciemnoszara, prawie czarna, pękająca. Roczne gałązki nagie z wyraźnymi, jaśniejszymi przetchlinkami.
Młode kotki męskie i żeńskie, oraz stare szyszkowate owocostany -
Pąki
- Owalne, brunatne, lepkie pączki, odstające na długich szypułkach.
-
Liście
- Długość 4–10 cm, szerokość 3–7 cm, odwrotnie jajowate, z tępym, lub wyciętym wierzchołkiem, brzeg nierówno podwójnie piłkowany i falisty. Wierzchnia strona błyszcząca. Od głównego nerwu odchodzi 5–8 par nerwów bocznych. Po spodniej stronie w kątach nerwów kępki włosków. Młode liście są nieco lepkie.
Ulistnienie skrętoległe
.
-
Kwiaty
- Kwiaty zebrane w
kotki
. Roślina wytwarza je już przed zimą. W zimie kotki mają kolor czerwonawy, podczas kwitnienia stają się zielonkawe. Kotki męskie o długości ok. 3 cm, zwisające, występują po 2–3 razem. W okresie kwitnienia powiększają się do 5–10 cm, wytwarzając duże ilości
pyłku
. Po przekwitnięciu obumierają. Kotki żeńskie o długości ok. 1,5 cm występują w pęczkach po 3–5. Po przekwitnięciu kotki żeńskie silnie drewnieją i rozrastają się do 5–10 cm długości. Przypominają swoim wyglądem małe
szyszki
na długich szypułkach.
-
Owoc
- Owocem jest mały, brunatny
orzeszek
z niewielkimi skrzydełkami (skrzydlak). Na pędach występują także zdrewniałe, zeszłoroczne szyszkowate
owocostany
.
Biologia i ekologiaJest gatunkiem szybkorosnącym, żyje do ok. 120 lat. Najstarsza olsza czarna w Polsce rośnie w
Nekli
w woj. wielkopolskim. Ma wysokość 32 m, obwód 392 cm i wiek 185 lat (2010 r.). Roślina
jednopienna
z oddzielnymi
kwiatostanami
męskimi i żeńskimi, rozwijającymi się przed liśćmi, bardzo wczesną wiosną (od lutego do kwietnia),
wiatropylna
. Owocować po raz pierwszy zaczynają drzewa 20–30-letnie. Nasiona wysypują się zimą. Drewno nie zróżnicowane na
biel
i
twardziel
. Olsza czarna porasta brzegi rzek, rowów melioracyjnych,
stawów
,
bagna
.
Roślina światłolubna
. Rośnie w miejscach wilgotnych. Unika podłoży wapiennych, suchych i gleb piaszczystych. Rosnąca w takich warunkach roślina przyjmuje
krzaczastą
formę.
Megafanerofit
. W Sudetach i Karpatach bardzo rzadka i występuje tylko w reglu dolnym. Tworzy czyste lub mieszane drzewostany (
olsy
). W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych
gatunek charakterystyczny
dla Cl. Alnetea glutinosae, SAll. Alnenion glutinoso-incanae[2]. ZmiennośćTworzy
mieszańce
z
olszą szarą
(Alnus x pubescens Tausch.)[3]. Zastosowanie-
Drewno
: Lekkie, miękkie, łupliwe, odporne na długie przebywanie w wodzie. Podczas wysychania paczy się. Zaraz po przecięciu jest żółtawobiałe, ale w zetknięciu z powietrzem wkrótce zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony. Wykorzystuje się je w
meblarstwie
do produkcji
sklejki
, a także w
budownictwie
(np. na
płoty
). Szczególnie dobrze nadaje się na przedmioty narażone na stałe przebywanie w wodzie. Stanowi także materiał opałowy, wędzarniczy i służy do produkcji
węgla drzewnego
.
- Kora używana jest do produkcji
garbników
(zawiera ich do 16%).
- Czasami uprawiana jako
roślina ozdobna
. Jest też używana do zadrzewień krajobrazowych.
- Świeże gałązki olszy służą do odstraszania
turkucia podjadka
(szkodnika ogrodów warzywnych).[]
NazewnictwoPolska nazwa drzewa pochodzi od barwy kory, wykorzystywanej niegdyś do farbowania na czarno. SzkodnikiObjawy żerowania kolbowca olchowego i larwy hurmaka olchowca Dorosłe osobniki pienika olchowca Do największych szkodników olszy czarnej należą[4]: - Hurmak olchowiec (Agelastica alni) – na liściach żerują larwy i postać dorosła
chrząszcza
. Larwy pojawiają się od czerwca do lipca i żerują przez ok. 3 tygodnie. Zjadają miękisz, a następnie wygryzają blaszkę między nerwami. Dorosłe osobniki żerują krótko.
- Kloszowiec olchowy (Eriophyes inangulis) – żeruje tylko na olszy czarnej. Objawem żerowania są kloszowate wypukłości w kątach nerwów wzdłuż nerwu głównego.
- Kolbowiec olchowy (Eriophyes laevis) –
roztocz
, przedstawiciel
szpecieli
, żerujący na liściach. Objawem żerowania są brodawkowate wyrośla na wierzchniej stronie blaszki liściowej, o wysokości 2–3 mm. Wyrośla początkowo są jasnozielone, następnie czerwienieją, a w lipcu brązowieją. Liście, na których żerują roztocza wcześniej opadają.
- Miniarka brzozówka (Agromyza alnibetulae) – larwy tej
muchówki
żerują także na olszach. Objawem żerowania jest długa i kręta mina widoczna na blaszce liściowej, powstająca od szczytu liścia.
- Miodówka olszowa (Psylla alni) – larwy i osobniki dorosłe żerują na pędach okryte kłaczkowatą wełną. Wysysają soki, ograniczając wzrost pędów i zmniejszając ich
turgor
.
- Pienik olchowiec, pienik olszowiec (Aphrophora alni) –
pluskwiak
, którego larwy od kwietnia-maja żerują na szyjkach korzeniowych. Dorosłe osobniki żerują od czerwca lub lipca do jesieni. Nakłuwają tkankę na pędach i wysysają z łyka sok. W miejscach żerowania powstają pierścieniowate zgrubienia, pędy są osłabione i łamliwe.
- Pilśniowiec olchowy (Aceria brevitarsus) –
roztocz
, żerujący na spodniej stronie liści, gdzie w miejscach żerowania tworzy się srebrzysta pilśń. Na wierzchniej stronie liścia widać jaśniejsze wypukłości.
- Zdobniczka podlistnoolchowa (Pterocallis alni) –
mszyca
żerująca pojedynczo lub w małych grupach na spodniej stronie liści. Na blaszce liściowej widoczne są żółte plamy.
- Zwijacz brzozowiec (Deporaus betulae) – na liściach żerują larwy i osobniki dorosłe tego
chrząszcza
.
- Zwiotka olszowa (Fenusa dohrnii) –
błonkówka
, której larwy żerują wewnątrz liści. Objawem żerowania są pęcherzykowate, brązowe miny, zlokalizowane między dwoma nerwami bocznymi. W wyniku żerowania blaszka liściowa ulega zniekształceniu i często liść opada.
- Zżernica olszowa (Heterarthrus vagans) – na olszy występuje rzadziej niż zwiotka olszowa. Larwy żerując wewnątrz liści także tworzą miny.
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2010-01-11].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Grażyna Soika, Gabriel Łabanowski.
Szkodniki olszy
. „Szkółkarstwo”. 04/2003. Plantpress Sp. z o.o. (
pol.
). [dostęp 2009-07-03].
Bibliografia- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. .
- Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. .
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Olsza czarna":
Jura
...
Czarna Góra (Czeski Grzbiet)
...
Kopa (Karkonosze)
...
Czarna Kopa (Karkonosze)
...
Czarna procesja
...
Bór świeży
...
Kamienna (dopływ Bobru)
...
Amfibolit
...
Czeski Grzbiet
...
Czarny Grzbiet (Karkonosze)
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Olsza czarna":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
>
Olsy
- porastają tereny bagienne, z wysokim poziomem wód gruntowych
- gatunki roślin to: Olsza czarna, brzoza, sosna pospolita, kalina kolorowa, wierzby, chmiel zwyczajny, rzęsa drobna, ...
Słówka - ubrania (plansza 3)
...
103 Wielkie zmiany (plansza 10)
...
|