Olsza czarna
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Gromada :	okrytonasienne
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Rząd :	bukowce
Rodzina :	brzozowate
Rodzaj :	olsza
Gatunek :	olsza czarna
Nazwa systematyczna
Alnus glutinosa (L.) Gaertn., Fruct. ii 54, t. 90 1791
Synonimy
Alnus glutinosa Gaertn.

Olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.) – gatunek drzewa należącego do rodziny brzozowatych . Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze Europy , a także na niektórych obszarach Azji i w północno-zachodniej Afryce . W górach i na żwirowiskach rzecznych ustępuje miejsca olszy szarej .

Morfologia

Pokrój

Drzewo osiągające wysokość do 40 m z rozłożystą koroną . Ma dużą zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni.

Pień

Dolne konary wzniesione do góry, górne bardziej poziomo odstające od głównego pnia. Kora ciemnoszara, prawie czarna, pękająca. Roczne gałązki nagie z wyraźnymi, jaśniejszymi przetchlinkami.

Liście olszy czarnej, wiosna, Puszcza Białowieska

Młode kotki męskie i żeńskie, oraz stare szyszkowate owocostany

Pąki

Owalne, brunatne, lepkie pączki, odstające na długich szypułkach.

Liście

Długość 4–10 cm, szerokość 3–7 cm, odwrotnie jajowate, z tępym, lub wyciętym wierzchołkiem, brzeg nierówno podwójnie piłkowany i falisty. Wierzchnia strona błyszcząca. Od głównego nerwu odchodzi 5–8 par nerwów bocznych. Po spodniej stronie w kątach nerwów kępki włosków. Młode liście są nieco lepkie. Ulistnienie skrętoległe .

Kwiaty

Kwiaty zebrane w kotki . Roślina wytwarza je już przed zimą. W zimie kotki mają kolor czerwonawy, podczas kwitnienia stają się zielonkawe. Kotki męskie o długości ok. 3 cm, zwisające, występują po 2–3 razem. W okresie kwitnienia powiększają się do 5–10 cm, wytwarzając duże ilości pyłku . Po przekwitnięciu obumierają. Kotki żeńskie o długości ok. 1,5 cm występują w pęczkach po 3–5. Po przekwitnięciu kotki żeńskie silnie drewnieją i rozrastają się do 5–10 cm długości. Przypominają swoim wyglądem małe szyszki na długich szypułkach.

Kora

Owoc

Owocem jest mały, brunatny orzeszek z niewielkimi skrzydełkami (skrzydlak). Na pędach występują także zdrewniałe, zeszłoroczne szyszkowate owocostany .

Biologia i ekologia

Jest gatunkiem szybkorosnącym, żyje do ok. 120 lat. Najstarsza olsza czarna w Polsce rośnie w Nekli w woj. wielkopolskim. Ma wysokość 32 m, obwód 392 cm i wiek 185 lat (2010 r.).

Roślina jednopienna z oddzielnymi kwiatostanami męskimi i żeńskimi, rozwijającymi się przed liśćmi, bardzo wczesną wiosną (od lutego do kwietnia), wiatropylna . Owocować po raz pierwszy zaczynają drzewa 20–30-letnie. Nasiona wysypują się zimą.

Drewno nie zróżnicowane na biel i twardziel .

Olsza czarna porasta brzegi rzek, rowów melioracyjnych, stawów , bagna . Roślina światłolubna . Rośnie w miejscach wilgotnych. Unika podłoży wapiennych, suchych i gleb piaszczystych. Rosnąca w takich warunkach roślina przyjmuje krzaczastą formę. Megafanerofit . W Sudetach i Karpatach bardzo rzadka i występuje tylko w reglu dolnym. Tworzy czyste lub mieszane drzewostany ( olsy ).

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Alnetea glutinosae, SAll. Alnenion glutinoso-incanae^[2].

Zmienność

Tworzy mieszańce z olszą szarą (Alnus x pubescens Tausch.)^[3].

Zastosowanie

• Drewno : Lekkie, miękkie, łupliwe, odporne na długie przebywanie w wodzie. Podczas wysychania paczy się. Zaraz po przecięciu jest żółtawobiałe, ale w zetknięciu z powietrzem wkrótce zmienia kolor na pomarańczowo-czerwony. Wykorzystuje się je w meblarstwie do produkcji sklejki , a także w budownictwie (np. na płoty ). Szczególnie dobrze nadaje się na przedmioty narażone na stałe przebywanie w wodzie. Stanowi także materiał opałowy, wędzarniczy i służy do produkcji węgla drzewnego .
• Kora używana jest do produkcji garbników (zawiera ich do 16%).
• Czasami uprawiana jako roślina ozdobna . Jest też używana do zadrzewień krajobrazowych.
• Świeże gałązki olszy służą do odstraszania turkucia podjadka (szkodnika ogrodów warzywnych).^[]

Nazewnictwo

Polska nazwa drzewa pochodzi od barwy kory, wykorzystywanej niegdyś do farbowania na czarno.

Szkodniki

Objawy żerowania kolbowca olchowego i larwy hurmaka olchowca

Dorosłe osobniki pienika olchowca

Do największych szkodników olszy czarnej należą^[4]:

• Hurmak olchowiec (Agelastica alni) – na liściach żerują larwy i postać dorosła chrząszcza . Larwy pojawiają się od czerwca do lipca i żerują przez ok. 3 tygodnie. Zjadają miękisz, a następnie wygryzają blaszkę między nerwami. Dorosłe osobniki żerują krótko.
• Kloszowiec olchowy (Eriophyes inangulis) – żeruje tylko na olszy czarnej. Objawem żerowania są kloszowate wypukłości w kątach nerwów wzdłuż nerwu głównego.
• Kolbowiec olchowy (Eriophyes laevis) – roztocz , przedstawiciel szpecieli , żerujący na liściach. Objawem żerowania są brodawkowate wyrośla na wierzchniej stronie blaszki liściowej, o wysokości 2–3 mm. Wyrośla początkowo są jasnozielone, następnie czerwienieją, a w lipcu brązowieją. Liście, na których żerują roztocza wcześniej opadają.
• Miniarka brzozówka (Agromyza alnibetulae) – larwy tej muchówki żerują także na olszach. Objawem żerowania jest długa i kręta mina widoczna na blaszce liściowej, powstająca od szczytu liścia.
• Miodówka olszowa (Psylla alni) – larwy i osobniki dorosłe żerują na pędach okryte kłaczkowatą wełną. Wysysają soki, ograniczając wzrost pędów i zmniejszając ich turgor .
• Pienik olchowiec, pienik olszowiec (Aphrophora alni) – pluskwiak , którego larwy od kwietnia-maja żerują na szyjkach korzeniowych. Dorosłe osobniki żerują od czerwca lub lipca do jesieni. Nakłuwają tkankę na pędach i wysysają z łyka sok. W miejscach żerowania powstają pierścieniowate zgrubienia, pędy są osłabione i łamliwe.
• Pilśniowiec olchowy (Aceria brevitarsus) – roztocz , żerujący na spodniej stronie liści, gdzie w miejscach żerowania tworzy się srebrzysta pilśń. Na wierzchniej stronie liścia widać jaśniejsze wypukłości.
• Zdobniczka podlistnoolchowa (Pterocallis alni) – mszyca żerująca pojedynczo lub w małych grupach na spodniej stronie liści. Na blaszce liściowej widoczne są żółte plamy.
• Zwijacz brzozowiec (Deporaus betulae) – na liściach żerują larwy i osobniki dorosłe tego chrząszcza .
• Zwiotka olszowa (Fenusa dohrnii) – błonkówka , której larwy żerują wewnątrz liści. Objawem żerowania są pęcherzykowate, brązowe miny, zlokalizowane między dwoma nerwami bocznymi. W wyniku żerowania blaszka liściowa ulega zniekształceniu i często liść opada.
• Zżernica olszowa (Heterarthrus vagans) – na olszy występuje rzadziej niż zwiotka olszowa. Larwy żerując wewnątrz liści także tworzą miny.

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Lasy polskie. Olsza czarna