Szymon Juda Marcin Korwin-Kossakowski herbu
Ślepowron
(ur.
1741
, zm.
1794
) –
hetman wielki litewski
,
konfederat barski
,
targowiczanin
.
Odbył studia w kolegium
jezuitów
w
Kownie
i na
uniwersytecie królewieckim
. Był bliskim współpracownikiem księcia
kurlandzkiego
Karola Krystiana Wettyna
, dzieląc wraz z nim trudne chwile w
Mitawie
w
1763
r., gdy był wyrzucany z księstwa przez wojsko rosyjskie. W
1764
r. początkowo poparł króla
Stanisława Augusta
, lecz zraził się do niego gdy nie dostał upragnionego starostwa. Na
Sejmie Repninowskim
ostro atakował króla. Udał się potem w delegacji sejmowej do
Rosji
by prosić
Katarzynę II
by zechciała być gwarantką ustroju
Rzeczypospolitej
. Poniewczasie zrozumiał swój błąd, przystał do konfederacji barskiej i rozpoczął organizować powstanie na
Litwie
. Został marszałkiem generalnym konfederacji litewskiej. W listopadzie
1768
przyparty przez rosyjską kontrofensywę, wycofał się do
Prus
. Pojechał następnie do
Drezna
gdzie był jednym z przywódców stronnictwa saskiego, zmierzającego do detronizacji Stanisława Augusta. Wyjechał do
Turcji
w celu agitacji antyrosyjskiej podając się za posła saskiego. Tam sfałszował pismo sułtana do
Generalności
barskiej, w którym sułtan rzekomo wzywał do ogłoszenia bezkrólewia w Polsce.
9 kwietnia
1770
konfederaci barscy ogłosili w
Warnie
detronizację Stanisława Augusta.
Generalność nakazała schwytanie Kossakowskiego
Kazimierzowi Pułaskiemu
. Kossakowski jednak przedarł się na Litwę, gdzie odniósł wiele zwycięstw nad Rosjanami. Sformował jeden z najbardziej ruchliwych oddziałów barskich w sile 4 000 ludzi. Dokonał nawet brawurowego wypadu do Rosji, na
smoleńszczyznę
, alarmując garnizony rosyjskie w
Pskowie
. Przeprowadził najdłuższy rajd konfederacji barskiej, przeprawiając się przez Kurlandię, Prusy i Mazowsze do Wielkopolski. Nazwany został wówczas litewskim Pułaskim.
W
1775
r. pogodził się z królem i stał się jednym z przywódców partii rosyjskiej w Rzeczypospolitej. W latach
1786
-
1788
zasiadał w
Radzie Nieustającej
. W
1790
wstąpił w randze
generała-majora
do armii rosyjskiej walczącej z Turkami na
Bałkanach
. Od października
1791
spiskował z
Sewerynem Rzewuskim
i
Szczęsnym Potockim
w
Jassach
, gdzie przygotowywano późniejszą konfederację targowicką.
W liście do Katarzyny II pisał:
Nie widzę i nikt dostrzec nie może ogólnego szczęścia kraju naszego, tylko w poważaniu tego sąsiedzkiego mocarstwa ogromnego, mającego własny interes widzieć nas mądrych i szczęśliwych, jako w osobie, którą wieki następne między cuda natury i wielkość kłaść będą – N. Imperatorowej całej Rosji. Nie masz pani wyżej umiejącej cenić prawa ludzkości i prawa rozsądnej wolności i sprawiedliwości: doświadczają i korzystają narody berłu jej poddane, kładąc i wielbiąc ją w mądre przymiotów bóstwa.
Udzielał cennych uwag o stanie armii polskiej generałom rosyjskim, którzy mieli zaatakować Rzeczpospolitą. Postulował m.in. porwanie
Tadeusza Kościuszki
i
księcia Józefa
. W
1792
r. został dowódcą korpusu rosyjskiego, który uderzył na Polskę od strony
Połocka
.
25 czerwca
1792
w zdobytym przez Rosjan
Wilnie
ogłosił się hetmanem polnym litewskim. W styczniu
1793
ostro zareagował na wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski. Zagroził wówczas zwołaniem pospolitego ruszenia, co przeraziło nawet Rosjan. Proponował nawet przyłączenie Litwy do Rosji jako udzielnego księstwa. W tym roku został hetmanem wielkim litewskim. W
1794
r. opracował plan redukcji wojska litewskiego.
W czasie
insurekcji kościuszkowskiej
24 kwietnia
1794
został w Wilnie aresztowany i osadzony w Arsenale. Sąd kryminalny
25 kwietnia
skazał go na śmierć przez powieszenie. Został powieszony w żółtym szlafroku na szubienicy przed Ratuszem. W momencie zaciskania pętli na szyi zdrajcy odezwały się dzwony kościoła św. Kazimierza a tłum wiwatował Niech żyje Rzeczpospolita!. W czasie konfederacji targowickiej powstał paszkwil dotyczący osoby Szymona Kossakowskiego, autor jest nieznany, pełny tytuł brzmi:Nagrobek Szymonowi Kossakowskiemu:
|
Nagrobek Szymonowi KossakowskiemuPrzechodniu! Wstrzymay twe modły, BOG ie za Prawych odbiera; Jam Oyczyzny zdrayca podły- Jak kto żyie, tak umiera. Straciłem życie i sławę, Niż pierwsze ostatnie wprzodu; Sam sobie dałem Buławę, Stryczek był z Woli Narodu. Śmierć mą nie głosiły Dzwony, Wyrok słuszny dni mych przerwą,
Jam tu został powieszony, I tu moje ginie ścierwo [1]. |
Postać Szymona Kossakowskiego została wykorzystana przez
Juliusza Słowackiego
. Poeta przedstawił ostanie dni życia hetmana w dramacie
Horsztyński
.
Przypisy
- ↑ Autor nieznany, [w:] R. Kaleta, Ulotna poezja patriotyczna Oświecenia (1774-1797), Wrocław 1977.