Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy – działająca na przełomie
XIX
i
XX wieku
polska
marksistowska
partia polityczna
. Początkowo nosiła nazwę Socjaldemokracja Królestwa Polskiego. Od
1900
roku Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy.
Partia powstała w
1893
roku (jako
SDKP
) wskutek sprzeciwu części działaczy
Związku Robotników Polskich
i
II Proletariatu
wobec postanowień zjazdu paryskiego w wyniku którego utworzono
Polską Partię Socjalistyczną
.
Organizacja ta dążyła do wybuchu internacjonalistycznej
rewolucji
robotniczej, obalenia ustroju kapitalistycznego, likwidacji państw narodowych oraz wprowadzenia rządów proletariatu. Niechętnie lub wrogo odnosiła się do dążeń niepodległościowych oraz do współpracy z organizacjami chłopskimi.
W grudniu
1918
w wyniku połączenia z
PPS-Lewicą
utworzyła
Komunistyczną Partię Polski
(do
1925
pod nazwą Komunistyczna Partia Robotnicza Polski).
Czołowi działacze
Najbardziej znani członkowie SDKPiL stanowili grupę osób, które uzyskają międzynarodową sławę w czasie
rosyjskiej
rewolucji październikowej
. Głównym teoretykiem ruchu była pochodząca z Zamościa Żydówka,
Róża Luksemburg
. Innymi znanymi członkami partii byli
Leon Jogiches
,
Julian Marchlewski
,
Adolf Warszawski
,
Feliks Dzierżyński
jego żona
Zofia Muszkat
,
Józef Unszlicht
,
Karol Radek
czy
Jakub Hanecki
. Wielu spośród tych internacjonalistów odegrało znaczące role w
lewicowych
ruchach rewolucyjnych w
Niemczech
i
Rosji
.
Powstanie
SDKPiL została założona w
1893
roku, jako ugrupowanie bazujące na
internacjonalistycznym
programie
marksistowskim
. Jej rdzeniem był
Związek Robotników Polskich
, którego część działaczy odmówiło poparcia narodowych żądań zawartych w programie
Polskiej Partii Socjalistycznej
. W rezultacie Związek i
II Proletariat
opuściły PPS, tworząc SDKP. Później pogłębiły się jeszcze różnice pomiędzy tymi dwiema organizacjami, kiedy to podczas Międzynarodowego Kongresu Socjalistycznego w
sierpniu
1893
, delegacja polska (przewodzona przez
Ignacego Daszyńskiego
z
Galicji
) odmówiła zajęcia miejsc obok m.in. Róży Luksemburg. Podobnie było na następnym Kongresie w
1896
roku, kiedy to doszło do konfliktu pomiędzy Luksemburg a
Józefem Piłsudskim
, reprezentującym PPS. Przedmiotem sporu była kwestia niepodległości Polski. Lenin i bolszewicy uważali SDKPiL za jedyną marksistowską partię w Polsce i wysoko cenili jej internacjonalizm[1]
Zjednoczenie ze Związkiem Robotników Litwy
SDKP odbierana była raczej jako partia reprezentująca robotników pochodzących z określonego geograficznego obszaru, niż klasę pracującą całego narodu. Z tego powodu SDKP zjednoczyła się z Związkiem Robotników Litwy w
1899
roku. Było to zasługą starań Feliksa Dzierżyńskiego, przyszłego
bolszewickiego
szefa
Czeki
. SDKP zmieniła nazwę na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. Zjednoczone ugrupowanie początkowo cieszyło się sporą popularnością i napływem nowych członków, głównie dzięki działalności Dzierżyńskiego w
Warszawie
, przed jego aresztowaniem przez służby carskie.
Rozłam pomiędzy bolszewikami i mienszewikami
Wcielając w życie koncepcję SDKPiL jako filii Wszechrosyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, partia brała udział w kongresie
Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (RSDLP)
, który odbył się w
1903
roku w
Londynie
. Podczas tego kongresu miał miejsce słynny rozłam w ruchu, jaki miał miejsce pomiędzy frakcjami
mienszewików
i
bolszewików
. SDKPiL udało się zachować pewien stopień autonomii. Nieco później bolszewicy zaczęli propagować hasło "demokratycznej dyktatury proletariatu i chłopstwa", którą polscy rewolucjoniści odrzucili.
Wojna i rewolucja
SDKPiL była jedną z głównych organizacji biorących udział w wydarzeniach wywołanych przez
wojnę rosyjsko-japońską
i później podczas
Rewolucji 1905 roku
. Silny defetyzm opozycyjny wobec carskiego państwa, przyjęty przez SDKPiL odróżniał ją od PPS, która zajęła pro-japońskie stanowisko. Jednakże wraz z narastaniem wrzenia rewolucyjnego, partia współpracowała blisko z
Bundem
i lewym skrzydłem PPS. W tym samym czasie Róża Luksemburg powróciła z uchodźstwa, a "Strajk Masowy" zajął centralne miejsce w rewolucyjnej teorii organizacji.
Okres po rewolucji charakteryzował się odwrotem mas od lewicy, co zaowocowało rozłamem w partii. SDKPiL była silnie zależna od RSDLP, co oznaczało iż problemy rosyjskiego ugrupowania przekładały się także na sytuację jego polskiego odpowiednika. Podczas Piątego Kongresu RSDLP w Londynie (
1907
r.), Jogiches i Warski zostali wybrani do wspólnego Komitetu Centralnego, gdzie zajęli pozycje przychylne frakcji bolszewickiej. W następnych latach jednak RSDLP niemal nie prowadziła działalności jako koherentna organizacja; z tego powodu SDKPiL dystansowała się od rosyjskich frakcji. W
1911
roku nastąpił rozłam w partii, w wyniku którego Komitet Warszawski oddzielił się od Komitetu Centralnego zdominowanego przez Jogichesa.
I wojna światowa
Pomimo podziałów, cała partia zaakceptowała pozycje internacjonalistyczne w stosunku do konfliktu zbrojnego u zarania
I wojny światowej
.
2 sierpnia
1914
roku Komitet Warszawski zorganizował konferencję wszystkich frakcji rewolucyjnych, w których wzięły udział także Komitet Centralny,
PPS - Lewica
i
Bund
. Wezwali oni wspólnie do potępienia
imperialistycznej
wojny i przejęcia władzy w państwach przez klasę robotniczą. Jednak próby koordynacji działań poszczególnych ugrupowań zakończyły się niepowodzeniem. Pomimo tego, w czasie wojny wszystkie frakcje zbliżyły się do bolszewików, wchodząc w skład
leninowskiego
ruchu zimmerwaldzkiego.
4 listopada
1916
roku miał miejsce kongres partyjny, podczas którego doszło do ponownego zjednoczenia poszczególnych frakcji i wybrania nowego Komitetu Centralnego.
Koniec partii
Po rewolucji lutowej w
1917
roku, rząd rosyjski wydał
30 marca
manifest, w którym uznał prawo Polski do statusu autonomicznego, podczas gdy Rada Piotrogrodzka uznała prawo Polski do samostanowienia. Koniec wojny zastał wielu działaczy SDKPiL podróżujących po
Europie
i biorących udział w przeróżnych lewicowych ruchach rewolucyjnych. Luksemburg i Jogiches stali na czele
Komunistycznej Partii Niemiec
, podczas gdy Dzierżyński, Radek i Hanecki brali czynny udział w rewolucji październikowej i otrzymali stanowiska w sowieckim rządzie. W
grudniu
1918
roku doszło do połączenia z PPS-Lewicą, w wyniku którego powstała
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski
.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ W.I.Lenin Lenin o Polsce i polskim ruchu robotniczym, Warszawa 1954