Język grecki klasyczny, inaczej greka klasyczna - stadium rozwojowe języka greckiego , używanego w okresie klasycznym (500 r. p.n.e. - 350 r. p.n.e.) starożytnej Grecji . Był to jeden z ważniejszych języków starożytności, rozpowszechniony na znacznych obszarach Półwyspu Bałkańskiego i Azji Mniejszej oraz na Cyprze . Dzisiaj ten język można studiować na filologii klasycznej . Był to język bogatej literatury, w okresie klasycznym działali Tukidydes , Arystofanes , Platon , mówcy ateńscy.

Zasięg głównych dialektów języka greckiego ok. 400 r. p.n.e.

Zróżnicowanie dialektalne

Klasyczny język grecki charakteryzował się dużym zróżnicowaniem - występowały liczne dialekty, ukształtowane już w okresie archaicznym , ich wczesne formy zaświadczone są m.in. w dziełach Homera (zob. greka homerycka ). Wyróżnia się cztery główne zespoły dialektów:

• Zespół jońsko-attycki - obejmujący:

a) dialekt attycki z Attyki i północnych wybrzeży Morza Egejskiego ;

b) dialekt joński z południowo-zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej oraz Cykladów i Sporadów Północnych (łącznie z Eubeą );

• dialekt eolski - właściwie grupa dialektów Beocji , Tesalii i północno-zachodnich wybrzeży Azji Mniejszej oraz niektórych wysp północnej części Morza Egejskiego , m.in. wyspy Lesbos ;
• dialekty arkadyjsko-cypryjskie (achajskie) - zespół obejmujący starożytne dialekty Cypru , Pamfilii i Arkadii ;
• Zespół zachodni:

a) dialekt dorycki - właściwie grupa dialektów używanych na terenach Lakonii , Mesenii , Argolidy i Koryntu , a także Krety i wysp Dodekanezu oraz części Epiru i północnych Wysp Jońskich (m. in. na Kerkyrze ).

b) dialekty północno-zachodnie (włączane często do zespołu doryckiego), rozpowszechnione w północno-zachodniej części Peloponezu , oraz w Etolii , Akarnanii , Fokidzie , częściowo też w Epirze i na Wyspach Jońskich .

Wśród językoznawców nie ma zgody, czy słabo zaświadczony starożytny język macedoński z obszarów Macedonii Greckiej należy uznać za osobny język helleński , czy też włączyć go do dialektów greki klasycznej. Dialekty attycki, joński, dorycki i eolski - z racji dużego stopnia poświadczenia w tekstach literackich - nazywane są głównymi dialektami greki klasycznej. Wszystkie dialekty języka greckiego były wzajemnie zrozumiałe i mieszkańcy różnych rejonów Hellady nie mieli problemów z porozumiewaniem się.

Starożytni autorzy stosowali często określony dialekt jako wyróżnik formalny gatunku literackiego, np. epika i wczesna historiografia nawiązywały do języka Homera (opartego przede wszystkim na dialektach jońskim i eolskim), liryka subiektywna Safony i Alkajosa powstała w dialekcie eolskim, a liryka chóralna ( Pindar ) i bukolika ( Teokryt ) w dialekcie doryckim . W dialekcie attyckim wypowiadała się znaczna większość pisarzy okresu klasycznego. Z drugiej strony u wielu autorów tej epoki pojawiają się też ślady innych dialektów (np. Ajschylos i Sofokles obok dialektu attyckiego stosowali też joński i dorycki). Stosunkowo najmniej wpływów z innych dialektów ma proza attycka ( Tukidydes , Platon , Ksenofont ) oraz u mówców ateńskich ( Izokrates , Demostenes , Lizjasz ).

W okresie hellenistycznym liczne odmiany języka zlały się w jeden wspólny, dając początek grece koine (opartej jednak w znacznej mierze na dialekcie attyckim).

Gramatyka

Greka klasyczna jest językiem o rozbudowanej fleksji , odziedziczonej w dużym stopniu po języku praindoeuropejskim .

Deklinacja

Rzeczownik posiada jeden z trzech rodzajów , a przymiotnik , rodzajnik , część zaimków i liczebników odmienia się przez nie (podobnie jak w języku polskim ):

• rodzaj męski (masculinum)
• rodzaj żeński (femininum)
• rodzaj nijaki (neutrum)

• Ponadto rzeczowniki, przymiotniki, rodzajnik i zaimki odmieniają się przez trzy liczby :

• liczba pojedyncza (singularis)
• liczba podwójna (dualis) - zanika w czasach klasycznych.
• liczba mnoga (pluralis)

• oraz 5 przypadków :

• mianownik (nominativus)
• dopełniacz (genetivus)
• celownik (dativus)
• biernik (accusativus)
• wołacz (vocativus)

Rodzajnik

Greka posiada, podobnie jak większość współczesnych języków europejskich, a inaczej niż łacina i język polski, rodzajnik określony ὁ, ἡ, τό (nie ma go jednak jeszcze w języku Homera ). Jest on używany podobnie jak ang. the, fr. le, la czy niem. der, die, das. Rodzajnik zgadza się w rodzaju, liczbie i przypadku z określanym rzeczownikiem. W grece klasycznej nie ma rodzajnika nieokreślonego.

Czasownik

Czasownik odmienia się przez 3 liczby i 3 osoby , a ponadto:

• 4 tryby :

• tryb orzekający ( indicativus )
• rozkazujący ( imperativus )
• życzący ( optativus )
• łączący ( coniunctivus )

Optativus i coniunctivus używane są w zdaniach wyrażających życzenie, możliwość, warunek itp. Zakres ich użycia częściowo pokrywa się z polskim trybem przypuszczającym.

• 3 strony :

• czynna ( activum )
• bierna ( passivum )
• medialna ( medium )

Strona medium jest odziedziczona po języku praindoeuropejskim i oznacza bliższy związek podmiotu z działaniem. Może mieć znaczenie polskiej strony zwrotnej: λούομαι "myję się", ale także może oznaczać, że podmiot bierze w czynności żywy, fizyczny udział, działa dla własnej korzyści lub wykorzystuje własne zasoby lub zdolności, lub że podmioty działają na sobie wzajemnie.

Strona bierna jest grecką innowacją i ma oddzielne formy tylko dla czasu przyszłego i aorystu , w pozostałych czasach dzieląc formy ze stroną medialną.

• 6 czasów :

• czas teraźniejszy (praesens)
• przeszły niedokonany ( imperfectum )
• aoryst (aoristus)
• perfectum - nie jest czasem przeszłym dokonanym, jak perfectum łacińskie, lecz oznacza stan obecny wynikający z czynności przeszłej
• czas zaprzeszły (plusquamperfectum)
• czas przyszły (futurum)

oraz rzadko używane perfectum przyszłe (futurum perfectum).

Czasy greckie oznaczają zarówno czas jak i aspekt czynności. Ta cecha jest także dziedzictwem praindoeuropejskim.

• Pod względem czasowym dzielą się na:

• Czasy główne - oznaczające czynność lub stan obecny bądź przyszły: czas teraźniejszy, perfectum, przyszły oraz perfectum przyszłe.
• Czasy historyczne - oznaczające czynność bądź stan przeszły: przeszły niedokonany, aoryst i zaprzeszły.

• Pod względem aspektu dzielą się na:

• Aspekt niedokonany - wskazuje na czynność trwającą, ciągłą bądź powtarzającą się: czas teraźniejszy i przeszły niedokonany.
• Aspekt aorystu - wskazuje czynność momentalną, która rozpoczyna się i natychmiast kończy lub skupia się w jednym punkcie czasowym, bądź czynność jako pojedynczą całość, bez określania długości jej trwania czy zakończenia. Czasem, który wskazuje ten aspekt jest aoryst. Odpowiada mu na ogół polski czas przeszły dokonany.
• Aspekt perfectum - wskazuje czynność zakończoną a jej skutki trwają do czasu o którym mowa: perfectum i czas zaprzeszły oraz perfectum przyszłe. Czasowi perfectum może odpowiadać zarówno polski czas teraźniejszy jak i przeszły dokonany. Np. μέμνημαι znaczy "pamiętam (bo wcześniej zapamiętałem)", a okrzyk Archimedesa eureka! (ηὕρηκα heureka) oznacza dosłownie "znalazłem (i teraz już mam)".

Charakterystyczną cechą greckiej koniugacji jest augment , przybierany w odmianie czasów historycznych. W najprostszej formie ma on postać ἐ- dodawanego na początku wyrazu, np. γράφω "piszę" (czas teraźniejszy), ale ἔγραφον "pisałem" (imperfectum), ἔγραψα "napisałem" (aoryst). Gdy czasownik zaczyna się na samogłoskę, augment zlewa się z nią i ulega ona wzdłużeniu, i niekiedy dalszym przekształceniom: ἐσθίω "jem", ἤσθιον "jadłem". W czasach perfectum występuje inna charakterystyczna cecha - reduplikacja, polegająca na podwojeniu pierwszej głoski czasownika, np. γέγραφα "napisałem (i teraz jest napisane)".

Zobacz też

• język grecki
• język nowogrecki
• Łacina
• filologia klasyczna
• accusativus cum infinitivo
• spójka