Tundra (fin. łysa góra) – bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Charakteryzuje się występowaniem
gleb tundrowych
, stale zamarzniętym podglebiem i bardzo niską pokrywą roślinną, zdominowaną przez
mchy
i
porosty
.
Wyróżnia się 4 podstawowe typy tundry (w kolejności z południa na północ):
lasotundra
,
tundra krzewinkowa
,
tundra mszysto-porostowa
,
tundra arktyczna
. Na
obszarach górskich
ponadto występuje tundra górska.
Warunki klimatyczne
Latem temperatura nie przekracza 15°C, trwa dzień polarny. Wierzchnia warstwa gruntu – do około 1 metra- ulega rozmarznięciu (tak zwana
wieczna zmarzlina
), wskutek czego staje się on często grząskim bagnem, w głąb którego nie może wsiąknąć nadmiar wody. Zima jest mroźna i śnieżna, temperatura dochodzi do -48°C. Trwa noc polarna. Wieją silne wiatry. Występuje zjawisko
zorzy polarnej
. Grunt ponownie zamarza.
Flora
Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni ziemi rosną
mchy
i
porosty
(najbardziej znany to
chrobotek reniferowy
); nieco wyżej są
trawy
i niewielkie
krzewinki
(np.
borówki
). Występują tam także turzyce. Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze
karłowate brzozy
i
wierzby
, które nie osiągają wysokości większej niż 30 cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Wraz z nadejściem lata roślinność tundry budzi się do życia. Rośliny starają się jak najlepiej wykorzystać niewielką ilość docierającej do nich energii słonecznej. Szybko rozwijają liście, kwitną i wydają nasiona. Niektóre zioła mają kolorowe kwiaty. W wielu rejonach położonych na południowej stronie tundry zbiera się jagody: borówki i maliny.
Fauna
Najliczniejszymi i najbardziej charakterystycznymi ssakami tundry są
lemingi
. Żywią się korzeniami, mchami i trawą. Rozmnażają się bardzo intensywnie i są głównym pożywieniem tamtejszych drapieżników:
gronostajów
,
lisów polarnych
,
łasic
i
wilków
. Ponadto drapieżniki tundry polują na pardwy, zające bielaki i
susły
.
Ze ssaków roślinożernych występuje tu
renifer
,
piżmowół
i
zając bielak
. Do charakterystycznych ptaków tundry należą:
myszołów włochaty
,
białozór
,
pardwa mszarna
i
puchacz śnieżny
. Latem wiele ptaków, zwłaszcza
siewkowatych
, przylatuje odbyć tu lęgi.
Tundrę Kanadyjską zamieszkują duże ssaki takie jak karibu i piżmowół. Z gryzoni zamieszkujących tundrę powszechne są lemingi. Do największych drapieżników należą niedźwiedź polarny, lis polarny (piesiec) i wilk.
Wszystkie zwierzęta mają szerokie stopy, porośnięte piórami lub sierścią, co ułatwia im poruszanie się po śniegu. Lis polarny ma ponadto na stopach włosy, które chronią go przed zimnem. Na okres zimy sierść lub pióra zwierząt przybierają barwę białą, dzięki czemu trudno je dostrzec na śniegu.
Charakterystycznym, choć niezwykle uciążliwym dla człowieka i zwierząt elementem tundry są też roje
komarów
, pojawiające się latem.
Mieszkańcy tundry
Strefa tundry jest prawie zupełnie pozbawiona ludzkich osiedli. Rdzenni mieszkańcy tundry są myśliwymi i rybakami. Należą do nich północnoamerykańscy
Inuici
(Eskimosi). Jeszcze do niedawna wędrowali po wybrzeżach
Oceanu Arktycznego
, polując na ssaki morskie (
foki
,
wieloryby
), łowiąc
ryby
. Mieszkali w domkach ze śniegu i lodu, zwanych
igloo
. Przedmioty codziennego użytku wykonywali z kości i skór zwierząt. To oni pierwsi zbudowali
kajak
, który stał się sprzętem sportowym używanym na całym świecie. Obecnie życie Eskimosów się zmieniło. Z igloo, w których panowała temperatura około 0°C, przenieśli się do ogrzewanych domów. Nadal zajmują się
rybołówstwem
, ale do połowów używają nowoczesnego sprzętu. Pracują także w zakładach rybnych, są przewodnikami wycieczek, organizują biegi narciarskie dla turystów i wyrabiają pamiątki. Na
Alasce
wielu znalazło zatrudnienie przy wydobyciu
ropy naftowej
.
Lapończycy
, zamieszkujący
Półwysep Skandynawski
, i ludy żyjące na dalekim wschodzie
Rosji
trudnią się hodowlą
reniferów
. Latem wędrują ze swymi stadami na północ, na pastwiska położone w tundrze. Gdy nadchodzi sroga zima, wyruszają na południe szukając schronienia w lesie. W krajach
skandynawskich
(Norwegii, Szwecji i Finlandii) życie Lapończyków wkracza w nowoczesność. Hodowcy budują sobie komfortowe domy, renifery przewożą samochodami ciężarowymi, a do pilnowania zwierząt używają sań motorowych, a nawet
helikopterów
.
Ludy zamieszkujące tundrę: