Europa w okresie pierwszej krucjaty
Pierwsza wyprawa krzyżowa zapoczątkowała okres zbrojnych
wypraw krzyżowych
, rozpoczętych przez
Papieża
Urbana II
od apelu na synodzie w
Clermont
27 listopada
1095
roku. Wyprawa wyruszyła w
1096
roku, z podwójnie obranym celem – zdobycia
Jerozolimy
i
Ziemi Świętej
oraz uwolnienia
wschodnich chrześcijan
spod
islamskiej
władzy.
Wszystko zaczęło się za sprawą
Cesarza bizantyjskiego
Aleksego I Komnena
i jego apelu do zachodnich najemników o pomoc w walce z
Turkami Seldżuckimi
o odzyskanie utraconych ziem w
Anatolii
. Wezwanie o pomoc szybko przerodziło się w masową migrację z Zachodu i w podbój terenów leżących poza obszarem
Europy
. Zarówno
rycerstwo
jak i
chłopstwo
wyruszyło, z wielu zakątków
Europy Zachodniej
, lądem i drogą morską ku Jerozolimie by ostatecznie zdobyć ją w dniu
15 lipca
1099
roku, ustanawiając
Królestwo Jerozolimskie
wraz z innymi chrześcijańskimi
państwami krzyżowymi
. Chociaż nabytki te utrzymały się tylko niecałe dwieście lat, pierwsza wyprawa była istotnym punktem zwrotnym w dziejach ekspansji
zachodniej cywilizacji
, jak i pierwszym poważnym krokiem, od upadku
Cesarstwa zachodniorzymskiego
, w kierunku ponownego otwarcia dostępu do handlu międzynarodowego na Zachodzie.
Wyprawa ta, pomimo że pierwsza, jako jedyna w całej historii wypraw krzyżowych zakończyła się pełnym sukcesem.
Tło historyczne
Powstanie i szybki rozwój państwa
tureckich
Seldżuków
, spowodowało, że Turcy przejęli kontrolę nad całym
Bliskim Wschodem
, łącznie z
Jerozolimą
. W roku
1071
sułtan
Alp Arslan
zadał druzgocą klęskę siłom
Bizancjum
w
bitwie pod Manzikert
i zalał swoimi siłami całą
Anatolię
, podchodząc niemal pod mury
Konstantynopola
. Państwo Seldżuków uległo jednak wkrótce rozpadowi na wiele mniejszych państewek, które często toczyły między sobą wojny, co dawało spore szanse na odzyskanie przez Bizancjum Anatolii i
Palestyny
. Armia Bizancjum po bitwie pod Manzikertem była jednak w zupełnej rozsypce, a skarbiec cesarstwa świecił pustkami.
Prośba o pomoc, wystosowana przez cesarza Aleksego, dała pretekst papieżowi Urbanowi II do ogłoszenia
krucjaty
w celu odbicia utraconych terenów i przejęcia kontroli nad Jerozolimą. W
1095
roku Urban II ogłosił oficjalnie rozpoczęcie wyprawy krzyżowej. Zrobił to w czasie końcowego przemówienia podczas
synodu
w
Clermont
. Wywołało to entuzjazm słuchaczy, zaraz po tym wybrano też znak krucjat – czerwony krzyż. Na datę rozpoczęcia I krucjaty wybrano
15 sierpnia
1096
roku, porę bezpośrednio po
żniwach
, optymalną ze względu na możliwość aprowizacji licznej armii[1].
Wyprawa ludowa
W odpowiedzi na apel papieża Urbana II już w marcu na krucjatę ruszyła ogromna rzesza cywilów, prowadzonych przez charyzmatycznego, lecz bliżej nieznanego, mnicha zwanego w źródłach Piotrem Pustelnikiem w innych zaś
Piotrem z Amiens
(ok. 20 000 ludzi). Wyprawa była źle zorganizowana i zupełnie bezwartościowa pod względem militarnym. Cesarz Bizancjum, Aleksy I Komnen, nie wpuścił ich do miasta, lecz przetransportował szybko do Anatolii, gdzie wyprawa poniosła klęskę zadaną przez siły
sułtana Ar Rumu
,
Kilidż Arslan
, w potyczce pod Civetot, nieopodal Nikei[2].
Skład wyprawy rycerskiej
Latem i wczesną jesienią
1096
ruszyła znacznie lepiej zorganizowana wyprawa rycerska. W jej skład wchodzili w przeważającej liczbie rycerze
frankońscy
i
normańscy
z licznymi pocztami (
Rajmund z Tuluzy
jeden z najbogatszych feudałów XI-wiecznej Europy,
Boemund z Tarentu
Norman o wybitnych zdolnościach dowódczych,
Gotfryd z Bouillon
książę Dolnej Lotaryngii,
Ademar z Monteil
biskup
Le Puy
i przedstawiciel papieża,
Robert z Normandii
,
Stefan z Blois
, Tankred z Tarentu, Robert Flandryjski, Baldwin z Boulogne), oddziały pieszych mieszczan z terenu dzisiejszej Francji i Włoch, oraz dużo mniej liczni pojedynczy rycerze z Niemiec i Anglii. W sumie regularne siły wojskowe liczyły na początku wyprawy 35-40 tysięcy ludzi. Były to świetnie uzbrojone i zorganizowane oddziały ciężkozbrojnej kawalerii i piechoty, nieprzystosowane jednak do walki w upalnym klimacie i nie mające doświadczenia w walkach z Turkami.
Przywódcę całej wyprawy mianował papież Urban II, a został nim
Ademar, biskup Le Puy
. Był on jednak tylko przywódcą duchowym. Dowódcy wojskowego, we właściwym tego słowa znaczeniu, dość długo nie wyłoniono. Do śmierci Ademara podczas oblężenia Antiochii w 1098, jego osobisty autorytet studził pychę i zapały poszczególnych wodzów: z
Lotaryngii
przyprowadzili swe oddziały
Gotfryd z Bouillon
oraz jego brat
Baldwin z Boulogne
. Innymi dowódcami byli:
Co do całkowitej liczebności wojsk toczą się spory, ale historycy uważają że nie było ich więcej niż 4500 konnych i 35 tys. pieszych.
Wbrew powszechnej opinii, koszty, które musiał ponieść rycerz chcący udać się do Ziemi Świętej aby walczyć przeciw agresji Turków Seldżuckich, były olbrzymie. Często rycerze zostawiali pod zastaw swoje posiadłości, aby móc zakupić konia i uzbrojenie oraz aby zaopatrzyć się w wikt na podróż i zapewnić sobie transport do
Ziemi Świętej
. Pierwsze krucjaty nie były w żadnym stopniu nastawione na zdobycze ekonomiczne, lecz stawiały za swój główny cel odbicie z rąk najeźdźców Ziemi Świętej, która była symbolem ówczesnej kultury Zachodu.
Przemarsz przez Anatolię
Wyprawa dotarła pod mury Konstantynopola jesienią
1096
. Poszczególnym oddziałom krzyżowców w drodze przez Bałkany towarzyszyły wojska bizantyjskie, których zadaniem było niedopuszczenie do połączenia się łacinników w jedną armię. Hufce prowadzone przez Boemunda z Tarentu starły się nawet z eskortującymi ich Pieczyngami, będącymi na służbie u Aleksego I.
Gdy krzyżowcy dotarli w okolice Konstantynopola, cesarz nie pozwolił im na wejście do miasta, tylko kazał rozbić obóz pod murami. Chcąc zapewnić sobie kontrolę nad krucjatą, Bizantyjczycy, przy pomocy drogocennych darów i rozdawaniu godności, starali się pozyskać wpływy znaczących uczestników wyprawy. Ostatecznie cesarz zażądał od krzyżowców złożenia przysięgi mówiącej, że wszystkie ziemie, jakie krzyżowcy odbiorą z rąk muzułmanów, mają zostać przyłączone do Bizancjum. Łacinnicy niechętnie złożyli przysięgę, najbardziej niechętny Rajmund z Tuluzy stoczył nawet potyczkę z wojskami bizantyjskimi. Licząc jednak na pomoc cesarza i jego opiekę, krzyżowcy spełnili żądania Aleksego I[3].
Na wiosnę
1097
wyprawa ruszyła. Została przeprawiona statkami bizantyjskimi i weneckimi na azjatycki brzeg, po czym rozpoczęła przemarsz przez
Sułtanat Rum
. W czerwcu dotarła pod słabo bronioną
Nikeę
i doszło do jej
oblężenia
. Sułtan Kilidż Arsłan po łatwym zwycięstwie nad I wyprawą ludową nie spodziewał się ataku dobrze wyposażonej i wprawionej w boju armii i w tym czasie przebywał w pobliżu wschodnich granic imperium. Zrozumiawszy swój błąd, zawrócił wraz z główną armią. Było jednak za późno by utrzymać miasto. Obrońcy ostatecznie poddali się bezpośrednio cesarzowi Bizancjum, wiedząc że zgodzi się na ich warunki, a przede wszystkim zaniecha plądrowania miasta[4].
Zajęcie Nikei zmusiło sułtana Kilidż Arsłana do reakcji.
1 lipca
doszło do
bitwy pod Doryleum
, w której siły krzyżowców rozgromiły Turków, jednak kosztem ogromnych strat własnych (1/3 sił)[5].
Po bitwie droga przez Anatolię stała już otworem. Siły krzyżowców podzieliły się. Baldwin z Boulogne ruszył na ormiańskie księstwo
Edessy
, które przywitało siły krzyżowców z radością i zawarło z nimi sojusz przeciwko tureckiemu najeźdźcy. Ormiański król Toros uznał Baldwina za dziedzica tronu, po czym w przeciągu kilku tygodni, zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach. Baldwin, zamiast zgodnie z przysięgą złożoną cesarzowi zwrócić tereny Bizancjum, przejął władzę powołując do życia
Hrabstwo Edessy
- pierwsze państwo krzyżowców na Bliskim Wschodzie[6].
Oblężenie Antiochii i "cud świętej włóczni"
Reszta krzyżowców dotarła w październiku
1097
pod mury
Antiochii
, której zdobycie otwierało dalszą drogę do Palestyny. Jej oblężenie trwało aż do czerwca
1098
r. Po zdradzie
Firuza
, który był jednym z dowódców obrony miasta, Antiochia została zdobyta i splądrowana, a część jej mieszkańców wymordowana. W tym czasie
atabeg
Mosulu
–
Kurbugha
, zdołał zjednoczyć spore siły Turków Seldżuckich i ruszył z potężną armią na odsiecz Antiochii. Zagłodzeni niemal na śmierć i skrajnie zdesperowani krzyżowcy wydali Kurbudze bitwę pod murami miasta. Kurbugha pozwolił krzyżowcom spokojnie wyjść z miasta i ustawić się w szyku na polu bitwy. Wszyscy krzyżowcy walczyli pieszo, gdyż ich konie już dawno padły, co paradoksalnie okazało się ich wielką siłą. Krzyżowcami dowodził
Boemund I
, który zorganizował wszystkich krzyżowców w jedną, dużą, pieszą falangę, która mimo wielkiego osłabienia przemaszerowała przez pole bitwy i szybko zdobyła obóz Kurbughi. Pożar obozu wywołał panikę wśród Turków i ich odwrót, mimo że wciąż mogli wygrać bitwę. Starcie spowodowało jednak u krzyżowców ogromne straty – zostali w niej wybici niemal wszyscy Normanowie, którzy stanowili czoło pieszej falangi. Istotną rolę w bitwie odegrała Święta Włócznia odnaleziona w katedrze antiocheńskiej i uznana za Znak Boży sprzyjający krzyżowcom.
Przemarsz przez Palestynę i zdobycie Jerozolimy
Zdobycie Jerozolimy podczas I krucjaty (1099 r.) – rysunek ze średniowiecznego rękopisu
Kurbughę po porażce pod Antiochią opuścili wszyscy sojusznicy. Małe, nadmorskie emiraty w Palestynie, jeden po drugim poddawały się od północy krzyżowcom, zaś od południa
Fatymidom
. Fatymidzi na początku
1099
roku pokonali turecką załogę Jerozolimy i przejęli kontrolę nad tym miastem, ogłaszając jego ponowne otwarcie dla chrześcijan.
Wyprawa na Jerozolimę była bardzo ryzykowna, gdyż siły krzyżowców stopniały w tym czasie do ok. 1500 rycerzy i 5000-6000 pozostałego wojska. Fatymidzi natomiast dysponowali armią liczącą ponad 30 000 zawodowych żołnierzy. Nic więc dziwnego, że wyprawa była wielokrotnie odkładana. Wreszcie, na skutek licznych oddolnych nacisków,
Gotfryd
podjął decyzję o ryzykownej wyprawie na Jerozolimę. Wykorzystując walki o sukcesję w sułtanacie
Wielkich Seldżuków
w czerwcu
1099
armia krzyżowców, nie napotykając po drodze żadnego oporu, stanęła pod murami Jerozolimy i rozpoczęła jej oblężenie. Pierwsza próba zdobycia miasta 13 czerwca 1099 roku nie powiodła się głównie z powodu słabego przygotowania - krzyżowcy posiadali tylko jedna drabinę oblężniczą[7]. Druga próba, podjęta po zbudowaniu dwóch wież oblężniczych i dzięki temu, że mury nie zostały do końca odbudowane po poprzednim zdobyciu przez Fatymidów oraz dość szczupłej załodze, zakończyła się zdobyciem Jerozolimy
15 lipca
.
Już kilka dni później większość sił krzyżowców postanowiła wrócić do Europy. Na miejscu zostało ok. 500 rycerzy i 2000 piechoty włoskiej, które to siły zostały rozrzucone po całym terenie Palestyny. W Palestynie zostało utworzone
Królestwo Jerozolimskie
, którego pierwszym władcą został
Gotfryd
, przyjmując tytuł Obrońcy Grobu Świętego. Pierwszym królem został jego brat
Baldwin
, wcześniej hrabia Edessy, ożeniony z córką miejscowego ormiańskiego władcy.
Rajmund z Tuluzy
został
hrabią Trypolisu
.
Księciem Antiochii
został
Boemund I
, a po jego śmierci – jego bratanek Tankred z Hauteville.
Zdobycie Jerozolimy pozbawiło złudzeń Fatymidów, którzy wysłali z odsieczą armię liczącą 10 000 ludzi. Armia ta została jednak sformowana pospiesznie i była słabo zorganizowana.
12 sierpnia
rozegrała się z tą armią ostatnia bitwa I wyprawy krzyżowej –
bitwa pod Askalonem
, która skończyła się rozgromieniem sił egipskich.
Chronologia militarna I krucjaty
Wyprawa ludowa (Krucjata Piotra Pustelnika)
I krucjata
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Karen Armstrong
: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. Wyd. 2. Anchor Books, 2001, ss. 66-67. . (
ang.
)
- ↑ Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. Ss. 68-69.
- ↑ Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. Ss. 153-155.
- ↑ Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. S. 156.
- ↑ Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. Ss. 157-158.
- ↑ Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World. S. 161.
- ↑ David Nicolle: Pierwsza krucjata 1096-1099. Wyd. I. Poznań: Polskie Media Amer.Com SA, s. 71. .