Rewolucja lipcowa w Rosji − nieudana rebelia
lewicowych eserowców
przeciw
bolszewikom
6 lipca
1918
roku.
Przyczyny
Wśród głównych przyczyn niezadowolenia lewicowych eserowców, które skłoniły ich do zerwania z bolszewikami znajdował się
traktat brzeski
, zawarty z
Niemcami
w marcu 1918 roku i oddający pod okupację rozległe tereny zachodniej części byłego
Imperium Rosyjskiego
, w tym całą
Ukrainę
i przekreślający możliwość eksportu rewolucji na Zachód. Eserowcy byli także niezadowoleni z podporządkowania bolszewikom rad robotniczych oraz obowiązkowym
kontyngentom
zbożowym
na
wsiach
. Zaraz po podpisaniu pokoju lewicowi eserowcy potępili bolszewików za zdradę rewolucji i wystąpili z
Rady Komisarzy Ludowych
, choć pozostali w strukturach
Czeka
.
W czasie V Zjazdu Rad w
Teatrze Wielkim w Moskwie
, który rozpoczął się
4 lipca
dwoje głównych liderów partii,
Borys Kamkow
i
Maria Spiridonowa
, ostro krytykowali bolszewików. Po pierwszym dniu Zjazdu władze eserów podjęły decyzję o urządzeniu prowokacji przeciw Niemcom w formie zamachu na ich ambasadora,
Wilhelma von Mirbacha
. Było to spowodowane brakiem możliwości uzyskania większość na Zjeździe, która wymusiłaby zmianę polityki rządu.
Celem zamachu nie było jednak przygotowanie pola pod przejęcie władzy, a zerwanie pokoju przez Niemcy i powszechne powstanie przeciwko bolszewikom.
Zamach na Wilhelma von Mirbacha
Zamach zaplanowała Spiridonowa, a do jego wykonania wyznaczyła należącego do Czeka eserowca
Jakowa Blumkina
i Nikołaja Andriejewa.
6 lipca
po południu udali się oni na spotkanie z ambasadorem pod pretekstem omówienia sprawy aresztowanego za szpiegostwo Roberta Mirbacha, uważanego za krewnego ambasadora. Po krótkiej rozmowie zamachowcy oddali strzały z
rewolwerów
. Ponieważ chybili a ambasador podjął ucieczkę, Blumkin skorzystał z
granatu
, który śmiertelnie ranił Mirbacha. Zamachowcy, w tym Blumkin ranny w nogę, uciekli podstawionym samochodem do koszar pokrowskich, gdzie stacjonował wierny eserom oddział Czeka, i które stały się główną siedzibą powstańców.
Aresztowanie Dzierżyńskiego
Na wieść o zamachu,
Włodzimierz Lenin
polecił
Dzierżyńskiemu
udać się do koszar i aresztować odpowiedzialnych za śmierć ambasadora. Na miejscu jednak oddział Czeka aresztował Dzierżyńskiego i jego ochronę. Eserowcy zajęli następnie siedzibę Czeka na
Łubiance
. Możliwość zbudowania w służbach specjalnych własnej frakcji wynikła z dużego początkowo zaufania bolszewików do eserowców i umieszczenia działaczy tej partii w kierownictwie Czeka.
Siły obu stron
Po południu 6 lipca eserowcy dysponowali znaczną przewagą w siłach zbrojnych w
Moskwie
. Do ich dyspozycji stało 2000 dobrze uzbrojonych żołnierzy, bolszewicy mieli zaledwie 700, jednak większość z nich (
strzelcy łotewscy
) znajdowała się poza miastem na obchodach świątecznych. Dodatkowo, Łotysze nie mogli wrócić do Moskwy z powodu fatalnych warunków atmosferycznych.
Stłumienie powstania
Bolszewików uratował brak chęci wśród eserowców do przejmowania władzy, ograniczyli się oni do wezwania do powszechnego powstania, by zmusić partię Lenina do zmiany polityki. Liderzy partii udali się do Teatru Wielkiego na Zjazd Rad, gdzie Spiridonowa wygłosiła przemówienie, potępiające bolszewików.
W tym czasie bolszewicy zdołali ściągnąć siły wojskowe i skierowali je w miejsce Zjazdu Rad, otoczyli budynek i zablokowali wyjścia. Z budynku pozwolono wyjść następnie delegatom bolszewickim, innych aresztowano. Wieczorem siły bolszewickie opanowały Łubiankę a rano następnego dnia wojska łotewskie, pod dowództwem
Jukumsa Vācietisa
, pokonały eserowców koszarach pokrowskich i uwolniły Dzierżyńskiego.
Represje
Po nieudanej rewolucji aresztowano kilkuset przeciwników władz. Na trzynastu przywódcach oddziału z koszar wykonano
7 lipca
egzekucję. Pozostałych przywódców eserowców uwięziono i osądzono w listopadzie, później zostali oni objęci
amnestią
. Maria Spiridonowa została skazana na rok więzienia, ułaskawiona, po czym w lutym
1919
roku aresztowana i jako chora psychicznie uwięziona w więzieniu na
Kremlu
. Zamachowiec Jakow Blumkin zbiegł, zaś po amnestii przystąpił do bolszewików.
Po nieudanej rewolucji lewica eserowska została zdelegalizowana i rozbita a działacze usunięci z rad, uwięzieni lub straceni. Mniejszość, która nie poparła rewolucji lipcowej, utworzyła Partię Rewolucyjnych Komunistów.
Bibliografia