Kaplica króla Jana I Olbrachta, pod wezwaniem
Bożego Ciała
i
świętego Andrzeja Apostoła
– jedna z dziewiętnastu kaplic
Katedry Wawelskiej
. Znajduje się w południowym ramieniu ambitu, pomiędzy kaplicami
Zadzika
i
Załuskiego
.
Historia
Obiekt powstał z podzielenia kaplicy bpa
Grota
(pw. św. Jana Ewangelisty) po 1501 na pomieszczenie kaplicy grobowej dla króla
Jana I Olbrachta
. Ufundowała ją królowa
Elżbieta Rakuszanka
, matka Olbrachta. W 1758 umieszczono tu nowy ołtarz.
Architektura
Nagrobek Jana Olbrachta
Przy zachodniej ścianie mieści nagrobek Jana I Olbrachta. Składa się on z
tumby
i architektonicznego obramienia. Tumbę o cechach gotyckich wykonał
Stanisław Stwosz
lub
Jorg Huber
z Passawy. Sama tumba jest jeszcze późnogotycka, ma formę skrzyni wykonanej z czerwonego marmuru. Spoczywająca na niej pulpitowa płyta z wizerunkiem zmarłego w zbroi i płaszczu koronacyjnym wykazuje wpływ sztuki Wita Stwosza.
Obramienie w formie łuku triumfalnego wykonał w latach 1502-1505
Franciszek Florentczyk
. Obramienie nagrobka stanowi jedno z pierwszych świadectw renesansu w Polsce i zapoczątkowuje nową epokę w polskiej sztuce sepulkralnej. Pomnik Jana Olbrachta nawiązuje do florenckiego typu arkadowych nagrobków przyściennych, których przykładem jest pomnik Leonarda Bruniego, wzniesiony przez
Bernarda Rosselina
w kościele Sta Croce po 1444 r. Jednakże w porównaniu z pierwowzorem nagrobek Olbrachta ma inne proporcje wynikające ze znacznej głębokości wnęki oraz parzyste pilastry po bokach. Umiejscowienie królewskiego pomnika w arkadzie nie było w katedrze na Wawelu nowością ( tak usytuowano baldachimowe nagrobki
Władysława Łokietka
,
Kazimierza Wielkiego
i
Władysława Jagiełły
).
Obramienie tumby Olbrachta różni się stylistycznie od międzynawowych arkad katedry. Wnęka w kaplicy, stanowiąc integralną część pomnika, zastępuje tu baldachim i tworzy nowy zespół ideowo-artystyczny. W miejsce pojedynczego łuku zastosowano system dwóch koncentrycznych, a zarazem przenikających się
arkad
, uformowanych przez parzyste
pilastry
i podwójną
archiwoltę
, rozdzielonych plecionkowym ornamentem, połączonych natomiast cokołem,
belkowaniem
i
konsolą
spinającą szczyt pomnika. Arkada wewnętrzna tworzy łuk wnęki, natomiast zewnętrzna obramia boczne przestrzenie.
Układ dwóch arkad służył celowi gloryfikacji zmarłego wyrażonemu w napisie na tumbie. Według inskrypcji monarcha wsławił się w dwóch okolicznościach, w czasie pokoju i wojny, był pace et bello claris. Zgodnie z tym dualistycznym wyróżnieniem wprowadzono w ornamentacji pomnika tematyczny podział na dwie arkady. W arkadzie wewnętrznej znalazły się motywy przywołujące na myśl pokój: płyciny jej pilastrów wypełniły
kandelabrowe
układy waz z owocami, kłosów, zniczów, podniebienie
archiwolty
zaakcentowano laurowym wieńcem. W arkadzie zewnętrznej na pilastrach zawisły
panoplia
ze skrzyżowanymi tarczami, które powtórzono także w kasetonach sklepienia.
Wywyższenie osoby monarchy dodatkowo akcentuje ornamentacja części łączących arkady: girlandy cokołu, rogi obfitości
fryzu
belkowania, akantowe wypełnienia płycin tła oraz zespół tarcz herbowych domu
Habsburgów
i
Wielkiego Księstwa Litewskiego
w
lunecie
z centralnie umieszczonym orłem, dodatkowo uhonorowanym wieńcem. Jest to zaczerpnięty z antyku zasób motywów, który tworzy panegiryk na cześć władcy. Nagrobek upamiętnia przeszłość Jana Olbrachta zgodnie z kanonami greckiej i rzymskiej starożytności. System dwóch arkad odwołuje się do antyku, do łuku triumfalnego.
Połączenie w jednym pomniku późnogotyckiej płyty z renesansowym, arkadowym obramieniem tłumaczy się różną orientacją artystyczną dwóch fundatorów wymienionych w napisie na tumbie.
Płyta grobowa bpa Jana Chojeńskiego
Pod oknem ściany południowej znajduje się płyta grobowa bpa
Jana Chojeńskiego
. Przy ścianie wschodniej ołtarz z 1758 projektu
Franciszka Placidiego
, a w nim obrazy: Męczeństwo św. Andrzeja (pędzla rzymskiego malarza Salwatora Monosilio) oraz Komunia św. Stanisława Kostki, a po bokach figury
św. Andrzeja
i
św. Stanisława Kostki
.
Bibliografia
- Kuczman Kazimierz, Wzgórze Wawelskie. Przewodnik, Kraków 1988
- Rożek Michał, Krakowska katedra na Wawelu. Przewodnik dla zwiedzających, Kraków 1989.
- Ludwikowski Leszek, Kraków i okolice. Przewodnik, Warszawa 1991, .