Mieszko I Plątonogi (ur.
1131
-
1146
, zm.
16 maja
1211
) – od
1163
formalny współrządca
Śląska
, od
1173
książę
raciborski
, od
1177
bytomski
i
oświęcimski
, od
1202
opolski
, od
1210
krakowski
.
Pochodzenie i przydomek
Mieszko był drugim pod względem starszeństwa synem księcia polskiego
Władysława II Wygnańca
i
Agnieszki
z austriackiego rodu
Babenbergów
.
Imię otrzymał po swoim stryju
Mieszku III Starym
.
Przydomek Plątonogi pojawił sie już w Roczniku Sędziwoja (XIV/XV w.). Pod rokiem
1192
zanotowano: "Cracovia civitas devastata est a Mescone loripede dicto Platonogi nepote ducis Kazimiriensis filio Wladislai exulis" (
Rocznik Sędziwoja
w: "
Monumenta Poloniae Historica
", edd.
August Bielowski
, t.II, Lwów 1872, s.876). Można uznać, że to najstarsza zachowana wzmianka o przydomku Mieszka w formie: "Plątonogi".
W polskiej literaturze historycznej jest określany przydomkiem Plątonogi. Istnieje też mniejszościowy pogląd, że należy ten przydomek odczytywać jako Laskonogi[1]. Z kolei w literaturze niemieckiej i czeskiej występuje w ogóle bez żadnego dodatkowego określenia[2].
W literaturze naukowej występuje z numerem I jako pierwszy tego imienia książę opolsko-raciborski[3].
Data urodzenia
Data urodzenia Mieszka Plątonogiego nie jest znana. Zamyka się w latach
1131
-
1146
[4]. Badacze proponują uściślenia tej daty: 1131[5], ok.
1138
[6] oraz
1139
-
1141
[7].
Życie i działalność
Na wygnaniu razem z ojcem od
1146
r., przebywał głównie w posiadłości rodowej
Hohenstaufów
w
saskim
Altenburgu
. Kształcił się również w szkole przyklasztornej na Michaelsbergu pod
Bambergiem
. Do kraju powrócił zapewne dopiero w
1163
r., kiedy po interwencji cesarskiej wraz z bratem
Bolesławem
odzyskał Śląsk, dziedzinę swego ojca Władysława Wygnańca. Jednak stryj
Bolesław IV Kędzierzawy
wciąż obsadzał swymi załogami najważniejsze grody śląskie, które bracia siłą usunęli w
1166
r.
Książę Raciborza
Księstwo Raciborskie pod rządami Mieszka I Plątonogiego w latach
1173
-
1177
(żółty kolor)
Księstwo Raciborskie pod rządami Mieszka I w latach
1177
-
1202
(żółty kolor)
Księstwo Opolsko-Raciborskie pod rządami Mieszka I Plątonogiego w latach
1202
-
1211
(żółty kolor). Uwaga! w latach
1210
-
1211
Mieszko dodatkowo w Krakowie
Początkowo współrządził dzielnicą razem z bratem, jednakże współpraca nie układała się zbyt dobrze (głównie ze względu na zbyt mały, zdaniem Mieszka, udział w rządach). W
1172
r. Mieszko podjął akcję zbrojną w celu wywalczenia sobie dziedzicznego księstwa. Akcja powiodła się doskonale, zwłaszcza że do buntu przyłączył się najstarszy syn
księcia wrocławskiego
Jarosław
, a Bolesław Wysoki musiał ratować się ucieczką do
Niemiec
. Ponowna interwencja cesarska skłoniła jednak buntowników do podjęcia rozmów odpowiednio ze starszym bratem i ojcem, w wyniku których zgodzono się na kompromis: Bolesław wrócił na Śląsk, ale musiał wydzielić
kasztelanię
raciborską i
cieszyńską
Mieszkowi, a opolską Jarosławowi. Jedną z pierwszych decyzji Mieszka, jako udzielnego władcy, było poszukanie sobie żony – została nią Ludmiła, przypuszczalnie pochodząca z
czeskiej
dynastii
Przemyślidów
.
Bytom i Oświęcim
W
1177
r. książę raciborski poparł aspiracje seniorskie
Mieszka Starego
, uderzając na jednego z kandydatów do tronu krakowskiego – Bolesława Wysokiego. Także tym razem akcja powiodła się znakomicie, a Bolesław zamiast w roli zwycięzcy pojawił się w Krakowie w roli petenta proszącego o interwencję nowego władcę tej dzielnicy
Kazimierza II Sprawiedliwego
. Obalony senior dynastii znalazł się na wygnaniu w Raciborzu i wydawało się, że wojna Mieszka Plątonogiego z Kazimierzem II Sprawiedliwym jest teraz tylko kwestią czasu. Władca krakowski poszedł jednak inną drogą i aby zyskać sobie przychylność księcia raciborskiego przekazał mu ziemię oświęcimską i bytomską (grody
Oświęcim
,
Bytom
,
Mikołów
,
Siewierz
i
Pszczyna
), przy czym niektórzy historycy przypuszczają, że wymienione grody znalazły się w rękach Mieszka dopiero w
1179
r. Bolesław Wysoki odzyskał wtedy też władzę, ale musiał wydzielić bratu
Konradowi
księstwo
głogowskie
.
Bitwa nad Mozgawą
W
1195
r. Mieszko Plątonogi wsparł razem z bratankiem Jarosławem wyprawę zbrojną na Kraków podjętą przez Mieszka Starego. Książę
wielkopolski
pragnął wykorzystać wtedy niespodziewaną śmierć swojego młodszego brata Kazimierza Sprawiedliwego (zm. 1194) i odzyskać władzę nad
Małopolską
. Możni krakowscy i
sandomierscy
z wojewodą Mikołajem na czele mieli jednak inne plany i postanowili wesprzeć sprawę syna Kazimierza
Leszka Białego
. Do starcia doszło niedaleko
Jędrzejowa
nad rzeczką
Mozgawą
. Oddziały posiłkowe książąt śląskich spóźniły się na pole bitwy i przybyły w chwili, kiedy zasadnicza bitwa zakończyła się już nierozstrzygniętym rezultatem. Mieszkowi nie dane było powrócić spokojnie do domu. Niespodziewanie na opustoszałym polu bitwy pojawił się również
palatyn
sandomierski
Goworek
i rozegrana wówczas na pobojowisku druga bitwa zakończyła się świetnym zwycięstwem Ślązaków. Wobec jednak wcześniejszego wycofania się do Wielkopolski Mieszka Starego, zwycięstwo to przyniosło wyłącznie korzyści w kategoriach prestiżowych (nie licząc wziętego okupu za pojmanych w bitwie dostojników sandomierskich).
Książę Opola
W
1202
r. po śmierci bratanka Jarosława, księcia opolskiego i
biskupa wrocławskiego
, oraz brata Bolesława korzystając z trudności związanych z przejęciem władzy przez
Henryka Brodatego
Mieszko siłą zajął księstwo opolskie. Zmiana ta okazała się trwała i księstwo opolskie na stałe zostało połączone z raciborskim. Jedyna zmiana nastąpiła krótko przed śmiercią Mieszka, gdy za 1000
grzywien
srebra zwrócił bratankowi, księciu wrocławskiemu
Henrykowi Brodatemu
kasztelanię
otmuchowską
.
Książę Krakowa
Konflikt Mieszka Plątonogiego z Henrykiem Brodatym został dość szybko zażegnany i już w pierwszym dziesięcioleciu XIII w. widzimy zgodną współpracę stryja z bratankiem. Już wkrótce zaowocowało to największym triumfem w życiu Mieszka.
9 czerwca
1210
r. papież
Innocenty III
na wniosek niewymienionego z imienia księcia śląskiego (a mógł to być tylko Henryk Brodaty, gdyż tylko on używał takiego tytułu) postanowił pod groźbą klątwy przywrócić zasadę
senioratu
. W całym kraju zapanowała konsternacja, a
arcybiskup gnieźnieński
zwołał synod do
Borzykowej
, gdzie miano spróbować zaradzić powstałemu problemowi. Mieszko zamiast do Borzykowej, korzystając z poparcia możnego rodu
Gryfitów
, udał się na czele armii do Krakowa, gdzie wobec chaosu decyzyjnego został wpuszczony. Był to już ostatni triumf księcia. Mieszko I Plątonogi zmarł
16 maja
1211
r. i został pochowany najprawdopodobniej w katedrze krakowskiej (informację o tym podał dopiero
Jan Długosz
.
Rodzina
Plątonogi rezydował głównie w Raciborzu, gdzie uruchomił m.in. mennicę bijącą
brakteaty
z napisem Milost. W
1202
r. wraz z żoną ufundowali opactwo
norbertanek
w
Rybniku
przeniesione później przez syna Kazimierza do
Czarnowąsów
pod Opolem. Był również opiekunem i fundatorem klasztorów w
Trzebnicy
,
Ołbinie
,
Tyńcu
i
Miechowie
, co świadczy o szerokich horyzontach politycznych raciborskiego Piasta, gdyż miejscowości, w których znajdowały się wymienione klasztory, położone były w sąsiednich księstwach, często będących pod panowaniem skłóconych z Mieszkiem władców. Po śmierci Mieszka księstwo opolsko-raciborskie przejął jego syn Kazimierz. Do Krakowa powrócił Leszek Biały.
Data śmierci
Mieszko Plątonogi zmarł
16 maja
1211
roku. Pojawiła się mniejszościowa hipoteza, że datę roczną śmierci tego księcia należy przesunąć z 1211 na
1206
rok[8].
Małżeństwo i potomstwo
Mieszko Plątonogi ożenił się w latach
1170
-
1178
z
Ludmiłą
. Ze względu na imię przypuszcza się, że pochodziła z
Czech
. Wysunięto hipotezę, że była prawdopodobnie córką
Ottona III
, księcia ołomunieckiego, i
Durancji
, zapewne córki wielkiego księcia kijowskiego
Mścisława I
[9]. Pojawiły się też mniejszościowe hipotezy, że mogła być córką
Sobiesława I
, księcia czeskiego, albo
Konrada II
, księcia znojemskiego[10] lub
Włodzimierza
, księcia ołomunieckiego[11].
Z tego małżeństwa pochodzili:
Genealogia
Bibliografia
Przypisy
- ↑ N. Mika, Jaki przydomek nosił Mieszko, syn Władysława Wygnańca? [w:] Sacra Silentii provincia. 800 lat powstania dzielnicowego księstwa opolskiego (1202-2002), pod red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003, s. 93-100.
- ↑ J. Horwat, Książęta górnośląscy z dynastii Piastów, s. 20.
- ↑ J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999, wg indeksu; J. Horwat, Książęta górnośląscy z dynastii Piastów, s. 20.
- ↑ K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, t. 3, s. 50-51.
- ↑ G. Labuda, Uzupełnienia do genealogii Piastów szczególnie śląskich, "Sobótka", t. 18, 1963, s. 12.
- ↑ W. Dziewulski, Bułgarka księżną opolską, "Sobótka", t. 28, 1973, s. 165.
- ↑ J. Bieniak, Powstanie księstwa opolsko-raciborskiego jako wyraz przekształcenia Polski w dzielnicową poliarchię, (w:) Sacra Silentii provincia. 800 lat powstania dzielnicowego księstwa opolskiego (1202-2002), pod red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2003, s. 54.
- ↑ E. Rymar, Kiedy Mieszko Plątonogi panował w Krakowie?, "Roczniki Historyczne", t. 65, 1999, s. 7-25.
- ↑ W. Brzeziński, Pochodzenie Ludmiły, żony Mieszka Plątonogiego. Przyczynek do dziejów czesko-polskich w drugiej połowie XII w. (w:) Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, pod red. K. Zielińskiej-Melkowskiej, Toruń 1997, s. 213-219.
- ↑ J. Horwat, ''Książęta górnośląscy z dynastii Piastów, s. 21-22.
- ↑ N. Mika, Mieszko syn Władysława II Wygnańca, książę raciborski i pan Krakowa – dzielnicowy władca Polski, Racibórz 2006, s. 86-90.
Linki zewnętrzne