Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Cyrylica

Cyrylica

Obszar, na którym używana jest cyrylica

Cyrylicapismo alfabetyczne służące do zapisu języków wschodniosłowiańskich , większości południowosłowiańskich i innych. Nazwa nawiązuje do apostoła Słowianśw. Cyryla , który wspólnie ze św. Metodym , prowadząc misję wielkomorawską wśród Słowian zapisał i wprowadził do liturgii język słowiański . Do zapisu tego języka zostały stworzone dwa alfabety – głagolica i później cyrylica (pismo uproszczone na bazie dużego alfabetu greckiego – majuskuły oraz głagolicy , z której zostały przeniesione niektóre litery).

Spis treści

Historia

Za twórcę cyrylicy uznaje się któregoś z uczniów Cyryla i Metodego , przy czym najczęściej przywołuje się tu imiona Klimenta Ochrydzkiego bądź Konstantyna Presławskiego . Pierwsze ślady użycia cyrylicy pochodzą z terenów wschodniej Bułgarii . Za najstarszy datowany zabytek cyrylicki uważany jest dobrudżańska inskrypcja cara Piotra , datowana na 943 rok. W ciągu X - XII w. cyrylica rozprzestrzeniła się z Bułgarii na tereny Serbii oraz Rusi Kijowskiej .

Cyrylica używana współcześnie dla zapisu rozmaitych języków jest alfabetem częściowo zreformowanym i unowocześnionym w stosunku do wersji pierwotnej i nosi nazwę grażdanki (ros. skrót od grażdanskij szrift, tj. pismo obywatelskie, świeckie). Reformy cyrylicy dokonano w Rosji na początku XVIII wieku za sprawą Piotra Wielkiego . Projekt reformy z osobistymi uwagami cara pochodzi z roku 1709 . Początkowo zreformowanego pisma używano wyłącznie w kancelarii carskiej dla zapisu oficjalnych dokumentów państwowych, później jej użycie rozszerzyło się także na inne sfery piśmiennictwa, najpierw rosyjskiego, a następnie także południowosłowiańskiego. Przy pierwotnej wersji cyrylicy pozostała cerkiew prawosławna, wykorzystująca zapisane tym alfabetem księgi liturgiczne w języku cerkiewnosłowiańskim .

W Serbii reformy pisma dokonał w pierwszej połowie XIX w. Vuk Karadžić . Usunął on m.in. znaki ъ , ь pisane na końcu wyrazów, wprowadził znaki љ , њ , џ dla miękkiego l', miękkiego n' oraz dla , ujednolicił także pisownię joty, wprowadzając łaciński znak j w miejsce dotychczasowych rozmaicie zapisywanych liter.

W Rosji po rewolucji lutowej przygotowano kolejny projekt reformy pisma, zatwierdzony przez Akademię Nauk 5 lipca 1917 roku. Reforma zmierzała do uproszczenia pisowni i ortografii . Zmiany polegały na ujednoliceniu zapisu dźwięków "je" i "i", zarzuceniu pisania twardego znaku na końcu wyrazów kończących się spółgłoską oraz wykreśleniu z alfabetu jaci (ѣ) . Reforma uzyskała moc obowiązującą w 1918 roku, już pod rządami bolszewików . Reformy nie zaakceptowała część emigracji rosyjskiej oraz duchowieństwo, wiele publikacji emigracyjnych drukowano według dawnych zasad.

Reforma grażdanki bułgarskiej dokonana została na wzór rosyjski w 1944 roku.

Cyrylica przyjęta została przez większość języków z terenu byłego ZSRR (wyjątkami są: estoński , litewski , łotewski , od 1992 r. azerski i od 2000 r. uzbecki używające alfabetu łacińskiego oraz gruziński i ormiański , które mają własne alfabety), a także w językach: serbsko-chorwackim (w wariancie serbskim), bułgarskim , macedońskim i mongolskim (tylko w Mongolii ). Cyrylicy używa się także dla zapisywania wielu małych języków na terenie Federacji Rosyjskiej , takich jak np. abchaski , czy osetyjski . Jednak w wielu państwach, które wyzwoliły się spod wpływów rosyjskich , pojawiają się idee powrotu do wcześniejszych alfabetów, jeżeli takie istniały, np. w Mongolii , Azerbejdżanie , Turkmenistanie , Uzbekistanie itp.

Opis

W cyrylicy wyróżnia się wielkie i małe litery, jednak w przeciwieństwie do alfabetu łacińskiego różnią się one głównie wielkością, nie kształtem. Czasem znacznie różni się za to od pisma prostego kursywa (zwłaszcza małe litery), np. Гг Гг, Дд Дд, Ии Ии, Цц Цц, Џџ Џџ, Шш Шш. Istnieją także niewielkie różnice w postaci kursywy w różnych językach.

Cyrylica
Аа
A (a)
Бб
Be (b)
Вв
We (v)
Гг
Gie lub Hie (g)
Ѓѓ
Gie miękkie (ǵ)
Ґґ
Ge (g̀)
Дд
De (d)
Ђђ
Dzie (đ)
Ее
Je (ê)
Єє
Je ukraiń. (ê)
Ѐ
E grave
Ёё
Jo (ë)
Жж
Że (ž)
Ѕs
Dz (ẑ)
Зз
Ze (z)
Ии
I (i)
Іі
I ukraiń. (í)
Її
Ji (ï)
Йй
J (I krótkie) (j)
Ѝ
I grave
Јј
Ji (ĵ)
Кк
Ka
Ќќ
Kje (ḱ)
Лл
El (l)
Љљ
Lje (l̂)
Мм
Em (m)
Нн
En (n)
Њњ
Nje (n̂)
Оо
O (o)
Пп
Pe (p)
Рр
Er (r)
Сс
Es (s)
Тт
Te (t)
Ћћ
Cie (ć)
Ѹ
U
Уу
U (u)
Ўў
U krótkie (ŭ)
Фф
Ef (f)
Хх
Cha (h)
Ѡ
Omega
Цц
Ce (c)
Чч
Cze (č)
Џџ
Dże (ẑ)
Шш
Sza (š)
Щщ
Szcza (ŝ)
Ъъ
Jor (twardy znak) (")
Ыы
Jery (y)
Ьь
Jer (miękki znak) (')
Ѣ
Jać
Ээ
E (è)
Юю
Ju (û)
Яя
Ja (â)
ɾa
Aj
Ѥ
Je
Ѧ
Jes
Ѫ
Jus
Ѩ
Ѭ
Ѯ
Ksi
Ѱ
Psi
Ѳ
Fita
Ѵ
Iżyca
Ѷ
Iżyca okowy
Ѿ
Ot
 

Wersje cyrylicy współcześnie używane do zapisywania poszczególnych języków nieco różnią się od siebie nawzajem.

Cyrylica w kroju podstawowym i kursywie:

А аБ бВ вГ гД дЕ еЁ ёЖ жЗ зИ иЙ йК кЛ лМ мН нО оП пР рС сТ тУ уФ фХ хЦ цЧ чШ шЩ щЪ ъЫ ыЬ ьЭ эЮ юЯ я
А аБ бВ вГ гД дЕ еЁ ёЖ жЗ зИ иЙ йК кЛ лМ мН нО оП пР рС сТ тУ уФ фХ хЦ цЧ чШ шЩ щЪ ъЫ ыЬ ьЭ эЮ юЯ я

Cyrylica w piśmie odręcznym w zasadzie identyczna jest, jak w kursywie, a te z liter, których wygląd w piśmie odręcznym jest wyraźnie odmienny, niż w druku lub może budzić wątpliwości pokazane są w zestawieniu poniżej.

Różnice w postaciach liter w kroju prostym i w kursywie w języku rosyjskim (w środku), serbskim i macedońskim (po prawej)

Cyrylica używana w różnych krajach

Wczesna cyrylica

Cyrylica została utworzona dla języka staro-cerkiewno-słowiańskiego . Zastąpiła wcześniej używaną głagolicę . Pierwotnie zawierała kilka dziś nieużywanych liter.

Współczesna cyrylica rosyjska

Zobacz: język rosyjski

LiteraKursywaTransliteracja[2]Transkrypcja[3]
А аА аA aa
Б бБ бB bb
В вВ вV vw
Г гГ гG gg
Д дД дD dd
Е еЕ еE eje, ie, e
Ё ёЁ ёË ëjo, io, o
Ж жЖ жŽ žż
З зЗ зZ zz
И иИ иI ii, ji, y
Й йЙ йJ jj
К кК кK kk
Л лЛ лL lł, l
М мМ мM mm
Н нН нN nn
О оО оO oo
П пП пP pp
Р рР рR rr
С сС сS ss
Т тТ тT tt
У уУ уU uu
Ф фФ фF ff
Х хХ хH hch
Ц цЦ цC cc
Ч чЧ чČ čcz
Ш шШ шŠ šsz
Щ щЩ щŜ ŝszcz
Ъ ъЪ ъznak twardy
Ы ыЫ ыY yy
Ь ьЬ ь'́ (znak zmiękczenia) lub pomija się 1)
Э эЭ эÈ èe
Ю юЮ юÛ ûju, iu, u
Я яЯ я âja, ia, a

Zalecenia typograficzne

W standardzie Unicode do transliteracji znaku miękkiego (Ь ь) i znaku twardego (Ъ ъ) przewidziano następujące znaki pisarskie alfabetu łacińskiego:

  • znak miękki: modyfikator prim (U+02B9) MODIFIER LETTER PRIME
  • znak twardy: modyfikator bis (U+02BA) MODIFIER LETTER DOUBLE PRIME

W przypadku braku tych znaków można użyć;

  • dla znaku miękkiego: (') apostrof ascii U+0027, (') prim U+2032, (´) akut U+00B4;
  • dla znaku twardego: (") cudzysłów ascii U+0022, (″) bis U+2033

Nie należy używać apostrofu typograficznego (’) U+2019, ani górnego cudzysłowu zamykającego (”) U+201D.

Współczesna cyrylica serbska

Zobacz też: język serbski

LiteraKursywaTransliteracja[2]Transkrypcja
А аА аA aa
Б бБ бB bb
В вВ вV vw
Г гГ гG gg
Д дД дD dd
Ђ ђ Ђ ђĐ đ, Dj djdź, dzi
Е еЕ еE ee
Ж жЖ жŽ žż
З зЗ зZ zz
И иИ иI ii
Ј јЈ ј ǰ, J jj
К кК кK kk
Л лЛ лL lł
Љ љ Љ љ , Lj ljl
М мМ мM mm
Н нН нN nn
Њ њ Њ њ , Nj njń, ni
О оО оO oo
П пП пP pp
Р рР рR rr
С сС сS ss
Т тТ тT tt
Ћ ћ Ћ ћĆ ćć, ci
У уУ уU uu
Ф фФ фF ff
Х хХ хH hh
Ц цЦ цC cc
Ч чЧ чČ čcz
Џ џ Џ џ , Dž dž
Ш шШ шŠ šsz

Współczesna cyrylica bułgarska

Cyrylica służąca do zapisu języka bułgarskiego jest bardzo podobna do rosyjskiej i różni się od niej kilkoma tylko niewielkimi zmianami, takimi jak nieobecność liter 'э' oraz 'ы'. Poza tym pewne litery w bułgarskim wymawiane są inaczej niż w rosyjskim, a więc odpowiednio 'e' to 'e' (nie 'je'), 'щ' to 'szt' zaś 'ъ' to samogłoska między 'a' oraz 'y' ( szwa ).

LiteraTransliteracja[2]Transkrypcja
А аA aa
Б бB bb
В вV vw
Г гG gg
Д дD dd
Е еE ee
Ж жŽ žż
З зZ zz
И иI ii
Й йJ jj
К кK kk
Л лL ll, ł
М мM mm
Н нN nn
О оO oo
П пP pp
Р рR rr
С сS ss
Т тT tt
У уU uu
Ф фF ff
Х хH hch
Ц цC cc
Ч чČ čcz
Ш шŠ šsz
Щ щŜ ŝszt
Ъ ъ", Ă ăy
Ю юÛ ûju
Я я âja

Współczesna cyrylica macedońska

Język macedoński posługuje się cyrylicą zbliżoną do serbskiej, jednak z kilkoma drobnymi zmianami, dostosowującymi alfabet do dźwięków tego języka, takimi jak 'dz' (s), miękkie g' i miękkie k'.

Transliteracja[2]Transkrypcja
CyrylicaŁacinkaUnikodŁacinkaUnikod
А аA aa
Б бB bb
В вV vw
Г гG gg
Д дD dd
Ѓ ѓǴ ǵ(U+01F4); (U+01F5)ǵ(U+01F5)
Е еE ee
Ж жŽ ž(U+017D); (U+017E)ż
З зZ zz
S s (U+1E90); (U+1E91)dz
И иI ii
J j ǰ(U+004A)+(U+030C); (U+01F0)j
К кK kk
Л лL lł
Љ љ l
М мM mm
Н нN nn
Њ њ ń, ni
О оO oo
П пP pp
Р рR rr
С сS ss
Т тT tt
Ќ ќ (U+1E30); (U+1E31)(U+1E31)
У уU uu
Ф фF ff
Х хH hh
Ц цC cc
Ч чČ č(U+010C); (U+010D)cz
Џ џ
Ш шŠ š(U+0160); (U+0161)sz

Współczesna cyrylica białoruska

Zobacz: język białoruski

LiteraTransliteracja[2]Transkrypcja
А аA aa
Б бB bb
В вV vw
Г гG gh
Д дD dd
Е еE eje, ie, e
Ё ёЁ ёjo, io, e
Ж жŽ žż
З зZ zz
І іÌ ìi
Й йJ jj
К кK kk
Л лL ll, ł
М мM mm
Н нN nn
О оO oo
П пP pp
Р рR rr
С сS ss
Т тT tt
У уU uu
Ў ўŬ ŭu
Ф фF ff
Х хH hch
Ц цC cc
Ч чČ čcz
Ш шŠ šsz
Ы ыY yy
Ь ь'́ (znak zmiękczenia) lub pomija się 1)
Э эÈ èe
Ю юÛ ûju, iu, u
Я я âja, ia, a

1) Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:
зь – ź, ль – l, нь – ń, сь – ś, ць – ć

Dwuznaki:
дз (transkrypcja: dz)
дзь (transkrypcja: dź)
дж (transkrypcja: dż )

Współczesna cyrylica ukraińska

Zobacz: język ukraiński

LiteraTransliteracja[2]Transkrypcja
А аA aa
Б бB bb
В вV vw
Г гG gh
Ґ ґG̀ g̀g
Д дD dd
Е еE ee
Є єÊ êje, ie, e
Ж жŽ žż
З зZ zz
И и 2)I iy
I iÌ ìi
Ї їЇ їji, i
Й йJ jj
К кK kk
Л лL ll 1), ł
М мM mm
Н нN nn
О оO oo
П пP pp
Р рR rr
С сS ss
Т тT tt
У уU uu
Ф фF ff
Х хH hch
Ц цC cc
Ч чČ čcz
Ш шŠ šsz
Щ щŜ ŝszcz
Ь ь'́ (znak zmiękczenia) lub pomija się1)
Ю юÛ ûju, iu, u
Я я âja, ia, a

1)Transkrypcja niektórych liter w połączeniu ze znakiem zmiękczenia:
зь – ź, zi; ль – l; сь – ś, si; ць – ć, ci

Polska cyrylica

Cesarz Rosji Mikołaj I Romanow planował od roku 1852 wprowadzenie cyrylicy, dostosowanej do zapisu języka polskiego w celu rusyfikacji Królestwa Polskiego .

Próby te natrafiły jednak na wielkie trudności natury lingwistycznej i politycznej. Niemało przyczynił się do tego upór samego cara, który uważał się za specjalistę w tej dziedzinie[4] (i w innych; osobiście cenzurował Puszkina ).

Przykład Fragmenty Powrotu Taty[5]:

 Повротъ Таты
 пр̌езъ А. Мицкевича

 Пойдзьце о дзятки, пойдзьце вшистке разэм
 За място, подъ слупъ на взгорэкъ,
 Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкнийце образэмъ,
 Побожне змовце пацёрэкъ.

 Тато не враца ранки и вечоры
 Вэ лзах го чекамъ и трводзэ;
 Розлялы р̌еки, пэлнэ звер̌а боры,
 И пэлно збойцовъ на дродзэ;-

 Слышąцъ то дзятки бегнą вшистке разэмъ
 За място подъ слупъ на взгорэкъ,
 Тамъ пр̌едъ цудовнымъ клęкая̨ образемъ,
 И зачиная̨ пацёрэкъ.

 Цалуя̨ земę, потэмъ въ Имę Ойца,
 Сына и Духа свęтэго,
 Бąдзь похвалёна пр̌енайсьвęтша Тройца
 Тэразъ и часу вшелькего.

 (...)

Komentarze:

  • Znaki diakrytyczne są nietypowe dla cyrylicy.
  • Twarde znaki na końcu wyrazu: разэмъ Слышąцъ – to cecha cyrylicy przed reformą.
  • Пóйдзьце – oznaczenie ć, dź użyte później w białoruskim
  • „Spółgłoski niezmiękczalne”: пр̌езъ вшистке – to właściwość pisowni rosyjskiej

Unikodowy zapis cyrylicy

W standardzie Unicode , cyrylica jest zaadresowana w dwóch blokach: podstawowym: Cyrillic i uzupełniającym Cyrillic Supplement obejmujących adresy od U+0400 do U+052F. Znaki o adresach od U+0400 do U+045F znane z wcześniejszego standardu ISO 8859-5 zostały przeniesione do góry o 864 pozycje. Znaki zaadresowane od U+0460 do U+0489 to litery historyczne obecnie nie stosowane w cyrylicy. Znaki zaadresowane od U+048A do U+052F to litery dodatkowe dla różnych języków, które stosują cyrylicę.

Unikod nie obejmuje cyrylickich znaków akcentowych, ale litery z akcentami można tworzyć dodając po akcentowanej samogłosce (np. ы́ э́ ю́ я́) dostawny znaki diakrytyczny tzw. akut dostawny (U+0301). W tablicy znaków można także zastosować symboli „użytku prywatnego” (ы э ю я ; ы э ю я).

W standardzie Unicode 5.1, wydanym 4 kwietnia 2008 , wprowadzono znaczące zmiany w blokach znaków cyrylickich. Zmodyfikowano bloki Cyrillic oraz Cyrillic Supplement, dodano bloki: Cyrillic Extended A (2DE0...2DFF) oraz Cyrillic Extended B (A640...A69F), które znacząco poprawiły wsparcie dla alfabetów w językach: staro-cerkiewno-słowiańskim , abchaskim , aleuckim , chuvash, kurdyjskim i mołdawskim [6].

Znaki interpunkcyjne w cyrylicy są podobne do znaków interpunkcyjnych w łacince .

Unikodowy zapis Cyrylicy
Tablica U+0400...U+04FF na unicode.org
Tablica U+0500...U+052F na unicode.org
Tablica U+2DE0...U+2DFF na unicode.org
Tablica U+A640...U+A69F na unicode.org
  0123456789ABCDEF
040 Ѐ Ё Ђ Ѓ Є Ѕ І Ї Ј Љ Њ Ћ Ќ Ѝ Ў Џ
041  А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О П
042  Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я
043  а б в г д е ж з и й к л м н о п
044  р с т у ф х ц ч ш щ ъ ы ь э ю я
045 ѐ ё ђ ѓ є ѕ і ї ј љ њ ћ ќ ѝ ў џ
046  Ѡ ѡ Ѣ ѣ Ѥ ѥ Ѧ ѧ Ѩ ѩ Ѫ ѫ Ѭ ѭ Ѯѯ
047 Ѱѱ Ѳ ѳ Ѵ ѵ Ѷ ѷ Ѹ ѹ ѺѻѼѽ Ѿ ѿ
048 Ҁҁ ҂ ҃ ҄҅҆Ӻ҈҉ Ҋ ҋ Ҍ ҍ Ҏҏ
049  Ґ ґ Ғ ғ Ҕҕ Җ җ ҘҙҚқ Ҝ ҝ Ҟ ҟ
04A ҠҡҢңҤҥ Ҧ ҧ Ҩ ҩ Ҫ ҫ ҬҭҮү
04B ҰұҲҳ Ҵ ҵ Ҷҷ Ҹ ҹ Һһ Ҽ ҽ Ҿ ҿ
04C  Ӏ Ӂ ӂ ӃӄӅӆӇӈӉӊӋӌӍӎӺ
04D  Ӑ ӑ ӒӓӔӕ Ӗ ӗ ӘәӚӛ Ӝ ӝ Ӟӟ
04E  Ӡ ӡ Ӣ ӣ Ӥӥ Ӧ ӧ ӨөӪӫӬӭ Ӯ ӯ
04F Ӱӱ Ӳ ӳ ӴӵӶӷӸӹӺӻӼӽӾӿ
050 ԀԁԂԃԄԅԆԇԈԉԊԋԌԍԎԏ
051 Ԑԑ Ԓ ԓ
052 

� zarezerwowany, █ pusty

Cyrylica na klawiaturze

Przypisy

  1. Transliteracja według Polskiej Normy PN- ISO 9 :2000, obowiązującej od 1 lutego 2000 r., za Słownikiem ortograficznym języka polskiego PWN , por. [1]
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Transliteracja międzynarodowa na podst. normy ISO 9
  3. Transkrypcja zgodna z uchwałami Komitetu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk z 20 stycznia 1956 r., za Słownikiem ortograficznym języka polskiego PWN
  4. I. Lewin: Matieriały k politikie carizma w obłasti pis'miennosti inorodcew , Kultura i pis'miennost' Wostoka, ks. 6, Baku, 1930, str. 5-7.
  5. Źródło: Historia 2. Czasy nowożytne. Zakres podstawowy, Bogumiła Burda i inni, OPERON, 2003, zdjęcie na str. 337.
  6. n3194r-cyrillic


Inne hasła zawierające informacje o "Cyrylica":

Języki słowiańskie ...

Alfabet ...

Wiktor Janukowicz ...

IX wiek ...

Sumgait ...

Samara (miasto) ...

Mongolska Republika Ludowa ...

Transkrypcja (językoznawstwo) ...

Godło ZSRR ...

Euro ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Cyrylica":

103. Zróżnicowanie językowe ludności świata (plansza 12) ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie