Albrecht Dürer (ur.
21 maja
1471
w
Norymberdze
; zm.
6 kwietnia
1528
tamże) –
niemiecki
malarz
i
grafik
, teoretyk sztuki, uważany jest za najwybitniejszego artystę niemieckiego
renesansu
. Również teoretyk wojskowy.
Biografia
Dzieciństwo i młodość
Ojciec Dürera, również Albrecht, urodził się w
węgierskiej
wsi Eytas. W roku
1455
przybył do
Norymbergi
[1], gdzie zajął się
złotnictwem
. W
1467
ożenił się z Barbarą Holper, córką swojego mistrza. Z osiemnaściorga dzieci, Albrecht był trzecim. Jego brat,
Hans Dürer
, również poświęcił się sztuce, pracując na dworze króla
Zygmunta Starego
w
Krakowie
. Albrecht Dürer (ojciec), kształcił syna w złotnictwie już od wczesnej młodości. Ponieważ ojciec uczył się swego fachu u mistrzów niderlandzkich, stąd młody Albrecht od początku poznał sztukę wypływającą z tradycji
Jana van Eycka
i
Rogera van der Weyden
, ponadto zaznajomił się z techniką rytu, co miało ważny wpływ na jego dalszy rozwój artystyczny. Z tego czasu pochodzi jego popiersie, które narysował mając 13 lat (
1484
,
Albertina
,
Wiedeń
)[2] oraz Madonna z dwoma aniołami (
1485
). W latach
1485
—
90
terminował
u norymberskiego malarza
Michaela Wolgemuta
.
Od Wielkanocy 1490 do
Zielonych Świątek
1494
wędrował Dürer przez Górną
Nadrenię
. Była to pierwsza z trzech wielkich podróży jego życia, której dokładna droga nie jest znana. Niewykluczone, że udał się później do Niderlandów bądź
Westfalii
czy
Palatynatu
, nim w
1491
zatrzymał się w
Alzacji
, a nie spotkawszy już w
Colmarze
zmarłego
2 lutego
1491
Martina Schongauera
, wybitnego grafika, powrócił do
Bazylei
, gdzie korzystał z gościny brata Schongauera, Georga.
Jesienią
1493
Dürer opuścił Bazyleę i przybył do
Strasburga
. Jego pobyt w tym mieście jest udokumentowany m.in. drzeworytem w Opus speciale Missarum Grüningena, wydanym w listopadzie
1493
. Najwyraźniej jakiś czas potem został wezwany do powrotu do domu, gdyż po
18 maja
1494
był już w Norymberdze, gdzie
7 lipca
1494
poślubił piękną i zamożną Agnes Frey (zm.
1539
), córkę norymberskiego mieszczanina. W ciągu następnych lat, do
1500
, namalował akwarelą serię małych
pejzaży
— inspiracją do nich była rodzinna
Norymberga
oraz podróż do
Wenecji
, którą rozpoczął jesienią 1494, a zakończył w maju 1495.
Lata 1497—1505
Jeźdźcy
Apokalipsy
z
Apocalypsis cum figuris, drzeworyt, 1497–98
Dürer usamodzielnił się w roku
1497
. W pierwszym okresie swojej działalności artystycznej stworzył kilka
portretów
, namalował też parę
autoportretów
(zob.
autoportrety Albrechta Dürera
). Z
1500
r. pochodzi mały Chrystus na krzyżu (obecnie w Galerii Drezdeńskiej, obrazek o niewysłowionej finezji wykonania, oraz — z tego samego okresu — detale ołtarzy w Dreźnie (Maria z Dzieciątkiem i Ukrzyżowanie Chrystusa).
Głównie jednak poświęcał swój czas
grawiurom
i drzeworytom — rycinom do książek. Osobliwie szybko zajął się miedziorytnictwem: pierwszy datowany sztych pochodzi z roku
1497
, jednakże istnieją z pewnością starsze, nie datowane. Z tegoż czasu pochodzi również Objawienie Janowe (Apocalypsis cum figuris) (
1498
), cykl szesnastu drzeworytów oraz miedzioryt
Adam i Ewa
.
Podróż do Wenecji 1505—1506
Jesienią
1505
Dürer udał się w drugą podróż do
Wenecji
, gdzie działali już wówczas najwięksi mistrzowie
szkoły weneckiej
:
Tycjan
,
Giorgione
,
Palma il Vecchio
, a przede wszystkim
Giovanni Bellini
, który najbardziej wpłynął na artystę[1].
O ile już wcześniej jego pierwsze studia, jego praca i talent nauczyły go cenić wartość poprawności i wierności rysunku rzeczywistości, tutaj olśniła go niesamowita głębia i potencjał kolorystyki. Niemieccy kupcy w Wenecji zamówili dla tamtejszego kościoła św. Bartłomieja duży obraz Matki Boskiej Różańcowej, nabyty później za pokaźną kwotę przez cesarza
Rudolfa II
, który przekazał go do Klasztoru Strachowskiego (1506, Galeria Narodowa, Praga)[3]. Przedstawia on ukoronowanie Madonny przez dwóch aniołów. Maria podaje Cesarzowi wieniec z róż, Dzieciątko Jezus — Papieżowi , takoż św. Dominik i liczni aniołowie — zgromadzonym wokół ludziom. W poważnie zniszczonym poprzez przemalowania obrazie wyraźnie widać wpływy weneckie.
Jakkolwiek w Wenecji Dürer zyskał rozgłos, a rada miejska była skłonna zapłacić 200 dukatów za roczny pobyt w mieście, późną jesienią roku
1506
opuścił Włochy i udał się w podróż powrotną do domu.
Lata 1506—1514
Malarstwo
Z pierwszych dzieł Dürera po powrocie z Włoch należy wymienić portret młodzieńca (
1507
, obecnie w zbiorach Kunsthistorisches Museum w Wiedniu), dwa obrazy przedstawiające
Adama i Ewę
w
Raju
(namalowany w 1507 na zamówienie rajców norymberskich) wzorowane na wcześniejszym miedziorycie, przy czym artysta za pomocą języka malarskiego wypracował kanon piękna człowieka.
W latach 1507 i 1508 zajmował się obrazem zamówionym przez elektora saskiego księcia
Fryderyka Mądrego
dla kolegiaty w Wittenberdze (obecnie w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu), którego tematem była męka dziesięciu tysięcy chrześcijan za króla perskiego Sapora. Po jego ukończeniu Dürer rozpoczął pracę nad słynnym Wniebowzięciem NMP, które Jakub Heller do ołtarza kościoła
Dominikanów
we
Frankfurcie nad Menem
. Obraz przyniósł zakonnikom, którzy pokazywali go za opłatą, niemałe dochody. Po tym, gdy cesarz Rudolf bezskutecznie zaoferował zań 100 000
guldenów
, został on nabyty przez elektora saskiego Maksymiliana I za kwotę 1000
talarów
. Przepadł bezpowrotnie w wyniku wielkiego pożaru zamku w Monachium w
1673
r. Kopia Paula Juvenela znajduje się w Saalhof we Frankfurcie nad Menem, nieopodal zachowanego ciągle skrzydła (dziś Historisches Museum). Obraz przedstawia Maryję, przeniesioną przez anioła z doczesnego życia w niebiańską glorię. Bóg Ojciec i Syn przyjmują ją z miłością i nakładają na jej skroń koronę. Apostołowie patrzą zdumieni na pusty grób. W tym obrazie Dürer sportretował się: w drugim planie obrazu opiera się o tablicę, z której można odczytać: „Albertus D. Alemanus faciebat post Virginis partum 1509”.
Albrecht Dürer pracował na zlecenie cesarza
Maksymiliana I
.
W latach
1511
-
13
malował on reprezentatywne obrazy cesarskie dla Norymbergi; są one wyjątkowo nie podpisane. Nimi chciało miasto otwarcie podbudować swoje prawo przechowywania insygniów władzy.
Karol Wielki
został przedstawiony w szacie cesarskiej, z mieczem w prawej ręce i jabłkiem królewskim w lewicy; Cesarz Zygmunt zaś – odwrotnie (obydwa obrazy obecnie w zbiorach Germanisches Nationalmuseum, Norymberga).
Z roku 1511 pochodzi słynny obraz na drewnie: Adoracja Trójcy Świętej, namalowana pierwotnie dla Brüderhaus w Landau, później (około
1600
) oddany przez norymberską radę miejską do dyspozycji cesarza Rudolfa (obecnie w Kunsthistorisches Museum, Wiedeń). W dolnej części tego po mistrzowsku namalowanego i zakomponowanego obrazu Dürer sportretował się w postaci antycznej figury trzymającej tablicę z łacińską inskrypcją..
Grafika
Podczas tych lat Dürer opublikował, nie licząc mniejszych drzeworytów i miedziorytów, trzy większe serie
ksylografów
świadczące o bogatej inwencji artysty i należące do najwybitniejszych dzieł norymberskiego mistrza. Są to:
- Mała Pasja (1509—1510), pierwotnie w 37 rycinach;
- Duża Pasja (1510), istotnie różniąca się od małej, zarówno wyobrażeniami jak i formatem, 11 rycin
- Żywot Marii(1510—1511), 20 rycin
Ponadto można wymienić:
- Trójca święta (drzeworyt 1511),
- Msza św. Grzegorza
- Św. Krzysztof
- Święta Rodzina z matką Anną
- Joachim z różańcem
Wtedy poczynił Dürer eksperymenty z suchą igłą (na miedzi). Tak powstała Święta Weronika (1510), Leidensheiland i Św. Hieronim (obydwie grafiki z 1512).
Od tego czasu przeważają w twórczości Dürera drzeworyty i miedzioryty, a rzadziej spotkać można obrazy jego pędzla. Z tych ostatnich znany jest mały obraz pochodzący z roku
1512
a przedstawiający Maryję z nagim dzieciątkiem trzymającym nadgryzioną gruszkę. W tym samym roku powstają w przeważającej mierze małe
grawiury
, wśród niech – trzecia Pasja. Mniej więcej w tym czasie Dürer otrzymał list od swego mecenasa, cesarza Maksymiliana, w sprawie obrony grafik przed imitacjami. Jako wyróżniające się dzieła z roku
1512
należy wymienić sztychy: Maria auf der Rasenbank, Christus der Dulder (obydwie grafiki suchą igłą) oraz
święty Hieronim
w wąwozie. Z kolejnych lat pochodzą najsłynniejsze ryciny Dürera: Rycerz, śmierć i diabeł 1513, Św. Hieronim w pracowni,
Melancholia I
, oba z 1514, Św. Eustachy klęczący przed swym koniem, jak również zamówiony pierwotnie dla norymberskiego kościoła pod wezwaniem św. Katarzyny, a znajdujący się obecnie w monachijskiej
pinakotece
Ołtarz narodzenia pańskiego. Od 1515 w twórczości Dürera pojawia się również
akwaforta
.
Znaczenie w historii sztuki
Najistotniejszą z zasług Dürera jest jego szczególny wkład w rozwój
drzeworytnictwa
i
miedziorytu
. Nadał drzeworytowi rangę samodzielnego dzieła sztuki plastycznej, doprowadzając go do poziomu miedziorytu, w którym udało mu się do perfekcji opanować operowanie światłem.
Tak samo jak drzeworyt, Dürer zrewolucjonizował techniki miedziorytnicze. Sztychy takie jak Rycerz, śmierć i diabeł, czy
Melancholia I
przysporzyły mu sławy w całej
Europie
i zapewniły mu oddziaływanie, którego z pewnością nie uzyskałby żadnym swoim obrazem. Dürer — podobnie jak
Tycjan
czy
Michał Anioł
— dostrzegł znaczenie grafiki również w tym, że sprzedawane sztychy mogą nabrać wymiernej wartości finansowej. Swoje grafiki wydawał Dürer własnym sumptem. Stosowane przezeń rozwiązania graficzne prędko rozprzestrzeniły się na całym kontynencie.
Oprócz działalności artystycznej Dürer zajmował się teorią perspektywy, jest też autorem traktatu o miernictwie. Interesowała go również obronność miast: na podstawie jego szkiców przebudowane zostały u progu
XVI wieku
mury obronne
Ulm
.
Dzieła artysty
- Madonna z dwoma aniołami -ok.
1485
- Syn marnotrawny -
1496
- Ołtarz Paumgartnerów:Narodziny z donatorami oraz św. Jerzym i Eustachym,
1498
-
1504
, olej na desce 157 x 250 cm,
Stara Pinakoteka
- Objawienie Janowe
1498
- Portret Oswalda Krella -
1499
, olej na płótnie, Pinakoteka w
Monachium
- Hans Tucher -
1499
, olej na płótnie, Grand-ducal Museum
Weimar
- Felicitas Tucherin, żona Hansa
1499
, olej na płótnie, Grand-ducal Museum
Weimar
-
Hołd Trzech Króli
-
1504
, olej na drewnie 47 × 39 cm,
Galeria Uffizi
-
Madonna i Dzieciątko z czyżykiem
-
1506
, olej na drewnie 47 × 39 cm,
Gemäldegalerie
Berlin
-
Święto Różańcowe
-
1506
, olej na drewnie 162 × 194,5 cm,
Galeria Narodowa w Pradze
- Jezus pośród uczonych w piśmie -
1506
, olej na drewnie, 65 x 80,
Lugano
, Colekcja Thyssen–Bornemisza
-
Adam i Ewa
-
1507
olej na desce 209 x 81 i 209 x 83
Prado
- Dziesięć tysięcy męczenników -
1508
-
Czterej Apostołowie
-
1526
olej na desce , lewe skrzydło 215,5 x 76 cm, prawe skrzydło 214,5 x 76 cm,
Stara Pinakoteka
- Portret Jacoba Muffela -
1526
, olej na desce, przeniesiony na płótno, 48 x 36 cm
Gemäldegalerie
Grafika:
- Autor w stroju pielgrzyma -
1494
, karta tytułowa Quarta pars operum J. Gersona
- Pasja oraz Apocalypsis cum figuris -
1496
–
1498
, cykle drzeworytów
- Czterej jeźdźcy Apokalipsy -
1498
drzeworyt 39,3 x 28,3 cm,
Gemäldegalerie
- Rycerz, śmierć i diabeł -
1513
, miedzioryt
-
Melancholia
-
1514
, miedzioryt, 31 x 26 cm, Galeria Albertina,
Wiedeń
Przypisy
Linki zewnętrzne