Wędrówki plemion germańskich od II wieku p.n.e. do IV wieku n.e.

Wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich .

Historia

Ich kolebką był prawdopodobnie Półwysep Skandynawski i północna część Półwyspu Jutlandzkiego .

Od końca III w. p.n.e. przebywali na terenie występowania kultury przeworskiej (początkowo na Dolnym Śląsku , w Polsce centralnej i zachodnim Mazowszu , potem w Małopolsce ).

W czasie wywołanej najazdem Hunów (od 375 r.) wędrówki ludów część Wandalów (Hasdingowie) sprzymierzyła się z irańskojęzycznym ludem Alanów i dotarła na obszary między Dunajem i Cisą . W czasie wędrówki na południe zasiedlali tereny południowo-wschodniej Polski i założyli swą nekropolię w Prusieku , pierwszą rozpoznaną w polskich Karpatach^[1][2],.

Hasdingowie przekroczyli w noc sylwestrową 406 r. Ren w rejonie Mogontiacum ( Moguncji ) i znaleźli się na ziemiach cesarstwa rzymskiego. W 409 r. dotarli do Hiszpanii , podczas gdy inne odłamy Wandalów dotarły do Dacji i Panonii . W 416 r. zawarli z przybyłymi wcześniej do Hiszpanii, Alanami (plemię sarmackie) unię personalną; ich królowie nosili odtąd tytuł rex Vandalorum et Alanorum ("król Wandalów i Alanów"). Z Półwyspu Iberyjskiego pod wodzą Genzeryka przeprawili się przez Cieśninę Gibraltarską (w sile ok. 80 000 ludzi) do Afryki Północnej w 429 , gdzie utworzyli, kwitnące aż do 477 r., państwo Wandalów i Alanów, które obejmowało Mauretanię , wyspy Morza Śródziemnego wraz z Sardynią , Korsyką i czasowo Sycylią . Wandalowie żyli z łupów i piractwa, które zagrażało całemu basenowi Morza Śródziemnego .

W 455 r. złupili w jednym wypadzie Rzym , a ogromne skarby przewieźli do Kartaginy . Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem , a cesarzem rzymskim, Walentynianem III . Jeden z punktów mówił o zaślubinach córki cesarskiej, Eudokii , z synem Genzeryka, Hunerykiem . W czasie wyprawy porwano ją i wywieziono do państwa Wandalów, gdzie została żoną królewskiego syna. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom. Teodoryk , król Ostrogotów i władca Italii , zawarł z Wandalami pokój.

Na początku lat 30. VI w. cesarz bizantyjski Justynian postanowił się z nimi rozprawić. By odwrócić uwagę przeciwnika, wywołano bunt ludności na Sardynii . Gdy Wandalowie zajmowali się tłumieniem buntu, wojsko bizantyjskie w sile 15 000 żołnierzy wylądowało w Afryce. Belizariusz , dowódca wojsk bizantyjskich, pokonał Wandalów w dwóch bitwach pod Kartaginą. Król Wandalów, Gelimer , zamknął się w twierdzy numidyjskiej , ale wzięto go głodem. Został przewieziony do Konstantynopola , gdzie zamieszkał w majątku. Wiedząc, że nie ma szans na obronę królestwa Wandalów, pozwolił na włączenie go do cesarstwa. Jego żołnierzy wcielono do armii cesarskiej, gdzie szybko stracili swą odrębność.

Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich , takich jak Frankowie , Gotowie i Longobardowie . Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie wielkiej wędrówki ludów byli arianami . Arianizm zwalczany był przez Kościół katolicki jako herezja . Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede wszystkim z opisów katolickich pisarzy takich jak Fulgencjusz z Ruspe i Wiktor z Wity .

Kultury archeologiczne okresu przedrzymskiego epoki żelaza (600 lat p.n.e – I w. p.n.e.)

     grupy nordyckie

      kultura jastorfska

     grupa Harpstedt-Nienburg

      plemiona celtyckie

      kultura przeworska

      grupa gubińska

      kultura oksywska

     kultura wschodniobałtycka strefy leśnej

      kultura kurhanów zachodniobałtyjskich

      kultura zarubiniecka

     grupy estońskie

     grupy trackie

     kultura Poieneşti-Lukaševka

Dziedzictwo etymologiczne

Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna wandal stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: Wandalowie na określenie członków plemienia oraz wandale na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra, czyli oddających się wandalizmowi .

Jedna z hipotez wywodzi nazwę południowej części Hiszpanii, Andaluzji od zniekształconego przez Arabów określenia Vandolita (teren Wandalów).

Świadectwa piśmiennictwa

Mało wiadomo o języku wandalskim . Język prekmurski uznawany czasem za język słoweński zwano czasem dawniej językiem wandalskim. W latach 1669 - 1686 na ziemi słupskiej wydzielono Okręg Wandalski, wśród poddawanej zniemczeniu lokalnej ludności słowiańskiej, z odprawianymi polskimi nabożeństwami dla ludu określanego jako Wenden (łac. Vandali) lub Cassuben^[3].

Inne wzmianki o Wandalach w różnych kontekstach są autorstwa lub w dziełach:

• Pontanusa w katechizmie Marcina Lutra
• Adama z Bremy czytamy:
• "Annales Augustani" ( 1056 )
• Gerharda z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" ( 983 - 993 )
• "Annales Alamanici" ( 796 )
• Tacyta (przed 76 )

Przypisy

Bibliografia

Zobacz też

• Polacy a Wandalowie
• plemiona germańskie
• królowie Wandalów

Linki zewnętrzne

• Wystawa w Państwowym Muzeum Archeologicznym w Warszawie
• Krytyka słowiańskiej hipotezy pochodzenia Wandalów ( niem. )