Minnesota
Flaga stanowa Minnesoty Pięczęć stanowa Minnesoty Flaga stanowa Minnesoty Pieczęć stanowa Minnesoty
Przydomek: North Star State Stan Gwiazdy Północnej
Dewiza: L'Étoile du Nord
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Saint Paul
Największe miasto	Minneapolis
Gubernator	Tim Pawlenty
Język urzędowy	angielski
Powierzchnia  • ogółem  • lądowa  • wodna  • % wodna	na 12. miejscu 225 365 km² 206 189 km² 18 981 km² 8,43 %
Populacja ( 2000 )	na 21. miejscu 4 919 479
Gęstość zaludnienia ( 2000 )	na 31. miejscu 23.86 os./km²
Piramida wieku
Wejście do Unii  • kolejność  • data	32 11 maja 1858
Strefa czasowa	Central: UTC-6/-5
Szerokość geograficzna	43° 30′ N do 49° 23′ N
Długość geograficzna	89° 29′ W do 97° 14′ W
Szerokość Długość Wzniesienie  • najwyższe  • średnie  • najniższe	400 km 645 km   701 m 365 m 183 m
ISO 3166-2	US-MN

Minnesota – stan leżący na środkowym zachodzie Stanów Zjednoczonych , ze stolicą w mieście Saint Paul . Zajmuje obszar 225 365 km² ( 12. pod względem wielkości), który zamieszkuje 5 167 101 mieszkańców ( 21. pod względem ludności). Powstała ze wschodnich obszarów Terytorium Minnesota, gdy 11 maja 1858 roku została przyłączona do USA jako 32. stan. Minnesota, która znana jest jako „Kraina 10 000 jezior” lub „Stan Gwiazdy Północnej”, oferuje mieszkańcom oraz turystom liczne możliwości rekreacji.

Blisko 60% populacji skupione jest w metropolii Minneapolis-Saint Paul, tzw. "Bliźniaczych miastach" (z ang. The Twin Cities), stanowym centrum polityki, biznesu, przemysłu, transportu oraz międzynarodowej społeczności artystycznej. Pozostała część stanu nazywana jest „Przedmieściem Minnesoty”. W części zachodniej pierwotnie obejmowała tereny prerii , które współcześnie zajmowane są przez intensywne rolnictwo . W części wschodniej rozciągały się niegdyś lasy liściaste , a obecnie teren ten jest na rozległej przestrzeni wylesiony i gęsto zaludniony. W części północnej rozciąga się stosunkowo najlepiej zachowana i rzadziej zaludniona tajga . Chociaż większość mieszkańców stanu jest biała i ma korzenie północnoeuropejskie , coraz pokaźniejszy staje się napływ imigrantów z Afryki , Azji i Ameryki Łacińskiej .

Ekstremalny klimat Minnesoty kontrastuje z powściągliwym charakterem jej mieszkańców. Stan znany jest z umiarkowanego podejścia w polityce i kwestiach socjalnych, zaangażowania obywatelskiego oraz wysokiej frekwencji wyborczej . Miejscowa społeczność klasyfikowana jest jako jedna z najzdrowszych w Stanach, a przy tym wyróżnia się wysokim wykształceniem i oczytaniem.

Etymologia

Nazwa Minnesota odnosi się do słowa mnisota, które w języku Indian Dakota znaczyło: "Woda, w której przegląda się niebo". Rdzeni mieszkańcy demonstrowali nazwę pierwszym białym osadnikom poprzez wlewanie mleka do wody i wołając mnisota. Nazwy wielu miejsc w stanie zawierają pochodną cząstki mni, oznaczającej w języku Indian wodę, np. Minnehaha Falls (wodospad), Minneiska (miasto), Minnetonka (jezioro), czy Minneapolis (połączenie słów mini oraz greckiego polis).

Geografia

Minnesota to najbardziej po Alasce wysunięty na północ stan w USA . Northwest Angle, izolowane od reszty kraju przez Jezioro Leśne , jest jedyną częścią 48 stanów kontynentalnych leżącą powyżej 49 równoleżnika. Minnesota znana jest w Stanach Zjednoczonych jako Dalszy Środkowy Zachód. Stan ten dzieli Jezioro Górne na granicy wodnej z Michigan i Wisconsin na północnym wschodzie, od wschodu graniczy z Wisconsin, na południu z Iowa , Północną i Południową Dakotą na zachodzie, a na północny z Kanadą (prowincja Ontario ). Minnesota z obszarem liczącym 87 014 mi² (222 365 km²) plasuje się na 12. miejscu pośród wszystkich stanów pod względem wielkości i stanowi 2,25% powierzchni całego kraju.

Geologia i forma terenu

W Minnesocie znajdują się jedne z najstarszych skał znalezionych na Ziemi, gnejsy liczące 3,6 mld lat, czyli w 80% tak stare jak planeta. Około 2,7 mld lat temu lawa bazaltowa wylała się z pęknięć w dnie pierwotnego oceanu , pozostawiając skały wulkaniczne kształtujące Tarczę Kanadyjską w północnej części stanu. Podstawy tych gór wulkanicznych oraz ruchy prekambryjskich mórz ukształtowały "Żelazne Pasmo" w północnej Minnesocie. Śledząc okres ruchów wulkanicznych ok. 1,1 mld lat temu, aktywność geologiczna Minnesoty była znacznie przygaszona, brak wulkanizmów bądź ruchów górotwórczych, lecz z powtarzającymi się wtargnięciami morza, pozostawiającymi wieloskładnikowe warstwy skał osadowych.

W czasach bardziej współczesnych masywny lodowiec o grubości co najmniej 1 km spustoszył pejzaż oraz ukształtował aktualną rzeźbę terenu. Zlodowacenie Wisconsin opuściło te tereny około 12 000 lat temu. Lodowiec pokrywał całą Minnesotę, z wyjątkiem południowo-wschodnich krańców, okolicy charakteryzującej się stromymi wzgórzami oraz potokami przecinającymi podłoże skalne. Obszar ten znany jest jako Driftless Area, ponieważ nie występują tu moreny polodowcowe. W pozostałej części stanu, prócz północnego wschodu, cofający się lodowiec pozostawił warstwę ok. 15 m gliny zwałowej . 13 000 lat temu północno-zachodnie tereny kształtowało gigantyczne Jezioro Agassiz , odpływ jeziora, rzeka lodowcowa Warren wyrzeźbiły obecną dolinę rzeki Minnesota , a jego dno pozostawiło żyzne gleby w dolinie rzeki Red . Obecnie Minnesota jest spokojna geologicznie, rzadko doświadcza trzęsień ziemi , a większość z nich jest drugorzędna.

Najwyższym punktem w stanie jest Eagle Mountain (701 m n.p.m.), który znajduje się 20,9 km od najniższego u brzegów Jeziora Górnego (183 m n.p.m.). Pomimo tej znacznej lokalnej różnicy w wysokościach, reszta stanu jest delikatnie falistą penepleną . Dwa kontynentalne zlewiska spotykają się w północno-wschodniej części Minnesoty w Hibbing, tworząc potrójne dorzecze. Opady atmosferyczne mogą kierować się wraz z Missisipi na południe do Zatoki Meksykańskiej , Drogą Wodną Świętego Wawrzyńca na wschód do Atlantyku lub wododziałem Zatoki Hudson do Oceanu Arktycznego . Stanowy przydomek "Ziemia 10 000 jezior" (z ang. The Land of 10,000 Lakes), nie jest wyolbrzymieniem, znajdują się tu 11 842 jeziora liczące co najmniej 10 akrów . Część Jeziora Górnego należąca do Minnesoty jest największym (3 896 km²) i najgłębszym (393 m.) zbiornikiem wodnym w stanie. W Minnesocie znajduje się 6564 naturalnych rzek i potoków, których łączna długość liczy ok. 111 000 km. Największa z nich to Missisipi , zaczynająca swój bieg na Jeziorze Itasca i przecinająca granicę z Iowa na 1094. km swojej długości. W stanie zasilają ją m.in. takie rzeki jak: Minnesota) (w okolicach Fortu Snelling), St. Croix (koło Hastings, Chippewa (koło Wabasha ) oraz wiele mniejszych. W granicach Minnesoty mieści się w przybliżeniu 10,6 mln akrów (42 900 km²) terenów podmokłych, więcej niż w jakimkolwiek stanie prócz Alaski .

Fauna i flora

Trzy północnoamerykańskie biomy spotykają się w Minnesocie: trawiasta preria w południowo-zachodniej oraz zachodniej części stanu, lasy liściaste (tzw.Big Woods) na południowym wschodzie oraz północna tajga . Północne lasy iglaste to bezludne przestrzenie porośnięte świerkami i sosnami , wymieszanymi z niejednorodnymi skupiskami topoli i brzóz . Wiele z lasów północnych w Minnesocie zostało wyciętych, zostawiając jedynie skrawki starych ekosystemów w obszarach takich jak Las Narodowy Chippewa lub Las Narodowy Superior, w którym znajduje się Boundary Waters Canoe Area Wilderness z 1600 km² niewyciętych lasów. Wycinka jest kontynuowana i dotyczy około jednej trzeciej lasów stanowych. Pomimo utraty naturalnych siedlisk, zwierzęta takie jak: kuna świerkowa , wapiti , bizon , jeleń wirginijski , ryś rudy dobrze się rozwijają. W Minnesocie znajduje się największa poza Alaską populacja wilka oraz utrzymuje się na zdrowym poziomie liczba baribali i łosi . Stan usytuowany jest na szlaku migracyjnym ptaków wzdłuż rzeki Missisipi, Minnesota jest gospodarzem migracji ptactwa wodnego ( kaczki , gęsi ) oraz grzebiącego ( bażanty , głuszcowate , indyki ). Na stałe jest domem dla ptaków z rzędu jastrzębiowych ( bielik amerykański , myszołów rdzawosterny ) oraz sów ( puchacz śnieżny ). W jeziorach roi się od ryb, takich jak: szczupak pospolity , muskellunge , walleye, bassowate , w południowo-wschodnich potokach występują pstrągi ( źródlany , potokowy , tęczowy ).

Klimat

Mieszkańcy Minnesoty muszą znosić ekstremalne temperatury, charakterystyczne dla klimatu kontynentalnego z bardzo zimnymi zimami oraz gorącymi latami. Skrajne rekordy temperatur dzieli blisko 97 °C (od -51 °C do +46 °C). Zjawiska meteorologiczne w stanie obejmują: deszcz , śnieg , grad , zamiecie śnieżne , tornada , burze z piorunami oraz bardzo gwałtowne tzw. prądy spadające (z ang. downburst). Okres wegetacyjny zmienia się od 90 dni w roku w Żelaznym Pasie do 160 dni na południowym wschodzie Minnesoty, w okolicach Missisipi , a średnie temperatury sięgają od 2 °C do 9 °C. Średnia temperatura punktu rosy waha się od 14,4 °C na południu do 8,9 °C na północy. W zależności od miejsca, średnie opady roczne sięgają od 483 mm do 889 mm, a susze zdarzają się co 10-50 lat.

Obszary chronione

Minnesota jest domem różnorodnej, dzikiej przyrody, parków i innych otwartych przestrzeni. Pierwszym parkiem stanowym był założony w roku 1891 , Itasca State Park, w którym to znajduje swe źródło rzeka Missisipi . Obecnie Minnesota posiada 72 parki stanowe i obszary rekreacyjne, 58 lasów stanowych zajmujących 16 000 km² oraz liczne rezerwaty dzikiej przyrody, wszystko to administrowane jest przez Minnesota Department of Natural Resources. Lasy Narodowe Chippewa oraz Superior zajmują łącznie 22 000 km², a jedyny Park Narodowy Voyageurs liczy 460 km².

Historia

Mapa Terytorium Minnesoty 1849–1858

Przed przybyciem europejskich kolonistów Minnesotę zamieszkiwali Odżibwejowie , Dakotowie i inne plemiona indiańskie . Pierwszymi Europejczykami byli francuscy sprzedawcy skór, którzy przybyli w 1600 r. Później w tym wieku Odżibwejowie rozpoczęli migracje na zachód, prowokując napięcia z Siuksami . Odkrywcy, m.in. Daniel Greysolon, Sieur du Lhut, ksiądz Louis Hennepin, Jonathan Carver, Henry Schoolcraft i Joseph Nicollet, skartografowali stan. Część Minnesoty na wschód od Missisipi została przyłączona do USA po wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych , wraz z podpisaniem pokoju wersalskiego w 1783 r. Obszar na zachodzie został nabyty wraz z Terytorium Luizjany , jednak część doliny rzeki Red była kwestią sporną, aż do Konwencji z 1818 r . W 1805 r. płk Zebulan Pike wytargował od Indian tereny w zlewisku rzek Minnesota i Missisipi. Fort Snelling powstał w latach 1819 – 1825 . Żołnierze zbudowali nad wodospadem Saint Anthony pierwszą w okolicy infrastrukturę przemysłową napędzaną wodą, młyn zbożowy oraz tartak , co stało się bodźcem dla powstania i rozwoju Minneapolis . Tymczasem w pobliżu fortu zaczęli osiedlać się urzędnicy, dzicy osadnicy i krajoznawcy. W 1839 r. armia wymusiła na nich wyprowadzkę w dół rzeki, gdzie osiedlili się i stworzyli Saint Paul . Terytorium Minnesota zostało utworzone 3 marca 1858 . Tysiące ludzi przybyło budować farmy i wycinać lasy, a 11 maja 1858 Minnesota stała się 32. stanem USA.

Traktaty pomiędzy białymi osadnikami a Siuksami oraz Odżibwejami stopniowo narzuciły Indianom porzucenie ich ziem na rzecz mniejszych rezerwatów . Pogarszające się warunki Siuksów doprowadziły do wybuchu w 1862 r. powstania Santee Dakotów. Rezultatem sześciotygodniowej wojny, której ofiarami było kilkuset białych osadników, a także wielu żołnierzy i Indian, była egzekucja 38 Indian – największa masowa egzekucja w historii USA – oraz zesłanie większości z pozostałych Siuksów do rezerwatu Crow Creek w Nebrasce .

Fort Snelling odegrał kluczową rolę w historii Minnesoty oraz rozwoju Minneapolis i Saint Paul

Wycinanie lasów oraz rolnictwo były podstawą zalążków gospodarki w stanie. Tartaki nad wodospadem Saint Anthony i ośrodki drwali, takie jak Marine on St. Croix, Stillwater czy Winona, przetwarzały olbrzymie ilości budulca. Miasta te, jako położone nad rzekami, miały idealne warunki transportowe. W późniejszych latach wodospad Saint Anthony zaczęto wykorzystywać jako źródło energii dla młyna wodnego . Innowacje miejscowych młynarzy doprowadziły do wyprodukowania "patentowej" mąki Minnesota, prawie dwukrotnie przewyższającą ceną zwykłą mąkę, którą zastąpiła. W 1900 r. młyny w Minnesocie, którym przewodziły kompanie Pillsbury i Washburn-Crosby Company (poprzednik General Mills ), przetwarzały 14,1% krajowego zboża.

Stanowy przemysł żelazny powstał wraz z odkryciem żelaza w pasmach Mesabi i Vermilion w latach 80. XIX w . oraz w paśmie Cuyuna na początku XX w. Rudy były przewożone koleją do portów w Two Harbors i Duluth , a następnie przeładowywane na statki i transportowane na wschód przez Wielkie Jeziora .

Rozwój przemysłu i rozkwit produkcji na początku XX w . sprowokował część populacji do przeniesienia się z obszarów wiejskich do miast. Mimo to rolnictwo ciągle dominowało w gospodarce. Ekonomia Minnesoty została ciężko dotknięta przez wielki kryzys , który spowodował spadek zarobków wśród rolników, zwolnienia wśród górników i protesty klasy robotniczej . Dodatkowym nieszczęściem, które dotknęło zachodnią Minnesotę i obie Dakoty, była susza w latach 1931 – 1935 . Program "New Deal" umożliwił częściowe odrodzenie ekonomiczne. Roboty publiczne i inne programy naprawcze w stanie zakładały pewne prace dla Indian w ich rezerwatach, a ustawa o reorganizacji Indian z 1934 r. umożliwiła plemionom zorganizowanie własnych władz samorządowych. Dało to Indianom ważny głos w decydowaniu o sprawach stanu oraz promowało większą tolerancję dla obrzędów plemiennych, ponieważ ceremonie religijne i język narodowy nie były już dłużej tłumione.

Po II wojnie światowej wzrost gospodarczy nabrał tempa. Nowe technologie zwiększyły wydajność w rolnictwie dzięki automatyzacji podajników dla trzody i bydła , dojarek na farmach-mleczarniach i hodowli kurczaków w wielkich budynkach. Uprawy stały się bardziej wyspecjalizowane dzięki hybrydom kukurydzy i pszenicy oraz coraz powszechniejszemu wykorzystaniu maszyn rolniczych, takich jak traktor czy kombajn . Profesor Norman Borlaug z Uniwersytetu Minnesoty miał własny wkład w ten rozwój, część zielonej rewolucji . Wzmożony rozwój suburbanizacji spowodowany był wzrostem powojennego zapotrzebowania na mieszkania i wygodny transport. Wzrosła mobilność, a następnie możliwości bardzo wyspecjalizowanych prac. Po wojnie Minnesota stała się centrum technologicznym. Firma Engineering Research Associates została założona w 1946 r. w celu produkcji komputerów dla marynarki wojennej . Po późniejszym połączeniu z Remington Rand powstało Sperry Corporation . William Norris opuścił Sperry w 1957 r. i utworzył Control Data Corporation (CDC). Cray Inc. powstało, gdy Seymour Cray opuścił CDC, aby stworzyć własną firmę.

Miasta i miasteczka

Zabytkowy budynek banku w Owatonnie z 1908 roku

Saint Paul leży w środkowowschodniej części stanu Minnesota wzdłuż brzegów rzeki Missisipi , jest stolicą od roku 1849 , początkowo Terytorium Minnesota, a od 1859 stanu. Saint Paul przylega do największego miasta w stanie – Minneapolis , z którym tworzy aglomerację miejską Minneapolis-Saint Paul. Jest 16. pod względem wielkości obszarem metropolitalnym w USA, zamieszkuje go 60% populacji całego stanu. Pozostały obszar nazywany jest "Wielką Minnesotą lub Przedmieściem Minnesoty".

W Minnesocie znajduje się 17 miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców. W porządku malejącym są to: Minneapolis , Saint Paul , Rochester , Duluth , Bloomington , Plymouth , Brooklyn Park , Eagan , Coon Rapids , St. Cloud , Burnsville , Eden Prairie , Maple Grove , Woodbury , Blaine , Lakeville i Minnetonka . Z tej listy tylko Rochester, Duluth i St. Cloud znajdują się poza obszarem metropolitalnym Twin Cities. Populacja Minnesoty nadal rośnie, głównie w ośrodkach miejskich. Liczba ludności w metropoliach hrabstw Sherburne i Scott podwoiła się w latach 1980 - 2000 , podczas gdy w 40 z 87 hrabstw liczba mieszkańców spadła w tym samym czasie.

Demografia

Populacja

Od zaledwie 6100 mieszkańców w 1850 r. populacja urosła do 1,75 mln w 1900  r. W każdej z 6 kolejnych dekad zaobserwowano 15% wzrost populacji, która w roku 1960 osiągnęła poziom 3,41 mln osób. Następnie wzrost osłabł i w roku 1970 wynosił 11% (3,8 mln mieszkańców), przez następne 30 lat liczył średnio 9%, w 2000 r. stan zamieszkiwało 4,91 mln ludzi. Najnowsze dane dotyczące liczby mieszkańców pochodzą z 1 lipca 2006 r. i wynoszą 5 167 101 osób. Tempo wzrostu populacji, wiek i płeć rozkładają się w przybliżeniu jak średnie krajowe. Grupy mniejszościowe w Minnesocie pomimo wzrostu, są ciągle w znacznie mniejszej proporcji do całości populacji, niż w przypadku całego kraju.

Polonia w Minnesocie

Kościół św. Kazimierza w Saint Paul, będący jednym z centrów religijnych społeczności polskiej w Minnesocie

Pierwsi osadnicy z terenów rozbiorowej Polski pojawili się na terenie stanu w latach 50. XIX wieku , osiedlając się w okolicach miasta Winona. Emigracja ta miała podłoże zarówno polityczne, jak i czysto ekonomiczne. Wśród emigrantów znalazł się m.in. Hieronim Derdowski , poeta kaszubski (zm. 1902 w Winonie). Zgodnie z danymi z 2000 roku, ok. 260 000 mieszkańców Minnesoty deklarowało pochodzenie polskie, co pod względem liczebności lokuje ich na 7. miejscu pośród grup etnicznych i rasowych na tym obszarze. Na przestrzeni ponad stu lat istniało (lub istnieje) wiele organizacji skupiających Polaków, np. Polish White Eagle Association, Polish American Cultural Institute Of Minnesota; istniała także polskojęzyczna prasa: Wiarus (rok zał. 1886) czy Nowiny Minnesockie (1916-1978^[1]). Założono także około 50 polskich parafii^[2], w tym parafię Świętego Krzyża . Na terenie stanu spotkać można nazwy miejscowości związane z Polską: Sobieski, Wilno, Pulaski.

Rasy

Ponad 75% mieszkańców wywodzi się z Europy Zachodniej , w głównej mierze ich przodkowie byli pochodzenia niemieckiego (39,2%), norweskiego (17,2%), irlandzkiego (11,9%) i szwedzkiego (9,6%). W roku 2005 , 6,3% mieszkańców stanowiły osoby urodzone poza granicami USA, w porównaniu dla całego kraju ten współczynnik wynosi 12,4%. Stan posiadał reputację jednorodnego, ale i to uległo zmianie. Populacja latynoska w Minnesocie rośnie gwałtownie, a nowi imigranci przybywają z całego świata, włączając w to Hmongów , Somalijczyków , Wietnamczyków , hindusów oraz mieszkańców byłego bloku socjalistycznego .

Katedra Św. Pawła w stylu renesansu francuskiego w Saint Paul.

Stanowa kompozycja rasowa z roku 2005 przedstawia się następująco:

• 86.3% Biali ;
• 4.1% Czarni ;
• 3.6% Latynosi
• 3.4% Azjaci i Polinezyjczycy
• 1.1% Indianie
• 3.3% pozostali.

Religie

Badania z 2001  r. wskazały, że 25% mieszkańców przynależy do kościoła rzymskokatolickiego , a 24% to luteranie . Przedstawiciel innych religii wywodzących się z chrześcijaństwa stanowią odpowiednio: baptyści 5%, metodyści 4%, prezbiterianie 2%, Zbory Boże 2%, oraz Kościoły Chrystusowe 2%. Chrześcijanie z chwiejnymi lub inaczej określonymi przynależnościami, włączając w to pozostałych protestantów , liczą łącznie 13%, co sumując daje 77% populacji. Przedstawiciele innych religii, takich jak judaizm , islam , buddyzm oraz hinduizm stanowią 3% mieszkańców stanu. 14% badanych określiło się jako niewierzących , a 6% odmówiło udzielenia odpowiedzi.

Gospodarka

Kiedyś oparta głownie na surowcach naturalnych, gospodarka Minnesoty przekształciła się przez ostanie 200 lat, kładąc nacisk na produkcję wyrobów gotowych i usługi. Być może najbardziej znaczącą cechą gospodarki jest jej urozmaicenie, względna wydajność sektora biznesowego dorównuje krajowej. Gospodarka stanu w roku 2005 wytworzyła PKB o wartości 235 mld dolarów . 36 z 1000 czołowych amerykańskich, publicznych przedsiębiorstw handlowych (wg dochodów w 2006 r.) posiada swoje kwatery główne w Minnesocie, zaliczają się do nich firmy takie jak: Target , UnitedHealth Group, 3M , Medtronic, General Mills , U.S. Bancorp oraz Best Buy. Druga co do wielkości prywatna spółka w USA, Cargill , ma swoją siedzibę w mieście Wayzata. W 2005 r. dochód na osobę wynosił 37 290 dolarów, 10 co do wielkości w kraju. Natomiast mediana dochodów gospodarstw domowych w latach 2002 – 2004 liczyła 55 914 dolarów, piąty wynik w USA, a najwyższy wśród 36 stanów poza wschodnim wybrzeżem.

Przemysł i handel

IDS Tower , zaprojektowana przez Philip Johnsona oraz w odbiciu, trzeci najwyższy budynek w stanie, Wells Fargo Center , stworzony w stylu Art Deco przez Césara Pelli .

Wczesną gospodarkę tworzyły handel skórami oraz rolnictwo , Minneapolis rozwijało się naokoło młynów wodnych napędzanych przez wodospad St. Anthony. Chociaż obecnie mniej niż 1% populacji zatrudnione jest w sektorze rolniczym, pozostaje on główną częścią stanowej gospodarki, sklasyfikowanej na 6. miejscu w kraju pod względem wartości sprzedanych produktów. Minnesota jest w USA największym producentem buraków cukrowych , kukurydzy cukrowej i grochu do przetwarzania, a także hodowcą indyków . Ważne jest również leśnictwo , do którego zaliczamy pozyskiwaniem drewna , przetwarzaniem papierówki oraz produkcją papieru .

Podatki stanowe

Minnesota posiada powierzchowną strukturę podatku progresywnego , trzy grupy podatku dochodowego plasują się na poziomach 5,35%, 7,05% i 7,85%. Minnesota znajduje się na 6. miejscu w kraju pod względem wysokości wszystkich podatków na osobę. Podatek od towarów i usług w Minnesocie wynosi 6,5%, lecz nie dotyczy odzieży , recept medycznych, niektórych usług oraz pożywienia do domowej konsumpcji. Stanowe prawodawstwo pozwala władzom miast na ustanowienie lokalnego podatku od towarów i usług i miejscowych podatków specjalnych, jak np. podatek uzupełniający w Minneapolis. Akcyza obejmuje alkohol, tytoń oraz paliwo samochodowe. Stan nakłada podatek użytkowy na dobra zakupione gdzie indziej, ale używane w Minnesocie. Właściciele nieruchomości płacą w Minnesocie podatek od nieruchomości ich hrabstwom, miastom, dystryktom szkolnym lub specjalnym okręgom podatkowym.

Kultura

Sztuki piękne

Widok na "Teatr Guthrie" nocą.

Metropolia Minneapolis-Saint Paul uważana jest za artystyczną stolicę midwestu . Głównymi muzeami sztuki pięknej są Minneapolis Institute of Arts , Weisman Art Museum oraz Walker Art Center . Orkiestra Kameralna Saint Paul oraz Orkiestra MInnesota to pełnoetatowe, profesjonalne zespoły muzyczne wykonujące koncerty oraz oferujące programy edukacyjne dla społeczności lokalnej. Publiczność wydarzeń teatralnych , muzycznych i kabaretowych jest w okolicy bardzo liczna, co można przypisać zimnym zimom, dużej populacji z wyższym wykształceniem oraz powszechnie dynamicznej gospodarce. W 2006  r. "Teatr Guthrie" przeniósł się do nowego budynku szczycącego się 3 scenami oraz widokiem na rzekę Missisipi. Pod względem obłożenia miejsc siedzących w teatrach Twin City, z około 2,3 mln sprzedawanych corocznie biletów, ustępuje w USA jedynie Nowemu Jorkowi . Doroczne obchody Festiwalu "Fringe" to połączenie teatru , tańcu , improwizacji , musicale , przedstawienia kukiełkowe i sztuki wizualnej. Ten 11-dniowy letni festiwal składa się z ponad 800 spektakli i jest największym świętem artystycznym w USA.

Literatura

Trudy i radości pionierskiego życia na prerii stały się głównymi tematami powieści Ole Rølvaaga "Giants in the Earth" oraz serii książek dla dzieci " Domek na prerii ", autorstwa Laury Ingalls Wilder . Małomiasteczkowe życie było atakowane z furią przez Sinclair Lewisa w noweli "Ulica Główna" oraz łagodniej i czule satyrycznie w "Lake Wobegon" Garrisona Keillor. Pochodzący z Saint Paul pisarz Francis Scott Fitzgerald opisał niepokoje społeczne i aspiracje młodego miasta w powieściach takich jak "Winter Dreams" czy "The Ice Palace". Słynny epicki poemat "Pieśń o Hajawacie" autorstwa Henry Wadsworth Longfellowa była inspirowana Minnesotą, a wiele miejsc i obiektów wodnych zostało wymienionych w utworze.

Rozrywka

Klub nocny "First Avenue", serce społeczności muzycznej Minnesoty

W skład muzyków z Minnesoty wchodzą twórcy różnych gatunków: gwiazda soul Prince , grupa wokalna " The Andrews Sisters ", przedstawiciel rockabilly Eddie Cochran , legendarny muzyk folkowy Bob Dylan oraz twórcy tekstów Jimmy Jam i Terry Lewis, gitarzysta Jonny Lang i zespół Soul Asylum . Z tego stanu pochodzą również twórcy muzyki alternatywnej tacy jak Hüsker Dü czy The Replacements .

Zdrowie i edukacja

Zdrowie

Klinika Mayo w Rochester .

Mieszkańcy Minnesoty mają wysoki poziom uczestnictwa w czynnościach pozadomowych, stan sklasyfikowany jest na 1. miejscu pod względem odsetku osób, które ćwiczą regularnie. Minnesota ma najniższą w kraju liczbę przedwczesnych zgonów, z 3 z najmniejszych wskaźników śmiertelności wśród noworodków i drugą co do długości średnią życia. Według państwowego urzędu statystycznego, 91% populacji stanu ma ubezpieczenie zdrowotne, największy procent w całym kraju. Te i inne miary wskazują Minnesotę jako najzdrowszy stan w USA.

Opieka zdrowotna gwarantowana jest przez obszerną sieć szpitali i klinik , listę otwierają 2 instytucje o krajowej renomie. Szkoła Medyczna na Uniwersytecie Minnesota jest wysoko notowaną instytucją nauk medycznych o licznych osiągnięciach, a badania tam prowadzone przyczyniły się znacząco do rozwoju stanowego przemysłu biotechnologicznego . Usytuowana w Rochester Klinika Mayo prowadzi praktyki medyczne o ogólnoświatowej renomie. Mayo i Uniwersytet współdziałają w stanowym programie prowadzącym badania nad nowotworami złośliwymi , chorobą Alzheimera , chorobami serca , otyłością i innymi.

Edukacja

Zbudowany w stylu neoromańskim Pillsbury Hall to drugi najstarszy budynek w kampusie Uniwersytetu Minnesota.

Jedną z pierwszych ustaw władz ustawodawczych Minnesoty powstałych w roku 1854 , było stworzenie zakładu kształcenia nauczycieli w Winona. Bardziej współcześnie, stan został sklasyfikowany na 13. miejscu w konkursie "Najbystrzejszy Stan" (Smartest State Award) na lata 2006 – 2007 przeprowadzonym przez Instytut Morgan Quitno, oraz na 1. pod względem odsetku mieszkańców z dyplomem co najmniej szkoły średniej .

Transport

Most Aerial Lift w Duluth

Transport w Minnesocie nadzorowany jest przez Departament Transportu Stanu Minnesota (z ang. Minnesota Department of Transportation). Główny tranzyt rozchodzi się promieniście z metropolii Minneapolis-Saint Paul oraz portu Duluth . Głównymi autostradami międzystanowymi są I-35 , I-94 (obie przebiegają przez Minneapolis) oraz I-90 (biegnie ze wschodu na zachód wzdłuż południowej granicy stanu). W 2006 r. poprawka do konstytucji, zniosła nakaz sprzedaży i używania podatków od pojazdów motorowych, w celu finansowania transportu, w tym przynajmniej w 40% przewozów publicznych. Istnieją blisko dwa tuziny połączeń kolejowych , z których większość przechodzi przez Minneapolis-Saint Paul oraz Duluth. Transport wodny oparty jest w głównej mierze na rzece Missisipi oraz portach na Jeziorze Górnym .

Szybki tramwaj w Minneapolis

Czołowym lotniskiem w stanie jest Port lotniczy Minneapolis-Saint Paul , siedziba oraz główne centrum pasażerskie i przełądunkowe dla Northwest Airlines i Sun Country Airlines . Lotnisko jest również serwisowane przez innych przewoźników krajowych.

Pociąg Empire Builder należący do największego amerykańskiego operatora kolejowych przewozów pasażerskich, firmy Amtrak , przejeżdżając przez Minnesotę zatrzymuję się na 6 stacjach. Jest to potomek słynnej linii "Great Northern Railway" (z ang. Wielka Kolej Północna), stworzonej przez Jamesa Hill, biegnącej z Saint Paul do Seattle . Międzymiastowe przewozy autobusowe dostarczane są przez firmy Greyhound Lines, Jefferson Lines oraz Coach USA. Transport publiczny w Minnesocie ogranicza się właściwie do systemów autobusów oraz lekkiej kolei na liczącej 19 km linii "Hiawatha" w okolicach metropolii Minneapolis-Saint Paul.

Prawo i rząd

Podobnie jak w rządzie centralnym Stanów Zjednoczonych, w Minnesocie istnieje trójpodział władzy na: wykonawczą , ustawodawczą i sądowniczą .

Władza wykonawcza

Organ wykonawczy kierowany jest przez gubernatora . Obecnie urząd ten sprawuje republikanin Tim Pawlenty , którego pierwsza kadencja rozpoczęła się 6 stycznia 2003  r., a w 2006 została przedłużona w ramach reelekcji. Stanowisko zastępcy gubernatora sprawuje w chwili obecnej Carol Molnau, który jest również przewodniczącym stanowego Departamentu Transportu. Urzędy gubernatora i jego zastępcy obejmuje 4-letnia kadencja. Gubernator stoi na czele gabinetu składającego się z przywódców agencji stanowych, zwanych komisarzami. Pozostałe urzędy pochodzące z wyboru to Audytor Stanu, Sekretarz Stanu oraz Prokurator Stanowy.

Minnesota State Capitol w Saint Paul, proj. Cass Gilbert

Władza ustawodawcza

Stanowa władza ustawodawcza w Minnesocie ma charakter dwuizbowy, składają się na nią Senat oraz Izba Reprezentantów. Stan liczy 67 okręgów wyborczych, skupiających jednorazowo 60 000 obywateli. Każdy okręg posiada jednego senatora oraz dwóch reprezentantów (podzielone są na wydziały "A" i "B"). Senatorowie służą 4 lata, a reprezentanci 2 lata. W listopadowych wyborach z roku 2006 , Demokratyczno-Farmersko-Robotnicza Partia Minnesoty (DFL) zyskało 19 stanowisk, co dało im kontrolę nad Izbą Reprezentantów w stosunku 85-49. Senat jest również kontrolowany przez DFL, która w 2006 r. zdobyła 6 stanowisk, powiększając swoją przewagę (44-23) względem stanowej Partii Republikańskiej .

Sądownictwo

System sądowniczy w stanie Minnesota składa się z trzech szczebli. Większość spraw zaczyna się w sądach obwodowy (ang. district court), które posiadają ogólną właściwość rzeczową , to znaczy rozpatrują kazusy zarówno cywilne jak i karne. Obecnie w 10 sądach obwodowych pracuje 272 sędziów . Apelacje z sądów pierwszej instancji oraz sprzeciwy od decyzji rządowych kierowane są do Sądu Apelacyjnego Stanu Minnesota (ang. Minnesota Court of Appeals), składającego się z szesnastu sędziów orzekających w trzyosobowych składach. Siedmioosobowy Najwyższy Sąd Stanowy (ang. Minnesota Supreme Court) rozstrzyga apelacje dotyczące spraw podatkowych , prawa pracy , skazanych za morderstwo pierwszego stopnia oraz odwołań od decyzji Sądu Apelacyjnego, do właściwości tego sądu należy również orzekanie w sporach wyborczych.

Media

Obszar Twin Cities został uznany przez firmę Nielsen Media Research za 15. największy rynek medialny na terenie USA. Inne znaczące pod tym względem miejsca w Minnesocie to Fargo-Moorhead (118. miejsce), Duluth-Superior (137.), Rochester-Mason City-Austin (152.) i Mankato (200.)^[3].

Komercyjna telewizja rozpoczęła swoją działalność na terenie stanu 27 kwietnia 1948, kiedy nadawać zaczęła KSTP-TV. Hubbard Broadcasting Corporation, właściciel tej stacji, jest obecnie jedyną firmą zajmującą się produkcją sygnału telewizyjnego w Minnesocie, która znajduje się w rękach lokalnych właścicieli. Na terytorium stanu nadaje 39 stacji analogowych i 23 cyfrowe.

Na obszarze metropolitarnym Minneapolis-Saint Paul wydawane są dwie największe pod względem nakładu gazety: Star Tribune w Minneapolis i Pioneer Press w Saint Paul. Oprócz tego, dostępne są także tygodniki i miesięczniki, z których większość jest w pełni finansowana z reklam. Najważniejsze z nich to City Pages (tygodnik) i bezpłatny miesięcznik The Rake.

Na terenie stanu swoją siedzibę mają dwa duże radia, Minnesota Public Radio (MPR) i Public Radio International (PRI). MPR ma największą liczbę słuchaczy spośród wszystkich regionalnych stacji w USA, posiada 37 oddziałów regionalnych^[4]. PRI co tydzień dostarcza ponad 400 godzin programu dla 800 współpracowników. Najstarsza rozgłośnia działająca w Minnesocie, KUOM-AM, rozpoczęła swoją działalność w 1922 roku, co plasuje ją pośród 10 najstarszych stacji w USA. Stacja ta, będąca własnością University of Minnesota cały czas nadaje, zaś od 1993 roku ma charakter radia stricte studenckiego.

Sport i rekreacja

Pojedynek drużyn uniwersyteckich w meczów finałowym rozgrywanym w Xcel Energy Center .

Sport zorganizowany

Minnesota ma profesjonalne, męskie drużyny w każdym głównym sporcie. Stadion Hubert H. Humphrey Metrodome jest siedzibą zespołów Minnesota Vikings , grającego w NFL , oraz Minnesota Twins występującego w MLB , mistrzów z roku 1987 i 1991 . Mecze drużyny NBA Minnesota Timberwolves odbywają się w hali Target Center . Zespół Minnesota Wild , reprezentujący stan w NHL . od roku 2000 rozegrał ponad 230 kolejnych meczów w budynku Xcel Energy Center . Dumą Minnesoty jest jednak wymieniony wcześniej klub hokejowy Minnesota WILD.

Zawodowe, kobiece kluby sportowe w Minnesocie to koszykarski Minnesota Lynx w WNBA , piłkarski Minnesota Vixen w WPFL oraz hokejowy Minnesota Whitecaps w NWHL.

W Młodzieżowej lidze beseballu stan reprezentują zarówno drużyny sponsorowane przez MLB jak i samodzielne zespoły takie jak popularne Saint Paul Saints.

Kampus Uniwersytetu Minnesota należy do Dywizji I w NCAA , a jego drużyna Golden Gophers współzawodniczy albo w Big Ten Conference albo Western Collegiate Hockey Association. Dodatkowo 4 szkoły ze stanu rywalizują w Dywizji I NCAA w hokeju na lodzie, są to:University of Minnesota Duluth, St. Cloud State University, Bemidji State University oraz Minnesota State University Mankato.

Z Minnesoty pochodzi 11 z 20 graczy "złotej" drużyny hokejowej z Zimowych Igrzysk w Lake Placid (z tego stanu wywodził się również trener tej reprezentacji Herb Brooks), jak również brązowi medaliści w curlingu z Turynu . Pływak Tom Malchow zdobył złoty medal na Letnich Igrzyskach w 2000 r. oraz srebrny w 1996 .

" Maraton Babci " rozgrywany jest wzdłuż północnych wybrzeży Jeziora Górnego , natomiast jesienny "Twin Cities Marathon" przebiega naokoło jezior oraz rzeki Missisipi.

Rekreacja

Łowienie ryb na Jeziorze Calhoun w okolicach Minneapolis.

Mieszkańcy Minnesoty są aktywni fizycznie na wysokim poziomie, a wiele z ich zajęć odbywa się poza domem. Silne zainteresowanie ochroną środowiska przypisywane jest popularności naturalnej rekreacji. Weekendowe, czy dłuższe wycieczki do rodzinnych chatek nad licznymi jeziorami są sposobem na życie dla wielu osób. W ciepłe miesiące rośnie popularność sportów wodnych, takich jak narciarstwo wodne , zapoczątkowane w tym stanie, żeglarstwo , kajakarstwo czy wędkarstwo . Ponad 36% mieszkańców Minnesoty łowi ryby, co jest drugim po Alasce wynikiem w kraju.

W czasie, gdy zamarzają jeziora, wędkarze nie przerywają swoich praktyk i praktykują wędkarstwo podlodowe , które rozpowszechniło się wraz z przybyciem pierwszych skandynawskich imigrantów. Mieszkańcy Minnesoty doskonale nauczyli się obchodzić z długimi, ostrymi zimami uprawiając liczne sporty, takie jak: łyżwiarstwo , hokej , curling , broomball, biegi narciarskie czy jazda na skuterze śnieżnym .

Stanowe i państwowe lasy , jak również 71 rezerwatów, wykorzystywane są przez cały rok do polowań , kempingowania oraz wędrówek. Znajduje się tu ponad 20 000 mil wewnątrzstanowych szlaków dla skuterów śnieżnych, najwięcej w całym kraju ścieżek rowerowych oraz stale rosnąca liczba szlaków turystycznych . Wiele z tras wędrówek pieszych i rowerowych używana jest zimami do narciarstwa przełajowego .

Symbole

Nur lodowiec.

Symbole Minnesoty odzwierciedlają jej historię, różnorodność krajobrazu oraz zamiłowanie jej mieszkańców do przyrody. Nur lodowiec jest najbardziej znanym symbolem Minnesoty. Jego charakterystyczny krzyk słyszalny jest w letnich miesiącach w północnej części stanu, sporadycznie ptak ten pojawia się też w rejonie jezior południowych.

Lista symboli:

• Bułeczka: Muffin
• Drzewo: Sosna czerwona
• Fotografia: Grace
• Grzyb: Smardz
• Kamień szlachetny: Agat z Jeziora Górnego
• Kwiat: Obuwik królowej
• Motta:
  • Quae sursum volo videre – "Chcę zobaczyć, co jest powyżej"
  • L'Étoile du Nord – "Gwiazda Północy"
• Motyl: Monarcha
• Napój: Mleko
• Owoc: Jabłko "Honeycrisp"
• Piosenka: "Hail! Minnesota"
• Ptak: Nur lodowiec
• Ryba: Walleye
• Zboże: Dziki ryż

Zobacz też

• University of St. Thomas

Przypisy