Księga Tobiasza [Tb], Księga Tobita [Tob] - księga dydaktyczna, wchodząca w skład
katolickiego
i
prawosławnego
kanonu
Starego Testamentu
. Przez
Kościoły protestanckie
uważana za
apokryficzną
[1], gdyż nie należy do
Biblii Hebrajskiej
. Powstała najprawdopodobniej w II w. p.n.e., jako jeden z midraszy, obok księgi Judyty, Estery i Rut.
Nazwa księgi
Od imion dwóch głównych bohaterów księgi pochodzą dwie nazwy: Księga Tobiasza (przyjęta częściej w polskim piśmiennictwie) i Księga Tobita (jako The Book of Tobit obecna w piśmiennictwie anglojęzycznym).
Tekst i język oryginału
Istnieją trzy wersje (recenzje) tekstu księgi Tobiasza:
- R-S[2]: Najdłusza recenzja, o silnych cechach języków semickich znajduje się w greckim
Kodeksie Synajskim
oraz łacińskim przekładzie
Vetus latina
. Istnieją też fragmenty aramejskie z Qurman opracowane przez
Tadeusza Milika
. Z tej wersji dokonywane są najczęściej przekłady[3].
- R-V: Krótsza recenzja, z mniejszą ilością szczegółów, zawarta jest w greckich kodeksach
Aleksandryjskim
oraz
Watykańskim
.
- R-C: Recenzja fragmentaryczna, obecna jest w kilku greckich rękopisach minuskułowych i przekładach syryjskich.
Językiem oryginału był prawdopodobnie aramejski, zaś najstarszą wersją jest recenzja R-S. Istnieją też opinie, że językiem oryginału był grecki (Paul Desealers) albo hebrajski (Alonso Schökel)
Data, miejsce powstania i autor
Tłem księgi są lata po deportacji plemienia Neftalego do Niniwy, stolicy Asyrii (ok. 733 p.n.e.). Z treści wynika jednak, że autor wie o zburzeniu Niniwy w 612 roku p.n.e.(Tb 14,15), a także o odbudowaniu
Świątyni Jerozolimskiej
w 515 p.n.e. (Tb 14,5). Jako kanoniczne traktowane są już księgi prorockie (Amosa, Nahuma), zaś wśród opisywanych zwyczajów są te, które miały miejsce dopiero po
niewoli babilońskiej
, np.
dziesięcina
.
Prawdopodobną datą powstania księgi jest 200-180 p.n.e., mogła jednak powstać w oparciu o starsze opowiadania powstałe w środowisku deportowanych do Asyrii[3].
Autor nie jest znany. W części utworu Tobit wypowiada się w pierwszej osobie, inne (np. historia podróży Tobiasza) są w trzeciej osobie.
Gatunek literacki
Irene Nevey określa księgę jako romans hebrajski, o fikcyjnym charakterze, który podkreślają nieścisłości historyczne. W księdze też pojawiają się dwa motywy ludowe: "wdzięczni zmarli" oraz "potwór w komnacie panny młodej"[4].
Kanoniczność
Księga Tobiasza nie została włączona do kanonu hebrajskiego, a tym samym do protestanckiego. Katolicy uznają ją za jedną z
ksiąg deuterokanonicznych
.
Św. Hieronim ze Strydonu
uznawał księgę Tobiasza za niekanoniczną, jednak na prośbę jednego z przyjaciół włączył ją do
Wulgaty
.
Św. Augustyn
i Ambroży uznawali księgę za kanoniczną, co potwierdził synod w Hipponie (393 r.).
Jako argument przeciwko kanoniczności księgi protestanci przywołują m.in. obecność w Księdze Tobiasza elementów magicznych. Azariasz (anioł Rafał) nakazuje w celu odpędzenia złego ducha spalić rybią wątrobę i serce. Tymczasem inne świadectwa biblijne (Mk 16,17; Dz 16,18) wskazują na to, że duchy mogą być wypędzane tylko w imię Boże[5].
Treść Księgi
Księga opowiada o dziejach ojca i syna (
aram.
Tobi
i
Tobijah
, lub
gr.
Tobit i Tobias - obydwa imiona tłumaczone wg.
Biblii Tysiąclecia
na
Tobiasz
) z
pokolenia
Neftalego
. Początek księgi zawiera opis sprawiedliwego życia
Tobiasza-ojca
i uprowadzenie rodziny Tobiasza do
Asyrii
(
734 p.n.e.
)[6], gdzie naraża się on królowi
Sennacherybowi
przez potajemne grzebanie pomordowanych
Izraelitów
.
Wskutek wypadku Tobiasz traci wzrok i zaczyna prosić Boga o śmierć. Wkrótce potem przypomina sobie, iż jeden z mieszkańców
Medii
jest mu winien 10
talentów
srebra
. Wysyła więc swego syna,
Tobiasza
w podróż do Medii, aby przed śmiercią ojca odebrał dług. W podróży towarzyszy mu Azariasz, który namawia Tobiasza-syna do ślubu z
Sarą
, pomaga w uwolnieniu jej od złego ducha,
Asmodeusa
i przekazuje mu sposób, w jaki może uzdrowić ślepotę ojca . Po powrocie do
Niniwy
, Azariasz okazuje się zesłanym przez Boga
aniołem Rafałem
, przekazuje Tobiaszom rady i polecenia, m.in. aby spisali to co ich spotkało. Księga kończy się hymnem dziękczynnym Tobita o charakterze psalmu. Następnie przedstawiona jest ostatnia wola Tobita oraz losy Tobiasza i jego rodziny.
Teologia
Przesłanie księgi ma charakter dydaktyczny i porusza problem odpłaty Bożej za ludzką wierność. Mówi, że cierpienie nie stanowi kary, ale próbę, a za wierność Bóg nagradza szczęśliwym życiem. Zgodnie z księgą, wzorem człowieka sprawiedliwego jest Tobit, który dokonuje wielu uczynków miłosierdzia: rozdaje jałmużnę, grzebie umarłych, wynagradza pracowników, zaleca też poślubienie kobiety z bliskiej rodziny[3].
Księga wychwala cnoty rodzinne: pokazuje przykłady trzech udanych małżeństw: Tobita i Anny, Raguela i Edny - oraz ich dzieci, Tobiasza i Sary. W modlitwie Sary (rozdział 3) oraz wspólnej modlitwie Sary i Tobiasza (rozdział 8) małżeństwo ukazane jest jako trwałe, mające na celu zrodzenie potomstwa i wzajemną pomoc. Modlitwa Sary i Tobiasza wykorzystywana jest przez Kościół Katolicki w liturgii sakramentu małżeństwa, zaś jej fragment cytowany jest też w
Katechizmie Kościoła Katolickiego
(nr 2361) jako jedyny fragment z Księgi Tobiasza[7].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Stary Testament: Księga Tobiasza
. Wiara.pl, 2005-05-27. [dostęp 2010-05-04].
- ↑ oznaczenia za: Irene Nevey, op. cit., s. 366
- ↑ 3,0 3,1 3,2
Biblia Paulistów
, s. 889-890
- ↑ Irene Nevey, op. cit., s. 366
- ↑
Władysław Polok
:
Dlaczego odrzucamy apokryfy
. Nadzieja.pl. [dostęp 2010-05-04].
- ↑ Karol Madaj:
Księga Tobiasza - anielska interwencja
. Adonai.pl. [dostęp 2010-05-04].
- ↑
Biblia Paulistów
, s. 902
Bibliografia
- Irene Nowell: Księga Tobiasza. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, ss. 365-370. .
Linki zewnętrzne