Aleksander Jagiellończyk z łaski Bożej król Polski, a także ziemi krakowskiej, sandomierskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, kujawskiej, wielki książę litewski, ruski, pruski oraz Chełmna, Elbląga i Pomorza, etc. pan i dziedzic |
|
|
|
Król Polski
|
Okres panowania | od 1501 do 1506 |
Poprzednik |
Jan I Olbracht
|
Następca |
Zygmunt I Stary
|
wielki książę litewski
|
Okres panowania | od
1492
do
1506
|
Poprzednik |
Kazimierz I Jagiellończyk
|
Następca |
Zygmunt I Stary
|
Dane biograficzne |
Dynastia | | Herb Jagiellonów |
Jagiellonowie
|
Urodzony |
5 sierpnia
1461
w
Krakowie
|
Zmarł |
19 sierpnia
1506
w
Wilnie
|
Ojciec |
Kazimierz IV Jagiellończyk
|
Matka |
Elżbieta Rakuszanka
|
Rodzeństwo |
Władysław II Jagiellończyk
Święty Kazimierz
Jan I Olbracht
Zygmunt I Stary
Fryderyk Jagiellończyk
|
|
Pieczęcie Aleksandra I Jagiellończyka
Aleksander Jagiellończyk (
lit.
Aleksandras Jogailaitis
białorus.
Аляксандар Ягелончык, ur.
5 sierpnia
1461
w
Krakowie
, zm.
19 sierpnia
1506
w
Wilnie
) – od
20 lipca
1492
wielki książę litewski
, od
1501
król Polski
.
Wielki książę Litwy
Aleksander Jagiellończyk, czwarty syn
Kazimierza Jagiellończyka
i
Elżbiety Habsburskiej
, brat króla
Jana Olbrachta
, po śmierci Kazimierza Jagiellończyka od
1492
r. władał Wielkim Księstwem Litewskim, co równoznaczne było z zerwaniem unii personalnej pomiędzy
Litwą
i
Koroną
.
Znał język litewski, był zarazem ostatnim wielkim księciem litewskim który posiadał tę umiejętność[1]. Książę dbał o rozwój stołecznego Wilna, jak i o sprawy ważne dla całego państwa. Korzystał z pomocy najlepszych litewskich doradców oraz zapewnił
Wielkiemu Księstwu Litewskiemu
samodzielność w prowadzeniu polityki zagranicznej. Nigdy nie doszło do konfliktu między nim a jego starszym bratem na tronie polskim. W latach
1492
-
1494
stoczył
wojnę z Wielkim Księstwem Moskiewskim
, zakończoną stratą
Wiaźmy
i utratą kontroli nad częścią
Księstw Wierchowskich
. Starając się o ułożenie pokojowych stosunków Litwy z Rosją,
18 lutego
1495
ożenił się z
Heleną
, córką wielkiego księcia moskiewskiego
Iwana III Srogiego
i
Zofii Paleolog
. Jednakże w
1500
r. wojska rosyjskie zajęły część Zadnieprza i zagroziły
Smoleńskowi
, rozpoczynając
nową wojnę litewsko-moskiewską
.
3 marca
1501
zawarł w
Wilnie
sojusz przeciwko Rosji z
mistrzem krajowym Inflant zakonu krzyżackiego
Wolterem von Plettenbergiem
. Po śmierci Jana Olbrachta, pilnie podążył do Krakowa po koronę polską, licząc na polskie wsparcie w wojnie z Moskwą.
Król Polski
12 grudnia
1501
w
katedrze na Wawelu
koronowany został na króla Polski przez najmłodszego syna Kazimierza Jagiellończyka, swojego brata -
arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski
kardynała
Fryderyka Jagiellończyka
w obecności m.in.
Elżbiety Rakuszanki
. Żona Aleksandra nie została koronowana na królową Polski, czemu sprzeciwiali się biskupi, gdyż wyznawała wiarę prawosławną. Koronę uzyskał dopiero po podpisaniu dwóch aktów ustrojowych, przygotowanych przez możnowładców polskich: o zrzeczeniu się swych praw dziedzicznych do Litwy i zacieśnieniu unii polsko-litewskiej (
unia mielnicka
1501
) oraz przyznaniu władzy w kraju senatowi na mocy
przywileju mielnickiego
, co rychło nastąpiło. Było to równoznaczne z poddaniem króla kontroli
magnatów
.
Sobiepańskiej władzy magnaterii przeciwdziałała jednakże szlachta, uchwalając na
Sejmie
w Radomiu w
1504
r. ustawy, zabraniające łączenia wysokich urzędów w jednym ręku i ograniczające rozdawnictwo dóbr królewskich. Sejm ten ustalił też organizację i kompetencje najwyższych urzędów państwowych. Lekkomyślne dysponowanie zasobami skarbu doprowadziło do jego opustoszenia, co uniemożliwiało odpieranie najazdów tatarskich i wołoskich.
28 marca
1503
podpisano sześcioletni rozejm, kończący
wojnę moskiewską
. Na jego mocy 1/3 terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego znalazła się pod okupacją moskiewską.
Nihil novi
Z kolei w
1505
r. kolejny sejm w
Radomiu
uchwalił konstytucję praw
Nihil novi
, uzupełnioną przez monarchę zapisem: "Gdybyśmy cokolwiek przeciw wolnościom, przywilejom, swobodom i prawom Królestwa uczynili, uznajemy to ipso facto (
łac.
tym samym) za nieważne i żadne.", według której król praktycznie nie mógł nic nowego postanowić bez zgody
izby poselskiej
i
senatu
. Na tymże sejmie zatwierdzono również tzw. "
Statut Łaskiego
" spisany przez kanclerza wielkiego koronnego
Jana Łaskiego
, stanowiący zbiór przywilejów szlacheckich i kościelnych oraz praw miejskich, obowiązujących w Królestwie.
Galeria
Król Aleksander w senacie | | | Sarkofag Aleksandra Jagiellończyka w katedrze wileńskiej |
Schyłek życia
Wiele kłopotów sprawiały także Aleksandrowi
Prusy Zakonne
, lenna
Mołdawia
, a zwłaszcza
Tatarzy krymscy
, którzy kilkakrotnie najeżdżali Litwę. W
1506
r. doszli oni aż pod Lidę, gdzie
5 sierpnia
1506
pod
Kleckiem
zostali rozbici przez Litwinów.
Aleksander Jagiellończyk zmarł
19 sierpnia
1506
roku bezpotomnie w wieku 45 lat w
Wilnie
, został pochowany w
katedrze wileńskiej
. Wielkim księciem litewskim, a następnie królem polskim obrany został wtedy jego, młodszy o 6 lat, brat
Zygmunt I Stary
(
1506
-
1548
).
Zwłoki Aleksandra Jagiellończyka – wbrew woli zmarłego wyrażonej w testamencie – nie zostały wywiezione z Wilna. Fakt ten został upamiętniony przez współczesnego monarsze kronikarza: "Oto ten jedyny król Polski, który spoczywa na ziemi litewskiej"[2].
Genealogia
|
HelenaMoskiewska
ur. 19 V 1476 zm. 20 I 1513 OO 18 II 1495 | Aleksander Jagiellończyk ur. 5 VIII 1461 zm. 19 VIII 1506 | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | | | | |
gengen
Zobacz też
Przypisy
- ↑ (red.) Steponas Maculevičius, Doloresa Baltrušiene, Znajomość z Litwą. Księga tysiąclecia. Tom pierwszy. Państwo, Kraštotvarka, Kaunas, 1999, , s. 31.
- ↑
łac.
Iste unicus Rex Polonorum in Lithuania tumulatus guiescit.
- ↑ córka
Zygmunta Luksemburskiego
Bibliografia
-
Paweł Jasienica
, - Polska Jagiellonów
- T.Biber, A. i M. Leszczyńscy - Poczet Władców Polski
Linki zewnętrzne