System prezydencki (prezydencjalizm) -
system polityczny
w
demokracji
charakteryzujący się rygorystycznym podziałem (separacją)
władzy ustawodawczej
i
wykonawczej
, oraz połączeniem funkcji
prezydenta
i
szefa rządu
. W myśl tych zasad prezydentowi (jako organowi władzy wykonawczej) przysługuje pełnia władzy wykonawczej oraz zwolnienie z odpowiedzialności przed
parlamentem
- pozbawiony zostaje jednak możliwości ustawodawczych.
Przykładem prezydenckiego systemu rządów są
Stany Zjednoczone
oraz liczne republiki południowoamerykańskie.
USA
Prezydent jest odpowiedzialny tylko przed Narodem i Konstytucją, nie ponosi natomiast odpowiedzialności politycznej. Niemniej jednak Kongres może zastosować tzw.
impeachment
- uchylenie władzy prezydenta w wypadku złamania przez niego prawa. Prezydent
Stanów Zjednoczonych
dysponuje dużym zakresem władzy, jednak jest ona do pewnego stopnia "hamowana" przez amerykańską
legislatywę
. Prezydent Stanów Zjednoczonych pełni funkcję zwierzchnika sił zbrojnych, ale
Kongres
- decyduje o wypowiedzeniu wojny, budżecie na nią przeznaczonym oraz o zawarciu pokoju. Prezydent powołuje przedstawicieli dyplomatycznych i najwyższych urzędników państwowych, jednak
Senat
zatwierdza kandydatury większością 2/3 głosów. Prezydent ma prawo
weta
, które może być jednak odrzucone większością 2/3 głosów obu izb Kongresu. Jego specyficznym uprawnieniem teoretycznie wzmacniającym pozycję jest
weto kieszonkowe
.
II Rzeczpospolita
Według
konstytucji z 23 kwietnia 1935
roku
Prezydent
był "czynnikiem nadrzędnym w
Państwie
", który za swe akty urzędowe nie odpowiadał przed nikim. Zakres jego władzy był ogromny: mianował
Prezesa Rady Ministrów
oraz (na jego wniosek)
Ministrów
,
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
, Prezesa
Najwyższej Izby Kontroli
, zwoływał i rozwiązywał
Sejm
i
Senat
, powoływał sędziów
Trybunału Stanu
i 1/3 senatorów, zawierał i ratyfikował umowy międzynarodowe. Był ponadto Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych - mianował i zwalniał
Naczelnego Wodza
i
Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych
, a także decydował o
wojnie
i
pokoju
. Przysługiwało mu
prawo łaski
. Jego akty urzędowe które nie należały do prezydenckich prerogatyw wymagały kontrasygnaty Premiera i odpowiedniego Ministra. Kadencja Prezydenta miała trwać 7 lat. Wybierany był przez Zgromadzenie Elektorów - chyba, że przed końcem kadencji wskazał własnego kandydata na swojego następcę. W takiej sytuacji Prezydenta wybierał Naród spośród dwóch osób - jednej wskazanej przez Zgromadzenie Elektorów i jednej wskazanej przez ustępującego Prezydenta.
Cechy systemu prezydenckiego
- prezydent jest wybierany w
głosowaniu
powszechnym;
- kadencja prezydenta jest określona w czasie (najczęściej jest ona czteroletnia - jak np. w USA czy
Brazylii
, choć np. w
Meksyku
trwa sześć lat);
- ministrowie wchodzący w skład rządu odpowiadają jedynie przed prezydentem;
- istnieje jeden ośrodek
władzy wykonawczej
;
- akty wydawane przez prezydenta nie wymagają
kontrasygnaty
;
- prezydent nie jest odpowiedzialny politycznie, ale w przypadku złamania konstytucji lub prawa może zostać odwołany (przez parlament lub naród w
referendum
);
- prezydent ma możliwość wydawania
dekretów
z mocą ustawy w sytuacjach nadzwyczajnych (np. okres wojny).
Bibliografia
- Tadeusz Woś, Jerzy Stelmach, Marek Bankowicz, Marian Grzybowski, Tadeusz Włudyka, "Wiedza o społeczeństwie"
Zobacz też