Edward Wadie Saïd ['edwərd wædiːʕ sæʕiːd], w j. arabskim: إدوارد وديع سعيد, Idwārd Wadīʿ Saʿīd (ur. 1 listopada
1935
, zm. 25 września
2003
) –
teoretyk literatury
i krytyk kultury,
amerykanin
pochodzenia
palestyńskiego
.
Życie i działalność akademicka
Edward Said z siostrą w Palestynie, 1940
Do 12 roku życia żył "pomiędzy dwoma światami" przebywając w
Jerozolimie
oraz
Kairze
. Edward Said pobierał naukę w Victoria College w
Aleksandrii
. Z uwagi na problemy jakie sprawiał w
1951
roku przeniesiony został przez rodziców do Mount Hermon School - prywatnej szkoły w
Massachusetts
w
Stanach Zjednoczonych
. Mimo że czuł się tam wyobcowany wyróżniał się w nauce (w grupie około 160 wychowanków uzyskiwał zwykle najlepsze lub drugie z rzędu wyniki w nauce).
Władając biegle językiem angielskim, francuskim i arabskim Said uzyskał w
1957
roku licencjat na
Princeton University
, a magisterium i doktorat odpowiednio w
1960
i
1964
roku na
Harvard University
. W roku
1963
uzyskał posadę akademicką na
Columbia University
gdzie do końca życia był profesorem anglistyki i
komparystyki
(literaturoznawstwa porównawczego).
Zmarł w
2003
roku na
białaczkę
.
Poglądy polityczne
Said był
lewicowym
intelektualistą, uznawanym za głównego rzecznika
Palestyńczyków
w
USA
. Przez wiele lat był członkiem władz
Organizacji Wyzwolenia Palestyny
, od czasu
porozumień z Oslo
krytykował
Jasera Arafata
i władze
Autonomii Palestyńskiej
. Porozumienia z Oslo uznawał za nieproporcjonalnie korzystne dla
Izraela
. Był przeciwnikiem dwupaństwowego rozwiązania
konfliktu izraelsko-palestyńskiego
, wypowiadając się na rzecz ustanowienia państwa dwunarodowego.
Koncepcje i publikacje
Said jest autorem szeregu
książek
i
esejów
. Najbardziej znaną pozycją książkową Edwarda Saida pozostaje Orientalizm, w którym analizuje
dyskursy
akademickie, tworzące w świecie zachodnim obraz
Orientu
, prezentując wielowątkową perspektywę
historyczną
,
filologiczną
,
hermeneutyczną
itd. Said dekonstruuje je jako wiedzę służącą panowaniu i dominacji, inkorporującą w swe ciało
mity
i nie służącą harmonii międzycywilizacyjnej. Człowiek Orientu jawi się w nich jako istota bierna, irracjonalna i zarazem przedmiot szczególnego zainteresowania człowieka
Zachodu
.
Said położył w sposób spektakularny podstawy pod
teorię studiów postkolonialnych
swym Orientalizmem z
1978
roku. Palestyńczyk, profesor literatury, chrześcijanin mieszkający w USA, podjął problematykę sposobu przedstawiania Orientu w dyskursie zachodnim. Doszedł do wniosku, iż w pracach występuje głęboko zakorzeniony i powtarzający się obraz Innego, wyrażający zachodni styl dominacji, który nosi w sobie piętno władzy i przewagi nad Orientem, jest to więc obraz fałszywy. Dyskurs zachodni zasadza się na optyce zewnętrznej i Said pokazuje, w jaki sposób „obiektywizował” on rzeczywistość Orientu poprzez sztukę, literaturę, nauki społeczne. Mechanizmy te wyrażają się w formule
Kiplinga
: Wschód jest Wschód, Zachód jest Zachód. Said poddaje rekonstrukcji pojęcie orientalizmu, także polską jego odmianę (na przykładzie
Mickiewicza
). Orientalista, mianowicie, opisuje Wschód całkowicie na potrzeby Zachodu. Badacz właściwie nie jest zainteresowany poznaniem, a jedynie wskazaniem cech odróżniających od ustalonych formuł. Przestawia tendencyjnie, jednostronnie, zewnętrznie. „Produktem zewnętrznego spojrzenia” nazywa Said sztukę
Ajschylosa
, Persowie, gdzie autor oswaja Orient, wprowadzając zachodnich bohaterów.
Błędem dyskursu było charakteryzowanie Orientu, jako czegoś irracjonalnego, upadłego w przeciwieństwie do rozumnego, dojrzałego i normalnego Zachodu. To Zachód nadawał tożsamość Orientowi, sam tworzył jego obraz i brał go za realny. Orientalizm to zaś zespół ograniczeń, zawężenie myśli, narzucone przez europocentryzm. Said równocześnie zdefiniował orientalizm na kilka sposobów:
- jako sposób badań kulturowych określonego terytorium,
- jako sposób myślenia oparty na ontologicznym i epistemologicznym rozróżnieniu Wschodu i Zachodu,
- jako system myślenia prowadzący do dyskursywnego wykluczenia Wschodu,
- jako korporacyjny system popularyzowania Wschodu.
Edward Said postawił tezę mówiącą, iż percepcja definiuje dyskurs. Orientalizm (a więc dyskurs na temat Orientu, zrodzony w XVIII wieku) nie ma zakotwiczenia w realnej rzeczywistości i jest jedynie wartościującą jej interpretacją. Orient od zawsze stanowił dla Zachodu przedmiot kontroli, a równocześnie, jako Inny, niepokoił i fascynował. Orientalizm objaśniał tę fascynację i legitymizował nadrzędną pozycję Zachodu poprzez różny status cywilizacyjny.
Tłumaczenia prac na j. polski
- Orientalizm, wyd I: tł. Witold Kalinowskim, wstęp Zdzisław Żygulski jun., Warszawa 1991,
PIW
, s. 471, seria
Biblioteka Myśli Współczesnej
, ; wyd II: tł. Monika Wyrwas-Wiśniewska. Poznań 2005,
Wydawnictwo Zysk i S-ka
, s. 512, (Orientalism
1978
)
- Za ostatnim niebem. Palestyńczycy, tł. Michał Lipszyc, Warszawa 2002,
Wydawnictwo Fundacji Aletheia
, (After the last sky. Palestinian lives
1986
)
- Kultura i imperializm, tł. Monika Wyrwas-Wiśniewska, Kraków 2009,
Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
, 396 s., seria
Cultura
, (Culture and imperialism
1993
)
- (z
Danielem Barenboimem
) Paralele i paradoksy. Rozmowy o muzyce i społeczeństwie, tł. Aleksander Laskowski, Warszawa 2007,
PIW
, s. 159, seria
Biblioteka Myśli Współczesnej
, (Parallels and Paradoxes. Explorations in Music and Society
2002
)
Linki zewnętrzne