Brzoza brodawkowata
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	klad różowych
Rząd :	bukowce
Rodzina :	brzozowate
Rodzaj :	brzoza
Gatunek :	brzoza brodawkowata
Nazwa systematyczna
Betula pendula Roth. Tent. fl. Germ. 1:405. 1788

Gatunek leczniczy

Pokrój

Pień

Brzoza jesienią

Brzoza zimą

Las brzozowy

Brzoza brodawkowata, brzoza zwisła (Betula pendula Roth) – gatunek drzewa z rodziny brzozowatych (Betulaceae Gray). Wymieniana też pod nazwami: brzoza zwisła, brzezina, brzoza biała^[2]. Występuje w chłodniejszych rejonach Azji i Europy oraz w Afryce Północnej (Maroko), rozprzestrzenia się też w innych rejonach i jest uprawiana w wielu krajach świata^[3]. W Polsce jest pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich.

Morfologia

Pokrój

Osiąga do 30 m wysokości. Korona jest silnie rozwinięta, u starszych drzew rzadka, z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami.

Pień

Kora młodych drzew jest brązowa, z czasem biała, łuszczy się okrężnie. Młode gałązki są ciemne, nieowłosione, pokryte gruczołami. Pączki są nagie, lepkie, u nasady rozszerzone, na wierzchołku zaostrzone.

Liście

U nasady są zwykle klinowate, nierówno podwójnie piłkowane, ogonek długości do 3 cm. Młode liście są lepkie i słabo owłosione.

Kwiaty

Zebrane w kotki podobne do kotek brzozy omszonej .

Owoce

Orzeszki podłużnie eliptyczne ze skrzydełkami 2-3 razy szerszymi od orzeszków. Łuski owocowe są trójklapowe. Klapki boczne, dłuższe od środkowej, są odgięte w dół.

Biologia i ekologia

Megafanerofit , żyje ok. 100 lat. Kwitnie w kwietniu, o około 10 dni wcześniej niż brzoza omszona. Jest wiatropylna , a jej lekkie nasiona zaopatrzone w skrzydełka rozsiewane są przez wiatr często na duże odległości, dlatego też brzoza jest jednym z pierwszych gatunków drzew zarastających nieużytki ( gatunek pionierski ). Występuje na suchych, piaszczystych terenach, na nieużytkach, w lasach liściastych, borach mieszanych i sosnowych, w zaroślach i na zarębach, wzdłuż szlaków kolejowych. Jest także ważnym drzewem leśnym . W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek wyróżniający dla związku (All.) Sambuco-Salicion^[4]. Liczba chromosomów 2n = 28^[5].

Systematyka i zmienność

• Synonimy : Betula verrucosa Ehrh. , Betula pendula f. dalecarlica (L. f.) C. K. Schneid., Betula pendula f. purpurea (André) C. K. Schneid.
• Według niektórych ujęć taksonomicznych do tego gatunku zalicza się formę o bardzo ciemnej korze (drzewa pozbawione betuliny)^[6], dawniej uważaną za osobny gatunek – brzoza czarna Betula obscura Kotula.
• Według nowszych ujęć taksonomicznych brzoza ojcowska (Betula pendula Roth var. oycoviensis (Besser) Dippel) jest również podgatunkiem brzozy brodawkowatej^[2].
• Tworzy mieszańce z brzozą karłowatą , b. niską , b. omszoną , b. ojcowską ^[5].

Zastosowanie

• Drewno – białe z żółtym lub lekko różowawym odcieniem, bez twardzieli , trudnołupliwe, średniotwarde. Robi się z niego meble, sklejkę i drobne przedmioty. Jest przetwarzane podczas suchej destylacji na węgiel, kwas octowy , alkohol metylowy i smołę^[7].
• Roślina lecznicza – jej pozyskiwany wiosną sok ( oskoła ) zawiera głównie fruktozę , liczne sole mineralne (potas, miedź, mangan, fosfor i wapń) oraz witaminę B.
  • Surowiec zielarski: wysuszone liście Folium Betulae zawierają do 3,2% saponin, 1,5-2,3% flawonoidów (hiperozyd, mirycetynę i luteolinę), kwasy organiczne , żywice, do 9% garbników katechinowych, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)^[8]. W młodych liściach i pączkach znajduje się więcej olejków eterycznych. Surowcem zielarskim może także być kora brzozowa Cortex Betulae będąca źródłem betuliny stosowanej w leczeniu trądziku^[9].
  • Działanie: działa moczopędnie, odtruwająco i wzmacniająco. Jest stosowany przy kamicy nerkowej, przy obrzękach na tle krążeniowym, jako środek na porost włosów, a w medycynie ludowej – do wybielania skóry i przeciw piegom. W przewlekłych chorobach dróg moczowych, niewydolności nerek, przy gośćcu i przy łuszczycy stosuje się napar z liści, które zawierają szereg czynnych substancji, m.in. flawonoidy, garbniki, sole mineralne i związki żywiczne. Można nim przemywać też suchą i łuszczącą się skórę^[10][11].
  • Zbiór i suszenie: liście zrywa się młode, gdy są jeszcze lepkie i suszy w warunkach naturalnych w cieniu. Po wysuszeniu liście mają słaby, przyjemny zapach i gorzkawy, ściągający smak. Korę zbiera się wiosną z młodych, ściętych pni i gałązek, zdziera się elastyczną białą część zewnętrzną. Pączki pozyskuje się wczesną wiosną, gdy są dobrze nabrzmiałe, z drzew ściętych w czasie czyszczeń, i suszy w temperaturze 25 – 30 °C. Wysuszone pączki są lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.
• Roślina ozdobna – chętnie sadzona w parkach i ogrodach.

Ciekawostki

• Najgrubszy okaz brzozy (na terenie Lasów Państwowych ) rośnie w Solnie , ma 295 cm obwodu i 26 metrów wysokości^[12].
• Osobliwą formą brzozy brodawkowatej jest brzoza płomienna (płomienista), której wysuszone konary mają kolor jasnoróżowy, podobny do płomieni. W Polsce występuje na dwóch stanowiskach: w Wolińskim Parku Narodowym oraz w okolicach Stargardu Szczecińskiego ^[13].

Przypisy