Mikael Agricola (ur. ok.
1510
w Torsby, zm.
9 kwietnia
1557
w Kyrönniemi) -
fiński
duchowny uznawany za twórcę literackiego
języka fińskiego
, jeden z czołowych działaczy
reformacyjnych
w
Szwecji
(której częścią była wówczas Finlandia) zwany "fińskim Lutrem". W
1554
konsekrowany na
luterańskiego
biskupa
Turku
. Tłumacz
Nowego Testamentu
, modlitewników, pieśni i liturgii nabożeństwa na język fiński. Twórca zasad fińskiej ortografii. Zmarł nagle podczas powrotu z negocjacji z
Rosjanami
.
Życiorys
Wczesne życie
Mikael Olavinpoika ("syn Olaviego", Mikko Olavinpoika, Michael Olaui, lub, według niektórych szwedzkich dokumentów, Mikkel Olafsson) urodził się we wsi Torsby w parafii Pernaja w
Finlandii Południowej
około 1510. Otrzymał imię patrona kościoła w Pernaja. Dokładna data jego urodzin, jak większość szczegółów jego życia, jest nieznana. Pochodził z stosunkowo bogatej
chłopskiej
rodziny. Miał trzy siostry, których imiona nie są znane. Ponieważ wyróżniał się talentem językowym, więc skierowano go do nauki w szkole łacińskiej w
Wyborgu
(fiń. Viipuri).
Agricola jako student
Podczas nauki w Viipuri[] otrzymał przydomek Agricola ("rolnik"); przydomki oparte na statusie i zawodzie ojca były w tym czasie powszechne na uczelniach. Prawdopodobnie to tam Agricola po raz pierwszy zetknął się z tezami reformacji i
humanizmu
. Zwierzchnikiem zamku w Wyborgu był niemiecki
hrabia
Johann, sługa króla Szwecji
Gustawa I Wazy
, zwolennik reformacji.
W
1528
przeniósł się do
Turku
, głównego ośrodka szwedzkiej władzy w Finlandii i siedziby
diecezji
. Tam podjął służbę u
biskupa
Martina Skytte oraz spotkał pierwszego fińskiego ucznia
Marcina Lutra
, Petrusa Särkilahti, żarliwego propagatora idei reformacji. Särkilahti zmarł w
1529
, a Agricola postanowił kontynuować jego dzieło. Został ordynowany na księdza około
1531
.
W
1536
biskup Turku wysłał go na studia do
Wittenbergi
w
Niemczech
, gdzie studiował u Lutra i jego najbliższego współpracownika,
Filipa Melanchtona
. Pogłębił tam znajomość
języka greckiego
. Obu reformatorów rekomendowało go Gustawowi Wazie. Za pieniądze otrzymane w ramach stypendium od króla kupił książki, m.in. wszystkie prace
Arystotelesa
. W
1537
rozpoczął tłumaczenie Nowego Testamentu na język fiński.
Agricola jako rektor i biskup
Brązowe popiersie Agricoli w katedrze w Turku
W
1539
, po uzyskaniu stopnia
magistra
, Agricola powrócił do Turku i został rektorem tamtejszej szkoły katedralnej. Nie lubił swojej pracy, swych studentów nazywał "nieoswojonymi zwierzętami". W tym czasie Gustaw Waza skonfiskował majątek kościelny i uczynił luteranizm religią panującą. W
1544
Agricola otrzymał rozkaz, by kilku utalentowanych studentów wysłał do biura podatkowego w
Sztokholmie
. Według niektórych opinii, Agricola zwlekał z wykonaniem polecenia, aż otrzymał je ponownie, w bardziej zdecydowanym tonie, co miało zaowocować pogorszeniem relacji z władcą.
W
1546
dom i uczelnia Agricoli spłonęły.
22 lutego
1548
Gustaw Waza nakazał mu odejść ze stanowiska rektora. W tym czasie był już żonaty, ale historia zna jego żonę tylko z nazwiska: Pirjo Olavintytär (Brygida, "córka Olaviego"; Birgitta Olafsdotter, Brigida Olaui). Miał jednego syna, urodzonego
11 grudnia
1550
Christiana Agricolę (Christianus Michaelis Agricola), późniejszego biskupa
Tallinna
.
Kiedy stary biskup zmarł w
1550
, Gustaw Waza powierzył Agricoli obowiązki biskupie; w
1554
odbyła się konsekracja. W ten sposób Agricola został pierwszym niewyświęconym przez
papieża
fińskim biskupem.
W
1557
był członkiem delegacji, która wyruszyła do
Rosji
w celu zawarcia traktatu pokojowego kończącego trwający od
1555
konflikt. Przebywał w
Moskwie
od
22 lutego
do
24 marca
. W tym czasie dwukrotnie spotkał cara
Iwana IV Groźnego
. Podczas powrotu,
9 kwietnia
zmarł w wyniku choroby we wsi Kyrönniemi na
Przesmyku Karelskim
. Został pochowany w kościele w Wyborgu (dokładna lokalizacja grobu nie jest znana).
Dzieła
Abckiria
Abckiria
to pierwsze dzieło literackie w języku fińskim, napisane przez Agricolę podczas prac nad przekładem Nowego Testamentu. Zawierało alfabet, ćwiczenia pisowni i katechizm (zawierający
Dekalog
i
Modlitwę Pańską
). Po raz pierwszy zostało opublikowane w
1543
. Pierwsze wydanie zawierało 16 stron, drugie, opublikowane w
1551
, 24 strony. Żaden egzemplarz nie zachował się w całości.
Rucouskiria
Rucouskiria to opublikowane w
1544
dzieło Agricoli, łączące w sobie zawierający 4 prefacje, 643 modlitwy i 29 pieśni modlitewnik oraz zamieszczony na początku kalendarz zawierający liczne informacje dotyczące
astronomii
,
nauk przyrodniczych
,
medycyny
oraz
teologii
. Zawierało około 900 stron. Oparte było na pracach Lutra, Melanchthona oraz
Erazma z Rotterdamu
.
Se Wsi Testamenti (Nowy Testament)
Okładka fińskiego przekładu Nowego Testamentu
Przekład Nowego Testamentu na język fiński został ukończony w
1548
. Zawierał 718 i wiele ilustracji. W jego skład wchodziły dwa wstępy: praktyczny i teologiczny. Przekład oparty był na greckim tekście oryginalnym, a także tekście łacińskim, przekładzie Marcina Lutra oraz szwedzkim przekładzie
Olausa Petriego
.
Mikael Agricola rozpoczął także tłumaczenie Starego Testamentu. Prace nad nim przerwała śmierć Agricoli.
Trzy księgi liturgiczne
Kiedy Agricola przebywał w Wittenbergii przetłumaczył na język fiński trzy ksiegi liturgiczne, które zostały opublikowane w
1549
.
Käsikirja Castesta ia muista Christikunnan Menoista zawierała liturgię
chrztu
,
małżeństwa
i
pogrzebu
oraz mowy do chorych, pogrążonych w żałobie i umierających. Było to tłumaczenie podobnej pracy Olaus Petri'ego oraz niewielkich fragmentów prac Caspara Huberinusa.
Messu eli Herran echtolinen zawierała liturgię nabożeństwa. Była również oparta na pracach Olaus Petriego oraz kilku manuskryptach w języku fińskim.
Se meiden Herran Jesusen Christusen Pina, ylesnousemus ia tauiaisen Astumus, niste Neliest Euangelisterist coghottuon mówiła o cierpieniach Jezusa Chrystusa. Duży wpływ na nią miał
Jan Bugenhagen
.
Linki zewnętrzne