Konungariket Sverige Królestwo Szwecji
Flaga Szwecji Herb Szwecji Flaga Szwecji Herb Szwecji
Dewiza : ( szw. ) För Sverige i tiden [2]
Hymn : Du gamla, du fria (Tyś dawna, Tyś wolna)
Położenie Szwecji
Konstytucja	Konstytucja Szwecji
Język urzędowy	szwedzki
Język używany	szwedzki
Stolica	Sztokholm
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Typ państwa	demokracja
Głowa państwa	król Karol XVI Gustaw
Następczyni tronu	księżniczka Wiktoria Bernadotte
Szef rządu	premier Fredrik Reinfeldt
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	54. na świecie 449 964 km² 8,67%
Liczba ludności  ( 2009 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia	88. na świecie 9 331 523 [3] ▲ 20 osób/km²
PKB ( 2009 )  • całkowite   • na osobę	336 mld USD [4] ▼ 35 965 USD ▼
Jednostka monetarna	1 korona szwedzka = 100 öre (SEK)
Religia dominująca	luteranizm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	SE
Domena internetowa	.se
Kod samochodowy	S
Kod telefoniczny	+46
Mapa Szwecji
1  Dewiza króla Karola XVI Gustawa 2  Dane szacunkowe na październik 2009 roku, podane za Statistiska centralbyrån 3  Raport Międzynarodowego Funduszu Walutowego

Szwecja, Królestwo Szwecji (Sverige, Konungariket Sverige) – państwo w Europie Północnej , zaliczane do państw skandynawskich . Szwecja jest członkiem Unii Europejskiej od 1995 roku. Graniczy z Norwegią, Finlandią i Danią^[1].

Wiadomości podstawowe

• Podział administracyjny : 21 województw ( län )
• PKB : 35 965 dolarów amerykańskich na 1 mieszkańca ( 2009 )
• Władza ustawodawcza : jednoizbowy parlament Riksdag wybierany w głosowaniu powszechnym na 4-letnią kadencję (349 członków)
• Produkcja energii opiera się głównie na pozyskiwaniu energii wodnej i jądrowej .

Geografia

Powierzchnia

• ląd : 410 942 km²
• woda : 39 010 km²
• całkowita: 449 964 km²

Długość granicy lądowej

• Finlandia : 589 km
• Norwegia : 1619 km
• całkowita: 2208 km

Długość wybrzeża

• całkowita: 3218 km
  • Najwyższy punkt: Kebnekaise 2111 m n.p.m.
  • Najniższy punkt: Morze Bałtyckie – 0 m n.p.m.
  • Największe jezioro: Wener (Vänern) – 5546 km²

Demografia

Struktura narodowościowa

• Szwedzi : 90,8%
• Finowie : 3,1%
• inni: 6,1%

Historia

Średniowiecze

Południowe obszary współczesnej Szwecji ( Skania ) była częścią praojczyzny Germanów . W średniowieczu północna i środkowa część kraju została zasiedlona przez skandynawskie plemiona Normanów . W IX - XI wieku tutejsi wikingowie brali udział w wyprawach łupieżczych, głównie na Ruś i Bizancjum . Równoczesne tworzenie się państwa szwedzkiego i jego chrystianizacja w XI wieku. W XII w. - XIII w. podbój Finlandii przez Szwedów . Od 1397 unia kalmarska z Danią i Norwegią .

XVI wiek

W 1523 Gustaw I Waza doprowadził do usamodzielnia się Szwecji pod władzą dynastii Wazów. Przyjęcie luteranizmu. W latach 1592 - 1599 Szwecja była złączona unią personalną z Rzeczpospolitą ( unią polsko-szwedzką ).

XVII wiek

Podbój części Łotwy i Estonii . W 1645 Szwecja włączyła do swojego terytorium całą Estonię . Od 1561 , a zwłaszcza w XVII w. , od panowania Gustawa II Adolfa ( 1611 - 1632 , do Karola X Gustawa 1654 - 1660 ) walka o dominację w rejonie Morza Bałtyckiego . Wojny z Danią, Polską i Rosją oraz w latach 1630 - 1648 udział w wojnie trzydziestoletniej , która doprowadziła do uzyskania przez Szwecję pozycji mocarstwowej oraz do uzyskania zdobyczy terytorialnych.

XVIII wiek

Po klęsce Karola XII w wojnie północnej (1700-1721) doszło do utraty większości zdobyczy (głównie na rzecz Rosji) oraz utraty rangi mocarstwa. Po śmierci Karola w roku 1718 nastała tak zwana era wolności (1718-1772) , czyli okres rozkwitu parlamentaryzmu , przy jednoczesnym zmniejszeniu politycznych wpływów tronu. W pierwszej połowie tej epoki dwie frakcje; " partia kapeluszy " i " partia czapek " rywalizowały o władze i wpływy. Ważnym wydarzeniem epoki było Zniesienie cenzury w Szwecji (1766) . Era wolności dobiegła końca, gdy Gustaw III odnowił władzę absolutną drogą zamachu stanu.

XIX wiek

W 1805 roku Szwecja dołączyła do III koalicji antyfrancuskiej . Działania wojenne szwedzka armia prowadziła na terytorium Pomorza , ale nie odniosła żadnych sukcesów. W 1808 roku, w skutek lekkomyślnej polityki króla Gustawa IV Adolfa Szwecja zerwała rozejm z Francją oraz wplątała się w wojnę z Danią i Rosją. Konsekwencją tego była utrata Finlandii na rzecz Rosji. W 1809 roku, po obaleniu króla Gustawa Adolfa, parlament uchwalił pierwszą w dziejach Szwecji konstytucję. W 1812 roku nowy król Karol XIV Jan doprowadził do zbliżenia z Rosją. Wojska szwedzkie wzięły udział w walkach przeciwko Napoleonowi . Największym jednak sukcesem nowego króla było, po zwycięskiej wojnie z Danią, przyłączenie Norwegii do Szwecji. Przyłączenie to nie miało charakteru inkorporacji, ale unii personalnej dwóch równorzędnych krajów. W 1866 roku wprowadzono reformę parlamentu, który znosił podział na stany. Reforma ta uczyniła Szwecję krajem liberalnym. Druga połowa XIX wieku to czasy wzrostu znaczenia przemysłu i masowej urbanizacji, która przekształciła Szwecję z kraju rolniczego w kraj uprzemysłowiony.

XX wiek

Zmiany ustrojowe rozpoczęte już w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, takie jak reforma parlamentu 1866 , powstanie nowoczesnych partii, wprowadzenie rządów parlamentarnych, powszechne prawo wyborcze 1919 uczyniły ze Szwecji liberalne i nowoczesne państwo. W 1905 roku od Szwecji odłączyła się Norwegia, kładąc kres długoletniej unii. Szwecja zachowała neutralność podczas I i II wojny światowej, co uchroniło ją od zniszczeń i kosztów wojennych oraz wzmocniło gospodarkę. Od lat trzydziestych władzę sprawowali głównie socjaldemokraci z partii SAP . Ich rządy przyniosły liczne reformy socjalne, przeprowadzone w duchu progresywizmu . W latach 50.-70. nastąpiła rozbudowa państwa opiekuńczego, związana z szybkim rozwojem gospodarczym. Głową państwa obecnie jest Karol XVI Gustaw .

Największe miasta

Stare miasto Sztokholmu

Sztokholm

Kanał Brunnsa w Göteborgu

Göteborg

Malmö, ratusz miejski

Malmö

Jeden ze starszych gmachów Uniwersytetu w Uppsali

Uppsala

Ratusz w Västerås

Västerås

	miasto	liczba mieszkańców (2005)	powierzchnia (km²)
1.	Sztokholm	771 038	188
2.	Göteborg	510 491	450
3.	Malmö	258 020	71,76
4.	Uppsala	128 409	47,86
5.	Västerås	107 005	51,73
6.	Örebro	98 237	42,96
7.	Linköping	97 428	42,01
8.	Helsingborg	91 457	37,63
9.	Jönköping	84 423	44,33
10.	Norrköping	83 561	34,78

Podział administracyjny Szwecji

Szwecja podzielona jest na 21 regionów administracyjnych (szw. län). Regiony te dzielą się na 290 gmin (kommuner).

System polityczny

Konstytucja

Szwecja jest monarchią konstytucyjną . Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:

• "Akt o formie rządów" z 1974 r.
• "Ustawa o wolności prasy" z 1948 r. (patrz: Zniesienie cenzury w Szwecji )
• "Akt o sukcesji tronu" z 1810 r.
• "Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu" z 1991 r.

Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze "Akt o Riksdagu", który ma niższą rangę niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami. Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach "Konstytucji Szwecji". Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975 roku. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954 roku. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej konstytucji dającą w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.

Monarcha

Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie tracił je na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej. Do kompetencji szwedzkiego króla zaliczamy zatem:

• reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
• zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko-augsburskim (luterańskim),
• uroczyste otwieranie sesji Riksdagu ,
• wręczanie Nagrody Nobla ,
• udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu.

Gwardia króla w Sztokholmie

Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w "Akcie o formie rządu" mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny. Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw . Wywodzi się on z dynastii Bernadotte , której założycielem był marszałek Francji Jean-Baptiste Jules Bernadotte – późniejszy Karol XIV Jan .

Parlament

Rząd

Turning Torso w Malmö

Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy z założenia mają być apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania. Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interesem partyjnym. Z tej zasady często korzystała SAP.

Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jeśli premier otrzyma wotum nieufności , do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest Tage Erlander , który rządził w latach 1946-1969 .

Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem, ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje własnych ombudsmanów , ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilno – prawnych.

Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt . Stoi na czele rządu większościowego. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest 11 kobiet.

System partyjny

Parlament Szwedzki

W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory^[2]. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznym Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.

Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu, akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.

Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków.

Kolejna ważna partia to Ludowa Partia Liberałów (FP), która jest zwolenniczką socjalliberalizmu . Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.

Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.

Chrześcijańska Demokracja (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.

W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni , dla których priorytetem jest oczywiście ochrona środowiska.

Jak więc widać system partyjny Szwecji bogaty jest w partie, ale dominuje w nim zdecydowanie jedna z nich – SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz ją straciła w 2006, kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.

Gospodarka

Ciężarówka Volvo

Istotną część gospodarki szwedzkiej stanowią bogactwa naturalne takiej jak są m.in. wysokiej jakości rudy żelaza oraz duża, zwłaszcza w stosunku do zaludnienia, powierzchnia lasów. W XVII i XVIII wieku Szwecja zapewniała około połowy całej europejskiej produkcji stali , dzięki dostępowi do wyjątkowo czystej rudy oraz dostępności drewna, z którego wytwarzano węgiel drzewny , używany następnie do wytopu żelaza .

W XX wieku Szwecja stała się jednym z największych eksporterów rudy żelaza . Szczytowy okres wydobycia przypada na 1975 rok kiedy uzyskano rekordowe wydobycie 40 milionów ton^[3]. Wydobywane są także rudy cynku, ołowiu, miedzi, wolframu, tytanu i uranu. Ważną gałęzią gospodarki Szwecji jest produkcja drewna – jest ona m.in. jednym z największych na świecie eksporterów celulozy.

Inne główne gałęzie gospodarki to hutnictwo metali nieżelaznych, przemysł maszynowy, metalowy, środków transportu (samochodowy, lotniczy), elektrotechniczny, drzewny i chemiczny.

Grunty orne stanowią zaledwie 7% powierzchni kraju, rolnictwo jest wysoce zmechanizowane i intensywne.

Znane marki szwedzkie to Volvo , Saab ( lotnicza i samochodowa ), Scania , Koenigsegg , Ericsson , Electrolux , Husqvarna , Vattenfall AB , Skanska AB , Nordea Bank , Tetra Pak , H&M i IKEA .

System podatkowy

W 1960 roku podatki w Szwecji stanowiły 31% PKB i już wtedy należały do najwyższych na świecie. W 1980 roku stanowiły one 60% PKB Szwecji. Obecnie podatki w Szwecji stanowią 52% PKB ^[4], z których państwo szwedzkie finansuje edukację, służbę zdrowia i badania.

W Szwecji podatki płaci się na rzecz państwa i gminy, są one mniej więcej po równo rozłożone. Gminy finansują między innymi edukację, służbę zdrowia, a państwo drogi krajowe itd. Szwecja jest uważana za najbardziej socjalne państwo na świecie; bardzo popularne jest określenie "model szwedzki", który wprowadzono w Szwecji w latach trzydziestych XX wieku. Było to związane z falą strajków w ówczesnej Szwecji, podczas których doszło do rozlewu krwi. Posiada on zarówno wielu przeciwników, wielu ekonomistów o neoliberalnym nastawieniu, jak np prof. Jan Winiecki, jak i wielu zwolenników, do których zalicza się noblistę Josepha Stiglitza ^[5], profesora Jeffreya Sachsa , który dawniej był zwolennikiem liberalizmu ekonomicznego, i profesora Tadeusza Kowalika ^[6].

Podobnie jednak jak w innych krajach wysoko rozwiniętych większość PKB wytwarzają drobni przedsiębiorcy. PKB per capita wynosiło nominalnie w 2006 roku 42 tys. 383, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 34 tys. 409 dolarów. Wskaźnik Giniego , czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 0,23 i jest najniższy na świecie^[7]. W rankingu Światowego Forum Ekonomicznego szwedzka gospodarka została uznana za trzecią najbardziej konkurencyjną na świecie^[8].

System socjalny

Polityka socjalna Szwecji opiera się na założeniu, że wszyscy obywatele niezależnie od pochodzenia i stanu majątkowego powinni mieć równy dostęp do edukacji, służby zdrowia, dóbr kultury itd. Szwecja przeznacza poprzez budżet na cele socjalne 27% swojego PKB, jeden z najwyższych na świecie poziomów. W Szwecji budżet państwa oraz firmy prywatne przeznaczają na badania naukowe 4% PKB, co daje pod tym względem pierwsze miejsce na świecie^[9]. Charakterystyczne dla Szwecji jest finansowanie służby zdrowia i emerytur z podatków, a nie dodatkowych ubezpieczeń społecznych. W Szwecji 6,5% ludności oraz 3% dzieci żyje poniżej granicy ubóstwa. Szwecja zajmuje 6. miejsce na świecie pod względem HDI , wskaźnika rozwoju społecznego, i 1. miejsce pod względem HPI , wskaźnika ubóstwa społecznego.

W Szwecji działają bardzo rozbudowane związki zawodowe, do których należy 80% pracujących; strzegą one przestrzegania przez pracodawców umów o pracę i ogólnych zasad panujących w Szwecji, jak na przykład zasada, że najpierw należy zwalniać pracowników z najmniejszym stażem.

Bezrobocie

Program szwedzkich socjaldemokratów zakładał politykę pełnego zatrudnienia. Wskaźnik zatrudnienia wynoszący 77% jest najwyższy w UE, najwyższy w UE jest także wskaźnik zatrudnienia osób starszych wynoszący 69%^[10]. Sektor publiczny zatrudnia 30% pracujących^[].

Bezrobocie pod koniec lat osiemdziesiątych wahało się od 1 do 1,5%, obecnie waha się około 5%. Wskaźnik bezrobocia nie uwzględnia osób faktycznie nie pracujących, ale uczestniczących w różnego rodzaju publicznych programach pomocowych, kursach i szkoleniach mających zwiększyć ich aktywność na rynku pracy. Raport firmy McKinsey ocenia poziom bezrobocia na 15% - i przewiduje, że poziom ten wzrośnie jeszcze bardziej w przyszłości.^[11]

Energetyka

Szwecja jest krajem o jednej z najwyższych na świecie konsumpcji energii na obywatela (18 MWh/osobę) i równocześnie energetycznie samowystarczalnym.

W energetyce Szwecji duży udział ma energia pochodząca z krajowych elektrowni jądrowych (dziesięć reaktorów dostarcza 45% mocy) oraz wodnych (36%)^[12]. W latach '80, Szwecja wstrzymała inwestycje w energetykę jądrową. W 2009 zapowiedziano powrót do niej wobec niewystarczającej efektywności alternatywnych źródeł energii odnawialnej, takich jak elektrownie wiatrowe^[13].

Różne

W latach 90. Szwecję dotknął poważny kryzys, który spowodował wzrost bezrobocia do poziomu innych krajów UE i USA, a także pojawienie się długu publicznego, który pod koniec lat 90. sięgnął 50% PKB; kryzys ten był związany z globalnym spowolnieniem światowej gospodarki oraz obniżką podatków przez prawicowy rząd przy jednoczesnym zachowaniu wydatków socjalnych na tym samym poziomie. W wyniku wdrożenia licznych reform i programów naprawczych udało się zwiększyć wydajność pracy i spowodować wzrost wskaźników makroekonomicznych^[14].

W Szwecji z Internetu korzystało w 2006 roku 80% społeczeństwa, co daje jej pierwsze miejsce w UE^[15]. Szwecja należy według wielu rankingów do najbardziej bezpiecznych i najmniej dotkniętych korupcją krajów.

W Szwecji obowiązujący wiek emerytalny to 67 lat, zarówno dla kobiet i mężczyzn. Sobota jest także dniem pracy urzędów, instytucji publicznych i szkół.

Edukacja

Uniwersytet w Göteborgu

Przez wiele lat w Szwecji istniały tylko szkoły państwowe. Na początku lat dziewięćdziesiątych prawicowy rząd, który rządził jedną kadencję, pozwolił na istnienie szkół prywatnych przy jednoczesnym finansowaniu tych szkół przez państwo. Szkół takich jest jednak niewiele i założenie ich wymaga spełnienia wielu kryteriów. Uniwersytety w Szwecji są wyłącznie państwowe i studia na nich są bezpłatne. Dodatkowo, wszyscy studenci niezależnie od dochodów rodziców od pierwszego roku dostają stypendium. W studiach PISA szwedzcy uczniowie w 2003 roku w czytaniu ze zrozumieniem zajęli 7. miejsce, 14. miejsce w matematyce, 12. miejsce w naukach przyrodniczych i w rozwiązywaniu problemów 14. miejsce na 32 badane państwa.

Język

Göteborg .

Oficjalnym językiem Królestwa Szwecji jest język szwedzki (svenska), język z grupy skandynawskiej języków germańskich. Używany jest przez 9 mln ludzi: w Szwecji (7,8 mln) i Finlandii (300 tys.) – jest tam językiem urzędowym. Odrębny język już od VIII wieku . Najstarsze zabytki językowe pochodzą z XII wieku . Powstanie nowoczesnego języka szwedzkiego datuje się na rok 1526 , kiedy to wydano szwedzkie tłumaczenie Biblii .

Język szwedzki posiada wiele dialektów , w samej Szwecji jak również poza granicami. Np. istnieje osobny dialekt j. szwedzkiego, którym posługują się Estońscy Szwedzi i Fińscy Szwedzi.

W zasadzie nie ma większych wątpliwości co do tego, że język szwedzki jest oficjalnym językiem tego państwa, jednak wraz z ustawowym wprowadzeniem języków mniejszości ( fińskiego , tornedalsko-fińskiego, lapońskiego , języka Romów i jidysz ) 1 kwietnia 2000 sprawa stwierdzenia oficjalności języka szwedzkiego stała się tematem dyskusji, co zaowocowało przyjęciem w 2009 Språklagen (Ustawy o języku), która weszła w życie 1 lipca 2009. Ustawa określa szwedzki jako "główny język" Szwecji (§ 4) i "wspólny język" społeczności Szwecji (§ 5). Zgodnie z ustawą "w kontekście międzynarodowym" język szwedzki należy uznawać za "język urzędowy Szwecji" (§ 13)^[16].

Większość Szwedów, zwłaszcza tych poniżej 50 lat, nie ma większych trudności w rozumieniu i mówieniu po angielsku . Wynika to ze związków handlowych tego kraju, popularności wycieczek zagranicznych oraz z tego, że większość programów telewizyjnych i filmów nadawana jest z napisami, a nie z dubbingiem czy lektorem^[]. Język angielski jest zwykle nauczany począwszy od czwartej klasy szkoły podstawowej. Wielu uczniów bierze także lekcje innych języków, najczęściej hiszpańskiego , niemieckiego lub francuskiego .

Literatura

Nowoczesną literaturę szwedzką stworzył pod koniec XIX wieku August Strindberg . Innymi ważnymi postaciami są Pär Lagerkvist , Harry Martinson , Eyvind Johnson , a także Margit Sandemo autorka Sagi o Ludziach Lodu . Sławne są także autorki literatury dziecięcej Astrid Lindgren i Selma Lagerlöf . Sukces zdobyło również wydanie trylogii "Millennium", pisarza i dziennikarza Stiega Larssona . Współczesna literatura jest raczej trudno dostępna w Polsce, najczęściej tłumaczy się ją na język niemiecki .

Film

Najbardziej znanym reżyserem szwedzkim był Ingmar Bergman .

Święta i zwyczaje

Szwedzi obchodzą tradycyjne święta chrześcijańskie: Boże Narodzenie (Jul), Wielkanoc (Påsk), Zielone Świątki (Pingst), Wniebowstąpienie (Kristi himmelsfärd). Świeckie dni świąteczne to 1 maja z tradycyjnymi pochodami ruchu robotniczego i 6 czerwca, od 2005 r. Święto Narodowe Szwecji. Szwedzi obchodzą też święta o tradycji pogańskiej: Wieczór Walpurgii (Valborg) 30 kwietnia i Noc świętojańską (Midsommar). 13 grudnia tradycyjnie świętuje się przynoszącą światło Świętą Łucję (Sankta Lucia).

Dni ustawowo wolne od pracy

• 1 stycznia - Nowy Rok
• 6 stycznia - Trzech Króli
• Wielki Piątek
• Wniebowstąpienie Pana Jezusa
• I dzień Zielonych Świątek
• 6 czerwca - święto narodowe
• Wszystkich Świętych (pierwsza sobota po 1 listopada)
• 25 grudnia - Boże Narodzenie

Religia

Róża Lutra

W 2009 roku 71,3% Szwedów przynależało do Kościoła ewangelicko-luterańskiego , który był kościołem państwowym od 1527 do 1999 roku. W okolicach Jönköping , Bohuslän i Västerbotten istnieją silne wspólnoty wolnych kościołów protestanckich ( baptystów , metodystów , zielonoświątkowców itd.). Liczą one łącznie ponad 400 tys. członków, stanowiąc drugi, po luteranizmie, największy kierunek religijny w kraju. Muzułmanów jest około 250 tys., Kościół katolicki ma koło 150 tys. wiernych, a Cerkiew prawosławna około 100 tys. Ponadto, jest około 23 tys. Świadków Jehowy , żydów około 10 tys, a mormonów ok. 9 tys. W Järna istnieje centrum antropozoficzne . Masonów , którzy jednak nie są grupą religijną, a bractwem inicjacyjnym wzorującym się na zakonach rycerskich , jest 13 tys., co względem liczby mieszkańców daje bardzo duży procent w porównaniu do innych krajów. Zdecydowana mniejszość Szwedów uczestniczy regularnie w praktykach religijnych jakiegoś wyznania. Przykładowo, w Kościele luterańskim raz w tygodniu w niedzielnych nabożeństwach uczestniczy zaledwie 2% społeczeństwa, zaś raz na miesiąc świątynie luterańskie odwiedza 4% Szwedów.

Szwecja to kraj słynący z antyreligjności, w którym duża grupa społeczeństwa utożsamia się z poglądami liberalno-lewicowymi. Większość obywateli tego kraju popiera prawo do aborcji , eutanazji oraz prawo do zawierania związków partnerskich , również przez homoseksualistów .

Szwecja jest drugim krajem po Holandii , gdzie wykonuje się najwięcej zabiegów eutanazji.

Ateizm w Szwecji

Na podstawie wielu badań socjologicznych przeprowadzonych w latach 1999 - 2004 stwierdzono, że ok. 65% Szwedów jest ateistami lub agnostykami . W najnowszych badaniach Pippe Norrisa i Ronalda Ingleharta , przeprowadzonych w 2004 r. ateizm zadeklarowało 64% Szwedów. Szwedzi zatem, obok Czechów , Estończyków , Norwegów i Duńczyków , są jednym z najbardziej ateistycznych społeczeństw w Europie ^[17].

Media

Szwecja jest jednym z narodów, który czyta najwięcej gazet. Prawie każde miasteczko ma swoją lokalną gazetę. Najważniejsze ogólnokrajowe gazety to Dagens Nyheter , Göteborgs-Posten, Svenska Dagbladet i Sydsvenska Dagbladet. Dwa największe tabloidy to Aftonbladet i Expressen. Szwedzka gazeta Metro została wpisana do Księgi Rekordów Guinnessa jako gazeta o największym nakładzie na świecie, chociaż jest to gazeta bezpłatna, rozdawana na ulicy, wydawana w wielu językach.

Szwedzki radiowóz – Volvo V70 .

Do 1991 roku publiczna telewizja (SVT1 i SVT2) miała monopol na nadawania naziemne. Toteż do lat osiemdziesiątych Szwedzi nie mogli oglądać żadnych innych kanałów, aż pojawiły się anteny satelitarne. W 1992 rozpoczął nadawanie pierwszy kanał komercyjny TV4 , na co pozwolił prawicowy rząd. Nieco wcześniej nadawanie rozpoczęło TV3 przez satelitę. Obecnie jest już kilkanaście szwedzkich kanałów dostępnych przez satelitę.

System karny

Szwecja ma bardzo łagodne prawo dla przestępców. Wynika to z założenia, że wiele przestępstw ma podłoże społeczne i ekonomiczne. W Szwecji nie ma kary śmierci, a za morderstwo grozi kara od 5 do 15 lat więzienia. Ważną rolę pełni system resocjalizacji więźniów.

Charakterystyczne potrawy

Popularnym szwedzkim daniem jest zapiekanka z pokrojonych w cienkie plasterki ziemniaków, pokrojonej w talarki cebuli a także filetów sardeli (anchois). Wszystko to zalane jest mlekiem, zmieszanym ze świeżą śmietaną i zapieczone w piekarniku na złoty kolor. Zapiekankę "Pokusa Janssona" spożywa się głównie w okresie świąt Bożego Narodzenia .

Ciekawostki

• Szwecja była jednym z pierwszych krajów na świecie, który zaczął liczyć liczbę samobójstw i podawać ją w oficjalnych statystykach, co jeszcze do niedawna w wielu krajach europejskich nie miało miejsca. Dane, jakie zebrali Szwedzi, okazały się dość zaskakujące, co stało się źródłem stereotypu (jak się później okazało – nieprawdziwego), że w Szwecji problem samobójstw ma skalę niespotykaną nigdzie indziej na świecie^[]
• W Szwecji prawo użyteczności publicznej pozwala na łowienie ryb w wodach morskich i wielkich jeziorach bez zezwoleń i opłat.
• Na Gotlandii , największej wyspie Bałtyku (nie licząc Zelandii , która jest otoczona cieśninami), rosną trufle .
• W okolicach stolicy rośnie rzadki gatunek gąski – gąska sosnówka (Tricholoma nauseosum).
• W Szwecji obowiązuje "Stare Prawo" (wchodzące w skład prawa użyteczności publicznej) pozwalające na użytkowanie gruntu czasowo. W praktyce oznacza to, że można na nieogrodzonym terenie rozbić namiot i przemieszkać np. przez weekend na cudzej ziemi jednak pod warunkiem pozostawienia miejsca w należytym stanie (nie wolno niszczyć zieleni i zostawiać po sobie odpadków). Wszelkie tereny ogrodzone są wyłączone z tego prawa.
• W latach 1936 - 1975 w Szwecji prowadzono na masową skalę przymusową sterylizację osób "niepełnowartościowych ze społecznego punktu widzenia" w ramach programu eugenicznego ^[18][19].

Rankingi

• Pod względem HDI , wskaźnika rozwoju czynników ludzkich i dostępu do dóbr uznawanych za konieczne do życia, Szwecja zajmuje 5. miejsce na świecie.
• Pod względem HPI , wskaźnika ubóstwa ludzkiego, Szwecja zajmuje 1. miejsce na świecie jako kraj najmniej dotknięty długotrwałym bezrobociem, funkcjonalnym analfabetyzmem i liczbą osób żyjących poniżej minimum socjalnego.
• W 2007 roku Szwecja zajęła w sporządzonym przez The Economist rankingu 1. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji ^[20].

Zobacz też

• Szwedzi
• hymn państwowy , herb Szwecji , flaga Szwecji
• chronologiczne listy: szwedzkich królów i szwedzkich premierów
• polsko-szwedzkie stosunki w latach II wojny światowej
• Dagen H
• Allemansrätten
• Estońscy Szwedzi
• Szwedzki Klub Biznesu (Swedish Business Club) w Warszawie
• Polsko-Szwedzka Izba Gospodarcza

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Ambasady Szwecji w Warszawie
• Strona internetowa szwedzkiego Dworu Królewskiego
• Strona internetowa szwedzkiego Parlamentu
• Strona internetowa szwedzkiego rządu
• Strona internetowa szwedzkiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych
• Strona internetowa szwedzkiego Przedstawicielstwa KE
• Portal informacyjny Szwecja.pl