Pobranie krwi

Grupy krwi — zestawy antygenów , czyli cząsteczek powodujących gwałtowną odpowiedź układu odpornościowego , które występują na powierzchni czerwonych krwinek . W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele różnych grup takich antygenów. Różnice mogą być niewielkie i sprowadzać się do obecności pojedynczych aminokwasów budujących białka lub monosacharydów tworzących wielocukry , które pokrywają krwinki . W innych przypadkach niektóre osobniki mogą cechować się występowaniem zupełnie innych cząsteczek antygenów nieobecnych w pozostałych grupach.

Do konfliktu między grupami krwi dochodzi w następujących przypadkach:

• ciąża — jeżeli matka nie posiada pewnych antygenów, obecnych w krwi dziecka , może dojść do reakcji układu odpornościowego czyli konfliktu serologicznego ,
• transfuzja krwi — przetoczenie krwi zawierającej niewłaściwe antygeny wywołuje reakcję obronną organizmu ( aglutynację - sklejenie krwinek), prowadząc do poważnych powikłań, ze zgonem włącznie.
• przeszczep — podobnie jak w czasie transfuzji konieczne jest zapewnienie zgodności grup krwi, ale ze względu na możliwość odrzutu , pasować muszą również inne antygeny. W efekcie niektórzy pacjenci, np. wymagający przeszczepu szpiku mają szansę na odszukanie odpowiedniego dawcy dopiero wśród milionów niespokrewnionych dawców.

Każdy gatunek ma swój układ grup krwi. W medycynie wyróżnia się ponad dwadzieścia układów grup krwi . Największe znaczenie ze względów praktyki medycznej i diagnostycznej mają:

• układ AB 0
• układ Rh - antygeny C, c, D, E, e
• układ Kell - antygen K, k, Kpa, Kpb

Układy grup krwi

Układ AB 0

Obecność antygenów tego układu stwierdza się nie tylko w krwinkach czerwonych , ale i wszystkich komórkach poza neuronami a w płynach ustrojowych (poza płynem mózgowo-rdzeniowym ) u ponad 80% populacji (tzw. wydzielacze). Występowanie antygenu A i B (jednego lub drugiego albo obu naraz) albo ich braku (grupa zero) zależy od dwóch genów.

Pierwszy odpowiada za syntezę enzymu dołączającego substancję podstawową (antygen) H (cukier). Występują dwa allele :

• H - kodujący enzym
• h - allel niemy (brak produktu białkowego)

U osób z genotypem hh pomimo obecności genów kodujących grupę krwi A lub B nie występują antygeny na erytrocytach, choć w ich surowicy są odpowiednie naturalne przeciwciała dla danej grupy AB0. Jest to tzw. grupa krwi " Bombay " Drugi enzym dołącza kolejną cząstkę cukru tworząc antygen A lub B. Występują trzy podstawowe allele :

• A (istnieją podtypy różniące się stopniem ekspresji i antygenowości A₁ - najsilniejszy i A₂ oraz rzadsze: A₃, A_x, A_m)
• B (istnieją podtypy B_x i B_m jednak nie mają znaczenia diagnostycznego)
• 0 - allel niemy

Fenotypową grupę krwi kodują odpowiednio:

• Grupę A₁ mają osoby o genotypie: A₁0, A₁A₁, A₁A₂
• Grupę A₂ mają osoby o genotypie: A₂A₂ lub A₂0
• Grupę B mają osoby o genotypie: BB lub B0
• Grupę A₁B mają osoby o genotypie: A₁B
• Grupę A₂B mają osoby o genotypie: A₂B
• Grupę 0 mają osoby o genotypie: 00

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM :

• Grupa A₁: anty-B
• Grupa A₂: anty-B i niekiedy anty-A₁
• Grupa B: anty-A
• Grupa 0: anty-A i anty-B
• Grupa A₁B: brak naturalnych przeciwciał
• Grupa A₂B: mogą wystąpić anty-A₁

Historia

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901 roku. Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, co następnie w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.

Układ Rh

Nazwa Rh wzięła się od małp rezusów Rhesus, u których po raz pierwszy wykryto ten układ. Obejmuje ponad 47 antygenów, lecz 5 z nich, które kodowane są przez 3 geny, ma znaczenie praktyczne:

• antygen C: genotypy CC lub Cc
• antygen c: genotyp cc
• antygen D: genotypy DD lub Dd. Allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu
• antygen E: genotypy EE lub Ee
• antygen e: genotyp ee

Najsilniejszy jest antygen D i to jego obecność powoduje zaliczenie kogoś do grupy Rh+ a brak Rh-. Przeciwciała anty-D nie występują normalnie we krwi osób z grupą Rh-, natomiast mogą się pojawić po kontakcie z antygenem D. Wśród ludzi rasy białej około 85% posiada czynnik Rh.

Zasady krwiolecznictwa

Ogólny schemat zgodności grup krwi w układzie AB0. Osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla pozostałych grup, osoby z grupami A i B mogą być dawcami dla osób z grupą krwi AB.

• przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh
• wykonuje się próbę krzyżową : czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą " Bombay ")
• u osób u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny dobiera się również krew w pozostałych 4 podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell
• w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs - antygeny S i U, Kidd - antygen Ik, Kell - antygen K

Krew grupy 0- można przetoczyć każdej osobie. Chory mający grupę AB+ może otrzymać dowolną krew. Osoba posiadająca grupę krwi 0- ma najmniejszą szansę, że przypadkowy człowiek może być dla niej dawcą.

Częstotliwość występowania grup krwi w układach AB 0 oraz Rh w Polsce i na świecie

Układ Rh- pojawił się jako mutacja w Europie ok. 25-35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród Basków - ok. 35%). Układ Rh- występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) - ma go zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 w pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma układ Rh-, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (układ ten występuje np. u ok. 5-10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40-45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku.^[2]

W Polsce grupę A- ma 6% ludzi. Dla człowieka z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi. Zaś jego krew może być podana 46% ludzi.

Dziedziczenie grup krwi (układu AB 0 oraz układu Rh)

Antygen D oddziedziczony choćby od jednego z rodziców decyduje o tym, że dziecko będzie miało układ Rh+. Może wystąpić przypadek, ukazany w tabelce, gdy oboje rodzice mają układ Rh+ a ich dziecko będzie miało układ Rh-. Natomiast jeżeli oboje rodzice mają układ Rh-, a więc nie mają antygenu D, wtedy ich dziecko też go nie będzie miało i oddziedziczy układ Rh-.

Przypisy