Sylur ( ang. Silurian) – termin posiada dwa znaczenia:

• w sensie geochronologicznym – trzeci okres ery paleozoicznej , trwający około 28 milionów lat (od 443,7 ± 1,5 do 416,0 ± 2,8 milionów lat temu). Sylur dzieli się na cztery epoki : landower , wenlok , ludlow i przydol .

• w sensie chronostratygraficznym – trzeci system eratemu paleozoicznego , wyższy od ordowiku , niższy od dewonu . Dzieli się na cztery oddziały : landower , wenlok , ludlow i przydol . Międzynarodowy stratotyp granicy ordowik /sylur znajduje się w Dob's Linn koło Moffat (południowa Szkocja ). Dolna granica syluru oparta jest o pierwsze pojawienie się graptolitów Parakidograptus acuminatus (Nicholson, 1867) i Akidograptus ascensus Davies, 1929.

System sylurski wydzielił Roderick Murchison w 1835 roku na podstawie badań osadów Anglii i Walii . Nazwa pochodzi od dawnego celtyckiego plemienia Sylurów zamieszkującego Anglię oraz Walię.

Klimat

Na przełomie ordowiku i syluru doszło do zlodowacenia . Po stopnieniu lodów poziom wód wyraźnie się podniósł, później jednak wskutek ruchów płyt tektonicznych znów opadł. Zmiany klimatu, poziomu wód i układu lądów doprowadziły do wymierania licznych gatunków.

Geologia

Wg teorii tektoniki płyt w sylurze hipotetyczny ocean Japet uległ wyraźnemu zmniejszeniu. Masywy lądowe Europy, Ameryki Północnej i Grenlandii zbliżyły się do siebie już w ordowiku , w sylurze do Europy przyłączyła się Syberia , a Afryka zderzyła się z Ameryką Północną. Powstał nowy superkontynent: Laurazja . Przemieszczeniom płyt tektonicznych towarzyszył wzmożony wulkanizm i ruchy górotwórcze. Powstały: góry Norwegii , góry Szkocji oraz Appalachy .

Flora

Wzmożony wulkanizm, brak gleby i silne wiatry sprawiały, że lądy nie były zbyt gościnnym środowiskiem. Rośliny naczyniowe , znane od późnego ordowiku, zaczęły z wolna zasiedlać bardziej przyjazne środowiska. Cieniutkie chwytniki zakotwiczały pierwsze z nich w cienkiej warstwie gleby. Później pojawiły się korzenie i cały "garnitur" urządzeń niezbędnych do przetrwania na lądzie: drewno , łyko , liście . Część roślin zaczęła wytwarzać osłonięte zarodniki zdolne przenosić się na duże odległości. Rośliny naczyniowe zaczęły oddalać się od swego pierwotnego środowiska – przybrzeżnych bagien – i posuwać w głąb lądu.

Fauna

Graptolity i konodonty są w dalszym ciągu dobrze rozwijającymi się grupami o dużym znaczeniu biostratygraficznym . Bentos osiadły reprezentują gąbki , stromatoporoidy koralowce (szczególnie denkowce ), liliowce i mszywioły , tworzące rafy sylurskie. Po dnie wędrowały trylobity i drapieżne staroraki , na które polowały łodziki – przodkowie współczesnych głowonogów, o prostych muszlach, gigantycznych rozmiarach (do 9 m) i twardych "dziobach", którymi mogły skruszyć pancerze trylobitów. Do planktonu należały, między innymi, tentakulity i małżoraczki także o dużym znaczeniu biostratygraficznym .

Kręgowce , obecne w morzach już od końca kambru , zaczęły przybierać kształt coraz bardziej przypominający ryby . Bezszczękowce były pewnie filtratorami. Pojawiły się pierwsze fałdopłetwe , drapieżne ryby o płetwach wzmocnionych potężnymi kolcami, o szczękach uzbrojonych w zęby i bardzo szerokich. Były też bezzębne fałdopłetwe; te żywiły się morskim planktonem lub detrytusem . Ciało faldopłetwych pokryte było zachodzącymi na siebie dachówkowato łuskami. Pojawiły się pierwsze ryby słodkowodne i pierwsze skorpiony (Palaeophonus).

Sylur na ziemiach Polski

• w Sudetach ( Góry Kaczawskie , Góry Bardzkie ) oraz w Górach Świętokrzyskich powstały w warunkach głębokomorskich ciemne osady ilaste ze skamieniałościami, przeobrażone później w czarne łupki graptolitowe oraz lidyty . W Górach Świętokrzyskich występują też, powstałe pod koniec syluru, szarogłazy związane ze stopniowym zasypywaniem zbiornika morskiego.
• w Sudetach (Góry Kaczawskie, Rudawy Janowickie ) oraz w Górach Świętokrzyskich doszło do znacznych podmorskich wylewów wulkanicznych, przeobrażonych później w zieleńce lub diabazy ,
• silna denudacja powoduje odsłonięcie formacji skał kambryjskich,
• końcowa faza orogenezy kaledońskiej , która ostatecznie kończy się we wczesnym (najstarszym) dewonie .

Bibliografia

Zobacz też

• tabela stratygraficzna