Niemiecki gotyk: Katedra św. Piotra w Kolonii
Niemiecki wczesny gotyk: kościół św. Maurycego i św. Katarzyny w Magdeburgu
Niemiecki gotyk katedralny: kościół w Ulm
Gotycki chór kościoła św. Michała w Pforzheim
Gotyk redukcyjny: kościół św. Mikołaja w Stralsundzie
Gotyk redukcyjny: kościół NMP w Monachium
Katedra św. Jana i św. Donata w Miśni
Historia
Architektura sakralna
W połowie XIII wieku na tereny
Niemiec
z
Francji
dociera ukształtowana tam
architektura gotycka
. Jedną z pierwszych budowli zrealizowanych najprawdopodobniej przez budowniczych francuskich w nowym stylu jest
prezbiterium
katedry
kolońskiej
, którego plan przypomina rozwiązanie zastosowane w katedrze w
Amiens
. Wokół prezbiterium powstał
obejście
wraz z wieńcem
kaplic
. Przyjęte z Francji rozwiązania konstrukcyjno-architektoniczne powodują odejście od wcześniejszych, romańskich form
kościołów
z dwoma chórami (
muzycznym
i
kapłańskim
), podwójnymi
transeptami
, bocznymi
portalami
. W kolejnych dziesięcioleciach, stopniowo, budowniczowie niemieccy odchodzą od wzorów francuskich. Gotyk niemiecki, w zależności od obszaru wykazuje nieco odmienne cechy. Na północnych terenach, uboższych w surowce kamienne, przeważają na ogół niewielkie
ceglane
kościoły halowe
. Spotykane są także kościoły budowane z kamienia w układzie jedno- i trójnawowych hal. Na terenach południowych częściej można spotkać budowle z kamienia w układzie
bazyliki
.
Ukształtowane na terenie Niemiec budowle kościelne cechują się dość znacznymi uproszczeniami – z czasem zanika
nawa
poprzeczna oraz
obejście
z wieńcem kaplic. Znacznie skrócone są prezbiteria, bezpośrednio do których dobudowywane są trzy albo jedna kaplica. Umieszcza się je w wielobocznych (zazwyczaj na planie połowy dziesięcioboku lub dwunastoboku)
absydach
, których wysokość zbliżona jest do wysokości naw bocznych. Zmniejszeniu ulegają okna, a nawy, zwłaszcza w kościołach zakonów dominikańskich i franciszkańskich, nie zawsze otrzymują
sklepienia
. Najbardziej widoczną cechą charakterystyczną brył kościołów są strzeliste wieże. Swoją smukłość zawdzięczają nie tylko proporcjom, ale także architektonicznej dekoracji podkreślającej ich wertykalizm a ażurowym
hełmom
wykonywanym z kamienia.
Rzeźbiarskie dekoracje w okresie trwania gotyku także przeszły ewolucję stopniowo odchodząc od wzorów romańskich, poprzez zastosowanie rozwiązań inspirowanych szkołą francuską do wyraźnych związków z sztuką niderlandzką w północnej części kraju oraz poddania się nurtom mistycznym na południu ("Piękne Madonny") w okresie późnego gotyku. Najistotniejsza cechą rzeźby niemieckiej jest jej znaczny realizm. Zastosowane w architekturze rzeźby, np. jako ozdoba portali, w okresie wczesnogotyckim (
Magdeburg
,
Bamberg
,
Naumburg
) cechuje jeszcze romański układ postaci i ich gestów. W okresie późniejszym rzeźby stają się bardziej realistyczne, komponowane są w sposób uporządkowany – w grupach postaci rozmieszczonych w poziomych, rozdzielonych pasach (np. katedry w Kolonii, Ratyzbonie). W połowie XIV wieku elementy rzeźbiarskie i architektoniczne zaczynają przenikać się tworząc plastyczną dekorację (np.
kruchta
kościoła NMP w Norymberdze).
Architektura świecka
Wśród budowli świeckich najbardziej reprezentacyjny charakter miały ratusze budowane w bogatych miastach. Z czasem zmianom uległ ich program funkcjonalny – parter zajęły karczmy lub sale zebrań, zamiast kramów kupieckich, które przeniesiono do osobnych hal.
Kamienice mieszczan to najczęściej budowle kilkukondygnacyjne z szczytami zwróconymi w kierunku ulicy i niewielkiego podwórka. Na parterze, oprócz bramy przejazdowej, lokalizowano warsztaty i kramy. Wyżej znajdowały się przeważnie dwie izby – od ulicy zajmowana przez właściciela, pozostali domownicy mieli izby w najwyższej części kamienic. Kamienice w dolnej części budowano zazwyczaj z kamienia, część górna była realizowana w konstrukcji ryglowej. Poszczególne elementy konstrukcyjne często układano w ozdobny ornament. Kolejne kondygnacje zazwyczaj wysuwano z lica ściany tak, aby powiększyć powierzchnię mieszkalną. Klatki schodowe, cylindryczne lub na planie wieloboku z kręconymi schodami lokowano najczęściej od strony podwórza. Cechą charakterystyczną zachowanych w Norymberdze kamienic są niewielkie
wykusze
, w których początkowo mieściło się zakończenie domowych kaplic.
Okres gotyku to także budownictwo obronne. Miasta otaczano
murami
zwieńczonymi
blankami
. Do miasta prowadziły warowne
bramy
, z których wiele zachowało się do naszych czasów (np. brama św. Seweryna w Kolonii).
Przykłady zabytków
Architektura sakralna
Katedra w Kolonii
Katedra w Kolonii
, budowana już w okresie
wczesnoromańskim
, w okresie gotyku otrzymuje w pierwszej kolejności (
1248
–
1322
) prezbiterium. W
1347
, po zburzeniu romańskiego korpusu rozpoczęto budowę pięcionawowej bazyliki. Zaplanowano kościół, którego długość wynosi 132,0 m a szerokość w transepcie 74,0 m. W
XVI wieku
(ok.
1560
) część południowa korpusu otrzymała sklepienia i budowę przerwano. Dopiero w
1842
, na podstawie autentycznych planów, rozpoczęto remont istniejącej części i budowę brakującej części kościoła. Z tego okresu pochodzi też większa część fasady (środkowy portal to dzieło Petera Fuchs'a z lat
1872
- 1880, po jego prawej stronie zachowały się fragmenty dekoracji z końca XIV wieku). Prace ukończono w
1880
. Słynna katedra kolońska wraz z charakterystycznymi, strzelistymi wieżami o wys. 157,38 m[1] od frontu i smukłą
sygnaturką
nad skrzyżowaniem naw, pochodzi zatem w swojej przeważającej części z
XIX wieku
.
Kościół Najświętszej Marii Panny w Trewirze
Kościół NMP
w
Trewirze
(Liebfrauenkirche) ma niecodzienny, jak dla budowli gotyckich, układ. Został zbudowany w okresie wczesnogotyckim na
planie centralnym
a jego sklepienia nie są podparte
łękami oporowymi
. Plan kościoła to układ
krzyża greckiego
, którego ramię nawy głównej przechodzi w krótkie prezbiterium zakończone, podobnie jak pozostałe ramiona, połówkami dziesięciobocznych absyd. Pomiędzy ramionami krzyża umieszczono niewielkie kaplice z dwoma absydami. Budowę kościoła ukończono w
1244
.
Kościół św. Elżbiety w Marburgu
Kościół św. Elżbiety
w
Marburgu
, zbudowany z ciosów kamiennych w latach
1235
–
1283
. Jest to trójnawowa hala z jednonawowym transeptem, którego ramiona, podobnie jak krótkie prezbiterium, kończą absydy zbudowane na planie połowy dwunastoboku. Poszczególne przęsła naw jedyne przęsło prezbiterium otrzymały
sklepienia krzyżowe
.
Fasadę
flankują dwie wieże.
Katedra w Ratyzbonie
Katedra
w
Ratyzbonie
budowana w latach
1275
–
1534
na planie trójnawowej bazyliki z transeptem w obrysie korpusu (ramiona nie wychodzą poza linię naw bocznych). Nawy boczne i prezbiterium kończą trzy absydy na planie połowy ośmioboku. W ścianach nawy głównej umieszczono wysokie
triforia
(jest to układ występujący w architekturze gotyckiej w Niemczech sporadycznie). Nawy otrzymały sklepienia krzyżowe. Od strony wejścia umieszczono dwie wieże, zwieńczone dopiero w
1869
. Poza obrysem naw bocznych, po bokach prezbiterium, znajdują się jeszcze zakrystia i skarbczyk dobudowane w latach późniejszych.
Katedra we Fryburgu Bryzgowijskim
Katedra we
Fryburgu Bryzgowijskim
, do istniejącej romańskiej nawy poprzecznej, w XIII wieku dodano korpus bazyliki z bardzo wysoką nawą główną. Od frontu umieszczono wysoką wieżę przykrytą ażurowym hełmem. Prezbiterium z obejściem i wieńcem kaplic zbudowano dopiero w drugiej połowie XIV wieku.
Kościół Najświętszej Maryi Panny w Norymberdze
Kościół Najświętszej Marii Panny
w
Norymberdze
, trójnawowa hala zbudowana w latach
1354
–
1361
z prezbiterium zakończonym wielobocznie. Wnętrze poprzedza reprezentacyjny przedsionek z
emporą
zbudowany w
1355
. (był to reprezentacyjny kościół
Karola IV Luksemburskiego
). Cechą charakterystyczną kościoła są
kolumny
rozdzielające nawy o gładkich
trzonach
z
głowicami
ozdobionymi ornamentami roślinnymi i figurkami ludzkimi u nasady żeber sklepiennych.
Katedra w Ulm
Kościół farny
w
Ulm
, określany zazwyczaj mianem katedry, pięcionawowa hala zbudowana w latach
1377
–
1477
. Wszystkie nawy boczne, przykryte
sklepieniami gwiaździstymi
, mają jednakową wysokość, nawa główna przechodzi bezpośrednio (bez transeptu) w krótkie prezbiterium zakończone połową dwunastoboku. Od frontu znajduje się wieża wysokości 161,53 m.[2] Po jej bokach, w obrysie korpusu, umieszczono dwie kaplice. Dwie mniejsze wieże znajdują się po bokach prezbiterium.
Kościół Mariacki w Lubece
Kościół Mariacki
w
Lubece
, budowana od
1276
, ceglana, trójnawowa, sklepiona krzyżowo bazylika z trzema kaplicami na planie połowy ośmioboku. Od frontu umieszczono dwie wieże, wysokie na 124,95 m.[3]
Architektura świecka
- zamki obronne:
- Ehrenfels, trzynastowieczny, rozbudowany w XV wieku
-
Miśnia
ze sklepieniami z końca XV wieku
- do tej grupy często zaliczane są zamki krzyżackie znajdujące się na terytorium Polski (np.
zamek w Malborku
)
- ratusze w:
- Norymberdze, zbudowany w latach
1332
–
1340
, rozbudowany w latach późniejszych a zwłaszcza w XVIII, XIX w.
- Kolonii, z XV w., rozbudowany w drugiej połowie XVI w.
- Münster,
1335
-
1395
- kamienice mieszczańskie, zwłaszcza zachowany fragment zabudowy w Norymberdze.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Sztuka Świata – t. 4, Praca zbiorowa, Wydawnictwo Arkady, 1990
- Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990
- David Watkin, Historia architektury zachodniej, Wydawnictwo Arkady, 2006,