Luigi Schiavonetti (†1810), dusza opuszczająca ciało.

Dusza - nauczanie Magisterium Kościoła katolickiego ujmuje ją przede wszystkim w relacji z ciałem, jako ten element, który decyduje o samoświadomości osoby . Poszczególny człowiek ma tylko jedną duszę (пσυχή /psyché/), która jest rozumna (λογική /logiké/) (Por. Sobór konstantynopolitański IV )^[1]. Jest ona stworzona bezpośrednio przez Boga^[2] z niczego (ex nihilo)^[3]. Nie jest więc częścią Boskiego bytu^[4], ani też nie istnieje wcześniej niż ciało^[5]. Jest elementem ożywiającym^[6] i ma wyższą godność niż ciało^[7]. Można też udowodnić jej naturę duchową^[8], nie ma żadnego materialnego początku^[9]. Od czasu Soboru Watykańskiego II , nauczanie Kościoła zaczęło akcentować bardziej jedność człowieka, złożonego z duszy i ciała. Stąd mówiąc o człowieku odnosi się do całej osoby^[10].

Biblia

Stary Testament

W ścisłym tego słowa znaczeniu refleksja biblijna nie podejmowała zagadnień antropologicznych. W Starym Testamencie duszę pojmowano jako życie ciała. W Księdze Rodzaju 2,7 dusza (nefesz) została użyta jako określenie całego żyjącego człowieka: stał się człowiek duszą^[11]. Księga Liczb w rozdz. 23,10, kiedy odnosi się do śmierci człowieka, używa sformułowania niech umrze moja dusza^[12], a w rozdz. 6,6 mówi o zbliżaniu się do umarłego jako o zbliżaniu się do duszy zmarłego człowieka^[13][10].

Nowym Testament

Nowy Testament przejął zasadnicze linie antropologii Starego Testamentu^[10]. Nauczanie Świętego Pawła , choć należało do semickiej tradycji rozumienia duszy-nefesz jako tchnienia życia, przyjęło też wpływy antropologii greckiej . Widać je wtedy, gdy traktuje duszę jako osobny element od ciała (por. np 2 Kor 12,2-4. Nauczał on, że łaska paschalna nadała duszy (gr. psyche, nous) nowym wymiar, który wyrażony jest słowem pneuma , użytym nie w odniesieniu do Ducha Świętego , lecz do duszy chrześcijanina, tak np. w Rz 8,10-11:

W opozycji «ciało-duch» («sarks-pneuma») Paweł nie rozumie jedynie ciała przeciwstawionego duszy. Głównym przesłaniem jest ukazanie dwóch kondycji człowieka (por. 2 Kor 7,5) - słaby grzesznik zostaje ogarnięty mocą Bożą, dokonującą jego odkupienia (por. Rz 8,1nn; 1 Kor 1,26). Zarówno «ciało-duch» jak i «ciało-dusza» są określeniami całego człowieka ukazującymi dany aspekt: duchowy lub cielesny^[10].

W 1 Tes 5,23 Paweł wymienia też słynne trzy elementy: duch (pneuma), dusza (psyche) i ciało (soma)

Ojcowie Kościoła i starochrześcijańscy pisarze

W początkach chrześcijańskiej refleksji antropologicznej, greccy Ojcowie Kościoła , jak Justyn (ok. 100 - ok. 165 ) i Ireneusz (ok. 140 -ok. 202 ) uznawali, że dusza jest zdolna umrzeć, tłumacząc, że inaczej nie można by jej uznać za byt stworzony . Z kolei, jeden z pierwszych łacińskich pisarzy, Tertulian (ok. 155 - 220 ), ze względu na jej relacje z innymi i ze światem, nazwał duszę ciałem w swoim rodzaju (corpus sui generis)^[10].

Święty Augustyn ( 354 - 430 ) w swoim traktacie O wielkości duszy, ukazywał niematerialność duszy, wskazując że jest substancją rozumną (rationis particeps), przystosowaną do ciała i mającą nim kierować^[14]. Dusza jest niematerialna i, choć z ciałem złączona na kształt małżeństwa, stoi wyżej od niego w hierarchii bytów. Za św. Pawłem Augustyn uznawał, że po grzechu pierworodnym pierwotna harmonia duszy i ciała została rozbita. Odtąd zamiast być posłuszne duszy, ciało walczy, by ją sobie podporządkować^[15]. Lekarstwo na to rozbicie, Augustyn widział w Chrystusie. Zbawiciel umożliwia przywrócenie właściwej roli duszy w życiu człowieka. Relacje między dusza-ciało Augustyn przedstawiał posługując się obrazem małżeństwa:

Średniowiecze

Święty Tomasz z Akwinu ( 1225 - 1274 ) nauczał, że dusza ludzka jako byt przygodny ma w sobie wewnętrzne naturalne pragnienie (desiderium naturale) wiecznego istnienia^[17]. Wynika ono z samej jej natury jako bytu^[18] i przejawia się w postaci podwójnego pragnienia: szczęścia oraz wizji Pierwszej Prawdy ^[19]. Nie jest ono związane z konkretną władzą duszy. Jest wychyleniem, ruchem ku przyszłości, które może przyjąć formę rezygnacji, rozpaczy lub nadziei^[20][21].

Władzą duszy, której dobro jest naturalnym przedmiotem, jest wola . Dążenie do dobra jest jej naturą. W przypadku innych władz człowieka, kierowanie ich ku dobru jest zadaniem cnót . Wola ma to dążenie sama z siebie i nie potrzebuje pomocy ze strony osobnej sprawności, cnoty. Jednak w odniesieniu do dobra, które przekracza zakres mocy woli (proportio potentiae) - cnota jest jej niezbędna. Takim dobrem przewyższającym jej zdolności jest Dobro, którym jest Bóg. Cnotami wlanymi, które kierują miłość woli ku temu Dobru i umożliwiają ją są cnoty teologalne miłości i nadziei^[22].

Teologia współczesna

W okresie Soboru Watykańskiego II , w duchu powrotu do źródeł liturgii i teologii oraz realizacji programu aggiornamento , dokumenty Magisterium przeniosły akcent ze schematu dusza-ciało na pojęcie osoby, jako duchowo-cielesnej całości, która zdolna jest do przekraczania, transcendowania rzeczywistości fizykalnej^[10]. Wyraża to zwłaszcza konstytucja Gaudium et Spes :

Wydany po Soborze Watykańskim Katechizm Kościoła Katolickiego zbiera katolicką naukę o duszy w następujący sposób: ^[23]:

Przypisy