Titoizm to termin określający
ideologię
polityczną
nazwaną od
jugosłowiańskiego
przywódcy
Josipa Broz Tito
, przede wszystkim używany dla opisu "schizmy" pomiędzy Jugosławią a
Związkiem Radzieckim
po zakończeniu
II wojny światowej
, kiedy to
Związek Komunistów Jugosławii
odmówił dalszego podporządkowywania się rozkazom płynącym z
Moskwy
.
Charakterystyka
Titoizm opiera się przede wszystkim na założeniu, iż w każdym kraju, przy zachowaniu podstawowych
komunistycznych
celów i zasad, działania polityczne i kształt ustroju muszą być dopasowane do specyficznych warunków w nich panujących. Powinno to przeważać nad dyrektywami płynącymi z zewnątrz, przedstawiającymi mechanizmy sprawdzone gdzie indziej. W czasie epoki Tito oznaczało to, iż komunistyczny cel powinien zostać osiągnięty niezależnie od(a później także w opozycji do) działań Związku Radzieckiego.
Termin ten miał początkowo znaczenie pejoratywne i został utworzony przez władze ZSRR w okresie szczególnie mocnych tarć pomiędzy oboma krajami w latach
1948
-
1955
.
W odróżnieniu od reszty
Europy
Wschodniej, która zaraz po wojnie trafiła pod faktyczne władanie
Stalina
, Jugosławia pod mocnym przywództwem marszałka Tito, pozostała stosunkowo niezależna od Moskwy. Stało się tak również dlatego, że jugosłowiańscy partyzanci wyzwolili kraj z tylko nieznaczną pomocą
Armii Czerwonej
. Jugosławia była jedynym krajem na
Bałkanach
, który znalazł się w sowieckiej strefie wpływów i oparł się naciskom Moskwy chcącej nakłonić go do wstąpienia do
Układu Warszawskiego
. Państwo to pozostało "socjalistyczne, ale niepodległe" aż do czasu upadku ZSRR. Jugosławia nigdy nie zaakceptowała pełnego członkostwa w
RWPG
, a sam Tito otwarcie odrzucał wiele aspektów
stalinizmu
.
Związek Radziecki i jego państwa satelickie wobec tego oskarżały najczęściej Jugosławię o
faszyzm
i
trockizm
. Oskarżenia te były luźno osadzone w titowskich ideach samoupravljanje (
samorządu
) i stowarzyszeń pracy (dochody dzielone pomiędzy pracowników i zakłady pracy będące ich własnością i zakładane przez nich). Sowieci widzieli w tych pomysłach zalążki
korporacjonizmu
.
Propagandowe
ataki, posługujące się m.in. karykaturą Tito Rzeźnik [klasy pracującej], miały na celu wskazanie go jako agenta zachodniego
imperializmu
. Rzeczywiście, Tito był przyjmowany na Zachodzie jako sojusznik, ale nigdy nie stracił miana komunisty. W tym czasie represjonował on opozycję, jak również te osoby, które wyrażały podziw dla Związku Radzieckiego a nawet tylko te, które podziwiały
rosyjską
kulturę. Wielu dysydentów trafiło do obozu karnego na wyspie Goli otok [1].
Tło historyczne
Początkowo Tito był ulubieńcem Stalina. W czasie
nazistowskiej
okupacji wojennej Tito spotykał się z władzami sowieckimi, jako przywódca
lewicowych
oddziałów partyzanckich. Podczas tych spotkań dyskutował na temat przyszłości Jugosławii. Po jakimś czasie stosunki przestały być tak serdeczne jak na początku, ponieważ Tito nie miał zamiaru dopuścić obcej interwencji lub wpływów. Tendencję tę kontynuował później jako uczestnik
Ruchu państw niezaangażowanych
.
Tito rozwścieczył Stalina m.in. poparciem dla planów
bułgarskiego
przywódcy
Georgi Dymitrowa
, który postulował połączenie tych dwóch bałkańskich krajów w celu utworzenia jednego państwa. Doprowadziło to do podpisania porozumienia o współpracy w
1947
roku w miejscowości
Bled
(Dymitrow nakłaniał także
Rumunię
do dołączenia do
federacji
, wyrażając swe poglądy na ten temat podczas wizyty w
Bukareszcie
w
1948
).
Rezultaty i wpływy
Pomimo tego, że ZSRR pod przywództwem
Nikity Chruszczowa
i podczas procesu destalinizacji, zrewidował swój stosunek do Jugosłowian, ci nigdy nie wykazali entuzjazmu względem Związku Radzieckiego. Ten ostatni chciał tak naprawdę uzyskać wpływy w ruchu państw niezaangażowanych.
Konserwatywne podejście
Leonida Breżniewa
ochłodziło ponownie stosunki pomiędzy oboma krajami (choć nigdy nie pogorszyły się one tak, jak za Stalina). Jugosławia poparła
czechosłowackiego
przywódcę
Aleksandra Dubčeka
w czasie
Praskiej wiosny
1968
roku, a później pielęgnowała specjalne relacje z
rumuńskim
prezydentem
Nicolae Ceauşescu
. Titoizm był odbiciem idei Dubčeka "
Socjalizmu
z ludzką twarzą", a Ceauşescu sprowadził na siebie sympatię Jugosłowian po tym jak odmówił wzięcia udziału w radzieckiej inwazji na Czechosłowację. Ten ostatni połączył ideę titoizmu osiągania komunizmu różnymi drogami w zależności od kraju, ale połączył to z rumuńskim
nacjonalizmem
i kultem wodza (przypominającym
północnokoreański
Dżucze
) oraz swoją wersją
rewolucji kulturalnej
). Przypominało to
albański
hodżyzm
i było popierane przez teoretyków
narodowego bolszewizmu
, takich jak
Belg
Jean-François Thiriart.
Ideologia Tito stała się mniej wyrazista pod presją rozmaitych jugosłowiańskich grup nacjonalistycznych i mającej miejsce w latach 70. tzw.
chorwackiej
wiosny (okresu działalności ruchu politycznego żądającego większych praw dla Chorwatów, jak również reform ekonomicznych i politycznych). Jednakże w kwestiach gospodarczych idee pozostawały niezmienione, przyczyniający się do stosunkowo wysokiego poziomu życia w kraju - powoli Jugosławia stawała się krajem
wolnorynkowym
, faktycznie odizolowanym od innych krajów socjalistycznych Europy Wschodniej.
Pomimo ciagłego podkreślania charakteru oficjalnej ideologii państwowej, wszystkie aspekty titoizmu zostały zrewidowane zaraz po śmierci Tity w
1980
roku. W latach 80. miał miejsce wzrost nacjonalizmu, a titoizm stał się jednym z głównych elementów tzw. Jugo-nostalgii.
Przypisy
- ↑ Historyk Rudolph Joseph Rummel twierdzi, iż w tym czasie w czystkach zginęły tysiące zwolenników
Kominformu
.