Kryzys to szczególnie trudne doświadczenie, często przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie jednostki. Jest zakłóceniem normalnego biegu zdarzeń w życiu jednostki, wymaga ponownej oceny sposobów myślenia i działania. Terminowi temu towarzyszy konotacja niekontrolowalności (bezradności) i konieczności poddania się biegowi wydarzeń.
|
Trójwymiarowy model kryzysu |
Obszary kryzysów
Kryzysy rozwojowe
To wydarzenia zachodzące w toku
rozwoju
, powodujące gwałtowną zmianę lub życiowy zwrot. Takim kryzysem może być reakcja na urodzenie
dziecka
, ukończenie studiów, zmianę kierunku
kariery
zawodowej, czy przejście na
emeryturę
. Jest to
normalne
zjawisko
adaptacyjne
.
Teorię psychospołeczną dotyczącą kryzysów tożsamości w cyklu życia stworzył
Erik Erikson
, zakładając, że każda faza rozwoju jest swoistym kryzysem, sprowadzającym się do konfliktu:
-
zaufanie
- nieufność (niemowlęctwo)
- autonomia - wstyd i zwątpienie (niemowlęctwo)
- inicjatywa -
poczucie winy
(dzieciństwo)
- pracowitość - poczucie niższości (okres szkolny)
- faza
dojrzewania
płciowego -
tożsamość
a niepewność roli
- wczesny okres dojrzałości - intymność a izolacja
- dorosłość -
kreatywność
a stagnacja
- dojrzałość - integralność
ego
a rozpacz
Kryzysy sytuacyjne
To kryzysy, które pojawiają się w sytuacjach rzadkich i nadzwyczajnych, których człowiek nie może kontrolować i przewidywać. Są reakcją na
zgwałcenie
, udział w wypadkach komunikacyjnych, porwaniach,
utratę pracy
, informację o ciężkiej chorobie własnej lub członka rodziny,
śmierć
bliskiej osoby. Kluczem do odróżnienia kryzysu sytuacyjnego od innych jest przypadkowość, nagłość, wywołanie wstrząsu i często katastroficzny wymiar.
Kryzysy egzystencjalne
To wewnętrzne
konflikty
i
lęki
, związane z celowością
życia
,
wolnością
, niezależnością. Są typowe dla bilansów życiowych u
nastolatków
, w 40, 50 i 60 roku życia.
Kryzysy środowiskowe
Dochodzi do nich gdy wydarza się naturalna, bądź spowodowana przez człowieka
katastrofa
. Takie kryzysy zdarzają się w obliczu
powodzi
,
huraganów
,
trzęsień ziemi
,
epidemii
,
wojny
, emigracji, zapaści gospodarczej, Bawora.
Termin
Termin kryzys psychosocjalny zrodził się z badań teoretycznych opisów reakcji krewnych osób, które zginęły w czasie pożaru klubu nocnego w Bostonie w
1944
roku. Analiza wykazała, że indywidualne pokonywanie kryzysów zależy od wzorców zachowań i może być ułatwione dzięki pomocy. (zob.
interwencja kryzysowa
)
Skutki kryzysów
Nawet przy traumatycznych kryzysach, wywołanych nieprzewidzialnymi obciążeniami psychicznymi istnieje szansa na rozwój
osobowości
. Pozytywne przezwyciężenie kryzysu pozwala na osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju osobowości. Przemiany te są realizowane w fazach:
- szoku - wówczas konieczna jest
pomoc
, podtrzymanie pozwalające przetrzymać fazę reakcji, wówczas dochodzi do zagrożenia
PTSD
(zob.
stres
)
- przepracowywania - gdy następuje spojrzenie w przyszłość
- nowego zorientowania - gdy można osiągnąć wyższy stopień rozwoju osobowości