Antyklerykalizm (od "anty" i gr. clericos, "mający władzę religijną") - ideologia społeczno-polityczna przeciwstawna, wroga wobec klerykalizmu , krytyczna wobec przywilejów lub władzy kleru i duchowieństwa (stąd nazwa) w przestrzeni publicznej poza miejscami kultu. Antyklerykalizm często mylnie utożsamiany jest z ateizmem .

Podstawą antyklerykalizmu jest sprzeciw wobec niektórych przejawów działalności duchowieństwa, a szerzej - instytucji wyznaniowych religijnych (w odróżnieniu od wierzeń i idei świeckich). Niezgoda na wpływ tych instytucji na pozareligijne życie społeczeństwa, napominanie lub ingerencję w sprawach dotyczących prawa.

Antyklerykalizm może występować z różnym nasileniem, w zależności od tego, na ile jest reprezentatywny dla społeczeństwa, i nawiązywać do różnych źródeł ideowych. Odnosi się do dowolnej instytucji religijnej, choć najczęściej pod tym terminem rozumiana jest krytyka klerykalizmu chrześcijańskiego .

Antyklerykalizm a ateizm

Antyklerykalizm nie jest postawą niechętną wobec wiary czy religii jako takiej. Może istnieć w połączeniu z ateizmem , ale również ze specyficzną formą religijności - oznacza on jedynie stosunek do działalności obdarzonych autorytetem hierarchów danej religii. Jest postawą krytyczną wobec działalności hierarchów danego związku wyznaniowego, najczęściej dominującego w danym państwie.

Sfery krytyki

Sprzeciw dotyczy, subiektywnie interpretowanych jako negatywne, wpływów hierarchów religijnych na zbyt luźno związane z religią i teologią dziedziny życia, takie jak polityka , kultura , edukacja i jest związany przede wszystkim z filozoficznymi i moralnymi podstawami determinującymi określone działania w tych dziedzinach. Jedynie sfery działalności socjalnej i humanitarnej wyjątkowo rzadko podlegają antyklerykalnej krytyce.

Antyklerykalizm krytykuje m.in.:

• łączenie religii z polityką (np. rozpoczynanie oficjalnych uroczystości państwowych od nabożeństwa lub modlitwy, święcenie przez osoby duchowne gmachów urzędów i innych państwowych obiektów);
• obecność religii w państwowych instytucjach (np. prowadzenie przez duchowych działalności religijnej w ramach państwowych instytucji, takich jak: szkoły publiczne [państwowe i prywatne], siły zbrojne itd.);
• nierówne (łagodniejsze) traktowanie instytucji wyznaniowych przez system prawny państwa (np. zwolnienia podatkowe, możliwość dostępu do mediów publicznych, prawo do umieszczania symboli religijnych w szkolnych salach lekcyjnych i środkach komunikacji publicznej);
• prezentowanie symboliki religijnej poza miejscami kultu (noszenie poświęconego medalu lub krzyża na szyi przez katolików, burki przez muzułmanki, jarmułki przez żydów, chodzenie osób duchownych w strojach religijnych)

Antyklerykalizm jako postawa etyczna

Postawa antyklerykalna występuje też jako wybór etyczny i moralny, ugruntowane argumentami filozoficznymi i światopoglądowymi. Padają tu argumenty na temat poszanowania godności osób innej wiary na równi z niewierzącymi. Jest to wyraz sprzeciwu wobec patologii, które często towarzyszą wszelkim formom faworyzowania wybranych grup społecznych czy instytucji.

Historia

Historia antyklerykalizmu wywodzi się z filozofii oświecenia i wiąże się z racjonalizmem oraz rozdziałem religii i sztuki od nauki.

Rewolucja francuska przyniosła sukces antyklerykalizmu i spowodowała powstanie świeckiej republiki we Francji wraz z nowymi prawami, w tym, do czego do dzisiaj nigdzie indziej nie doszło, wpisanie zasady laickości do Konstytucji . W czasie restauracji Kościół stopniowo wzmacniał swą pozycję sprzed rewolucji, potępiał marginalizowanie swej roli, a papież Pius IX w 1864 r. opublikował słynny Syllabus Errorum , co spowodowało gwałtowny wzrost antyklerykalizmu wśród masonerii i wolnomyślicieli we Francji, Belgii , Hiszpanii i Włoszech .

Następne rządy republikańskie we Francji przyczyniły się do odsunięcia Kościoła od wpływu na sprawy państwa, ostateczny rozdział nastąpił w wyniku zerwania stosunków dyplomatycznych Francji z Watykanem . Ustawa z 9 grudnia 1905 wprowadziła rozdział Kościoła i państwa oraz państwowe szkolnictwo skrajnie laickie , a wzmocnienie regulacji i kontroli państwowej nad szkolnictwem katolickim. Od 1944 roku w wyniku swej klęski III Rzeszy w II wojnie światowej , Alzacja i Lotaryngia znalazły się w granicach Francji , lecz mimo tego nie są one objęte doktrynami laickimi.

Od II połowy XIX wieku antyklerykalne nurty upowszechniały się także wśród niektórych warstw społecznych w pozostałych państwach katolickich (zwłaszcza w północnej i zachodniej Hiszpanii), a także w niektórych państwach latynoamerykańskich. W I połowie XX wieku w niektórych z nich doprowadziły one na wzór francuski do laickich ustrojów i rozdziału Kościoła od państwa, jak np. w Portugalii (1910)^[1], Rosji radzieckiej (1917), Meksyku (1917), Urugwaju (1917) czy Hiszpanii (1931). W krajach tych antyklerykalizm przyjął formę ateizacji sfery publicznej.

W większości państw o tradycji protestanckiej antyklerykalizm nie występuje tak silnie jak w katolickiej niegdyś Francji, prawdopodobnie dlatego, że w tych krajach znacznie wcześniej rozpoczął się proces sekularyzacji .

Z inicjatywy antyklerykalnego tygodnika Fakty i Mity oraz Antyklerykalnej Partii Postępu RACJA (obecnie RACJA Polskiej Lewicy ) dzień 8 sierpnia obchodzony jest przez polskich antyklerykałów jako Dzień Antyklerykała. Dzień ten został wybrany przez APPR, na pamiątkę powstania tej partii.

Zobacz też

• Klerykalizm
• Deklerykalizacja
• Laicyzacja
• Laicyzm
• Państwo wyznaniowe
• Papizm
• Religia państwowa
• Ksenofobia

Przypisy