Różne warzywa - marchew zwyczajna , por , czosnek pospolity , ogórek

Warzywa – w słownikowym i popularnym znaczeniu to rośliny zielne , których różne organy ( łodygi , korzenie , liście , kwiatostany , a nawet owoce w botanicznym tego słowa znaczeniu) używane są jako pokarm ^[1]. W formalnej klasyfikacji towarów spożywczych to grupa produktów roślinnych przeznaczonych do spożycia, obejmująca poza tym co tradycyjnie uznawane jest za warzywa, także grzyby oraz owoce kaparów i oliwek (z wyjątkiem stosowanych do produkcji olejów), mimo że są to organy roślin krzewiastych i drzewiastych. Z kolei owoce truskawek , poziomek i ananasów , mimo że są to rośliny zielne, klasyfikowane są jako owoce^[2]. Warzywa można zjadać na surowo, ugotowane, usmażone lub upieczone. Używane są również w przetworach. Uprawą i produkcją warzyw zajmuje się warzywnictwo .

Warzywa są bardzo ważnym składnikiem pokarmu człowieka – stanowią źródło witaminy C i prowitaminy A , a także błonnika i składników mineralnych. Mają wysoką wartość biologiczną i dietetyczną .

Rośliny warzywne należą do wielu rodzin i pochodzą z różnych stron świata. W sumie na świecie jako warzyw używa się co najmniej 250 gatunków, z czego ok. 50 spożywanych jest w Polsce^[3].

Klasyfikacja warzyw

Najczęściej stosowane kryteria podziału warzyw dzielą je zgodnie z klasyfikacją biologiczną lub na grupy użytkowe. Pierwsze kryterium jest użyteczne ze względu na podobieństwa roślin spokrewnionych zarówno w wyglądzie, jak i budowie i składzie. Drugie kryterium odwołuje się do podobieństwa metod uprawy. Przedstawiony poniżej podział na grupy w wielu przypadkach pokrywa się z przynajmniej częściowo z podziałem systematycznym (np. wszystkie warzywa kapustne i rzepowate to rośliny z rodziny kapustowate , a rośliny strączkowe to bobowate ). Warzywa dzieli się poza tym ze względu na długość okresu rozwoju na jednoroczne (np. rzodkiew zwyczajna , pomidor zwyczajny ), roślina dwuletnia (tych jest najwięcej, np. cebula zwyczajna , marchew zwyczajna ) i wieloletnie (np. szparag lekarski , rabarbar ogrodowy )^[4].

Warzywa kapustne

Brukselka

• brokuł (Brassica oleracea var. botrytis italica)
• jarmuż (Brassica oleracea convar. acephala var. sabellica)
• kalafior (Brassica oleracea var. botrytis)
• kalarepa (Brassica oleracea var. gongylodes)
• kapusta brukselska , brukselka (Brassica oleracea var. gemmifera)
• kapusta chińska (Brassica chinensis)
• kapusta głowiasta biała (Brassica oleracea var. capitata f. alba)
• kapusta głowiasta czerwona (Brassica oleracea var. capitata f. rubra)
• kapusta pekińska (Brassica pekinensis)
• kapusta włoska (Brassica oleracea var. sabauda)

Warzywa cebulowe

Cebula

• cebula perłowa (Allium ampeloprasum)
• cebula zwyczajna ( cebula kartoflanka , cebula wielopiętrowa ) (Allium cepa)
• czosnek pospolity (Allium sativum)
• por (Allium porrum)
• rokambuł (Allium ophioscordon Don.)
• szalotka (Allium ascalonicum)
• siedmiolatka (Allium fistulosum)
• szczypiorek (Allium schoenoprasum)

Warzywa liściowe

Główka sałaty

• burak liściowy , boćwina (Beta vulgaris var. cicla)
• burak ćwikłowy , botwina (Beta vulgaris var. esculenta)
• cykoria sałatowa (Cichorium intybus var. foliosum)
• cykoria endywia (Cichorium endivia)
• pietruszka naciowa (Petroselinum hortense ssp. macrocarpum)
• portulaka warzywna (Portulaca oleracea)
• roszponka warzywna (Valerianella locusta)
• pieprzyca siewna , rzeżucha ogrodowa (Lepidium sativum)
• rukiew wodna (Nasturcium officinale)
• sałata siewna (Lactuca sativa)
• seler naciowy (Apium graveolens var. dulce)
• szpinak zwyczajny (Spinacia oleracea)
• szpinak nowozelandzki , trętwian czterorożny (Tetragonia expansa)
• rukola , rokietta siewna (Eruca sativa)
• mniszek lekarski (Taraxacum officinale)

Warzywa korzeniowe

Marchew

• batat , wilec ziemniaczany (Ipomoea batatas)
• burak ćwikłowy (Beta vulgaris)
• maniok jadalny (Manihot esculenta)
• maranta (Maranta arundinacea)
• marchew zwyczajna (Daucus carota)
• pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa)
• pietruszka korzeniowa (Petroselinum hortense ssp. microcarpum)
• salep (bulwy storczyków , gł. storczyka męskiego Orchis maculata)
• salsefia (Tragopogon porrifolius)
• seler korzeniowy (Apium graveolens var. rapaceum)
• słonecznik bulwiasty , topinambur ( Helianthus tuberosus)
• wężymord czarny korzeń , skorzonera (Skorzonera hispanica)

Warzywa psiankowate

• oberżyna , bakłażan (Solanum melongena)
• papryka roczna (Capsicum annuum)
• pomidor uprawny (Lycopersicon esculentum)
• ziemniak (Solanum tuberosum)
• rodzynek brazylijski , miechunka peruwiańska (Physalis peruviana)
• miechunka pomidorowa (Physalis ixocarpa)

Warzywa dyniowate

• dynia (odmiany: kabaczek , cukinia , patison , dynia makaronowa ; Cucurbita pepo)
• kawon , arbuz (Citrullus vulgaris)
• melon (Cucumis melo)
• ogórek (Cucumis sativus)

Warzywa rzepowate

• brukiew , karpiel (Brassica napus var. napobrassica)
• rzepa (Brassica rapa var. rapifera)
• rzodkiew (Raphanus sativus var. major)
• rzodkiewka (Raphanus sativus var. sativus)
• rzodkiew japońska , daikon (Raphanus sativus longipinnatus)

Warzywa strączkowe

• bób (Vicia faba var. major)
• ciecierzyca pospolita (Cicer arietinum L. )
• fasola zwykła (Phaseolus vulgaris)
• fasola wielokwiatowa (Phaseolus coccineus syn. multiflorus)
• groch (Pisum sativum)
• soczewica jadalna (Lens culinaris)
• soja (Glycine max)

Warzywa wieloletnie

• chrzan pospolity (Armoracia rusticana)
• rabarbar ogrodowy (Rheum rhaponticum)
• szczaw zwyczajny (Rumex acetosa)

Warzywa różne

Warzywa ( włoszczyzna )

• kapary (Capparis spp.)
• karczoch zwyczajny (Cynara scolymus)
• kard (karczoch hiszpański) (Cynara cardunculus)
• koper ogrodowy (Anethum graveolens)
• kukurydza cukrowa (Zea mays var. saccharata)
• majeranek ogrodowy (Origanum majorana)
• oliwka europejska (Olea europaea; także roślina oleista )^[2]
• pochrzyn chiński (Dioscorea batatas)
• szparag lekarski (Asparagus officinalis)

Grzyby

Zaliczane do warzyw w klasyfikacjach urzędowych^[2]. Przykłady:

• pieczarka (Agaricus spp.)
• pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius)
• borowikowate (Boletaceae)
• trufle (Tuber spp.)
• uszaki (Auricularia spp.)
• trzęsaki (Tremella spp.)

Klasyfikacja wg kontynentu

Europa

Warzywa, które prawdopodobnie wyhodowano w Europie (wg „Exploring The Global Garden”).^[5]

• Brukiew - hodowla co najmniej od 1620 , pochodzi ze Szwecji lub Rosji
• Burak liściowy - pochodzi z Włoch
• Burak zwyczajny - hodowany w Holandii być może już od neolitu, także w starożytnym Egipcie, Mezopotamii (tu hodowany co najmniej od lat 700 p.n.e.)
• Jarmuż
• Kalarepa
• Kapusta
• Kapusta brukselska
• Pasternak zwyczajny
• Pietruszka
• Por
• Rzepa
• Seler

Zobacz też

• jarzyna
• włoszczyzna
• sztuka kulinarna
• rośliny uprawne
• owoce

Przypisy