Na mapach: 31°25'N 34°20'E / 31.417, 34.333

Strefa Gazy قطاع غزة
Flaga Strefy Gazy Flaga Strefy Gazy
Hymn : Biladi
Położenie Strefy Gazy
Język urzędowy	arabski
Stolica	Gaza
Zależne od	Autonomia Palestyńska ( Izrael kontroluje przestrzeń powietrzną i morską)
Szef rządu	Ismail Hanija
Powierzchnia  • całkowita	201. na świecie 360 km²
Liczba ludności  ( 2007 )  • całkowita   •  gęstość zaludnienia  • narodowości	1 481 080 4118 osób/km² Arabowie
Jednostka monetarna	Funt egipski Nowy izraelski szekel (EGP/ILS)
Utworzenie	na mocy Porozumienia z Oslo zawartego między Izraelem i OWP , które doprowadziło do utworzenia Autonomii Palestyńskiej 13 września 1993
Religia dominująca	Islam
Strefa czasowa	UTC +2 – zima UTC +3 – lato
Domena internetowa	.ps
Kod samochodowy	PS
Kod telefoniczny	+970
Mapa Strefy Gazy

Strefa Gazy lub Okręg Gazy ( arab. قطاع غزة, Kita Ghazzah; hebr. רצועת עזה, Recuat Azza) – obszar położony na wybrzeżu Morza Śródziemnego , graniczący na południowym zachodzie z Egiptem oraz na północy i wschodzie z Izraelem . Długość tego obszaru wynosi 41 km , szerokość od 6 do 12 km, a całkowita powierzchnia to 360 km² . Obszar pozostaje pod administracją władz Autonomii Palestyńskiej , jednak od czerwca 2007 faktyczną kontrolę sprawuje organizacja Hamas . Strefa Gazy nie jest uznawana za część jakiegokolwiek niezawisłego państwa, chociaż za pośrednictwem władz palestyńskich stawia żądania włączenia w skład przyszłego państwa Palestyna .

Nazwa terytorium została wzięta od jej największego miasta Gazy .

Geografia

Strefa Gazy jest położona na Bliskim Wschodzie . Długość granicy z Izraelem wynosi 51 km, a z Egiptem 11 km. Teren jest płaski, a jego pofałdowanie wynika głównie z obecności nadmorskich wydm . Najwyżej położnym punktem jest wzgórze Abu 'Awdah (Joz Abu' Auda) 105 metrów n.p.m. ^[1].

Obszar jest podzielony administracyjnie na pięć części:

• Prowincja Północnej Gazy ( arab. محافظة شمال غزة) – jest położona na północ od miasta Gaza. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 270 245 mieszkańców. Znajdują się tu trzy miasta ( Bajt Hanun , Bajt Lahija , Dżabalija ), dwie wioski (al-Beddawiya, Izbat Beit Hanun) oraz jeden obóz uchodźców (Dżabalija)^[2].
• Prowincja Gazy ( arab. محافظة غزة) – obejmuje miasto Gaza i jego okolicę. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 505 700 mieszkańców. Znajduje się tu jedno miasto (Gaza), trzy wioski (Juhor ad-Dik, Madinat al-Awda, al-Mughraqa) oraz jeden obóz uchodźców (Al-Shati)^[2].
• Prowincja Deir al-Balah – jest położona na południe od miasta Gazy, w środkowej części Strefy Gazy. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 208 716 mieszkańców. Znajdują się tutaj dwa miasta ( Dajr al-Balah , az-Zawayda), dwie wioski (al-Musaddar, Wadi as-Salqa) oraz cztery obozy uchodźców ( Al-Burajdż , Dajr al-Balah , Al-Maghazi , Nusajrat )^[2].
• Prowincja Khan Yunis – jest położona wokół miasta Chan Junis . Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 280 000 mieszkańców. Znajdują się tutaj trzy miasta ( Abasan al-Kabira , Chan Junis , Bani Suhajla ), dziewięć wiosek (Abasan al-Saghira, Khuza'a, al-Qarara, al-Fukhari, Qa'al-Kharaba, Qa'al-Qurein, Qizan an-Najjar, Umm Kameil, Umm al-Kilab)^[2].
• Prowincja Rafah ( arab. محافظة رفح) – jest położona w południowej części Strefy Gazy, przy granicy z Egiptem. Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w prowincji mieszkało 280 000 mieszkańców. Znajduje się tutaj pięć miast ( Rafah , al-Bayuk, al-Mawasi, al-Qarya as-Suwaydiya, Shokat as-Sufi) oraz dwa obozy uchodźców (Rafah, Tall as-Sultan)^[2].

Tutejsze ziemie podlegają silnym procesom pustynnienia, a nieracjonalnie prowadzona gospodarka wodna wpływa na zasolenie zasobów słodkiej wody i zanieczyszczenie ich ściekami. Do bogactw naturalnych należą niewielkie zasoby gazu ziemnego ^[1].

Klimat

Strefa Gazy ma klimat śródziemnomorski , który charakteryzuje się gorącymi i suchymi latami oraz łagodnymi zimami. Wiosna rozpoczyna się w marcu, a w drugiej połowie maja rozpoczyna się lato. Średnia temperatura latem wynosi 28 °C , a zimą 12 °C. Zimą zdarza się spadek temperatury do 5 °C. Największe opady deszczu występują pomiędzy listopadem a marcem. Suma rocznych opadów atmosferycznych wynosi 450 mm .

Historia

Historia ziem Kanaanu zawsze była określona przez strategiczne położenie przy szlaku handlowym Via Maris łączącym Afrykę Północną z krajami Lewantu na północy^[3]. Przez większą część swojej historii służył on jako najważniejszy szlak transportu towarów we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego , wpływając na dzieje całego Bliskiego Wschodu ^[4]. Wszystkie okoliczne mocarstwa prowadziły liczne wojny o przejęcie kontroli nad tymi ziemiami. Historyk Gerald Butt napisał: "Znalazło to odzwierciedlenie w ciągłych oblężeniach – nieustannych bitwach [...] Ludzie walczyli tutaj o przejęcie panowania nad całym światem. Przez długie wieki Gaza była centrum najważniejszych kampanii militarnych w rejonie wschodniego Morza Śródziemnego."^[5].

Starożytność

Badania archeologiczne dowodzą, że pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego w obszarze dzisiejszej Gazy pochodzą z V tysiąclecia p.n.e. Pojawiły się wówczas tutaj pierwsze osady rolnicze. Znalezione liczne rękodzieła garncarstwa i kości słoniowej dowodzą, że ludzie ci posiadali wyraźnie wykształconą kulturę^[6].

Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. na ziemie Kanaanu zaczęły napływać pierwsze fale ludności egipskiej . Około 3400 p.n.e. Egipcjanie wznieśli twierdzę Taur Ikhbanah, która znajdowała się na południe od dzisiejszego miasta Gaza . Była to pierwsza starożytna twierdza egipska wzniesiona na zewnątrz Egiptu . Z tego okresu pochodzą znalezione przedmioty wykonane z miedzi wydobywanej w rejonie Petry . Dowodzi to utrzymywania więzi handlowych pomiędzy tymi ziemiami^[6].

Około 3300-3000 p.n.e. rozwinęły się pierwsze ośrodki miejskie w obszarze Gazy. Były to: Tell es-Sakan (początkowo egipska twierdza), Tell el-Ajjul i Gaza. Wraz ze wzrostem handlu zmieniały się związki pomiędzy Egiptem a Kanaanem. Lądowym szlakiem handlowym "Via Maris" transportowano coraz więcej towarów, przyczyniając się do rozwoju gospodarczego położonych przy nim miast. Jednak z czasem interesy gospodarcze Egiptu przesunęły się na północ do dzisiejszego Libanu , skąd zaczęto sprowadzać drogą morską drzewo cedrowe . Rola Gazy została wówczas zredukowana do niewielkiego portu morskiego , do którego zawijały jedynie statki z podstawowymi towarami. Cały region zaczął wówczas cierpieć z powodu upadku gospodarki, a niepotrzebna już twierdza Tell es-Sakan została porzucona przez Egipcjan^[6].

Około XXV wieku p.n.e. rejon Gazy przeżył znaczny wzrost populacji związany z osiedleniem się ludności kananejskiej, jednak już w XXIII wieku p.n.e. nastąpiła zapaść gospodarcza i upadek tutejszych miast. Na miejscu opuszczonych miejscowości pojawiły się obozy nomadów przemieszczających się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu żywności, wody, opału albo pastwisk dla zwierząt hodowlanych. Ponowne ożywienie koniunkturalne i rozwój społeczny pojawiły się w XX wieku p.n.e. Pojawiły się ośrodki miejskie Tell es-Sakan, Tell el-Ajjul i Gaza. Przed 1650 p.n.e. część Egiptu została przejściowo zajęta przez Kananejczyków. Wydarzenia te przyczyniły się do rozwoju międzynarodowego handlu^[6].

W 1484 p.n.e. egipski faraon Totmesa III podbił obszar Gazy. Samo miasto Gaza zaczęło wówczas pełnić rolę egipskiej stolicy administracyjnej w Kanaanie^[5]. Pochodzące z około 1310 p.n.e. Listy z Amarna wymieniają nazwę miasta "Azzati" (współczesna Gaza), które zostało ufortyfikowane przez faraona Seti I . Przez obszar Gazy przebiegała wówczas strategiczna droga lądowa (tzw. Droga Horusa), przy której odkryto pozostałości kilku starożytnych egipskich fortec^[6].

Około 1200 p.n.e. zaczęli napływać tutaj Filistyni , którzy zajęli nadmorskie miasta kanaanejskie (Gaza, Ekron, Aszdod , Aszkelon i Gat ). Filistyni zdołali także przejściowo osiedlić się w części Egiptu, jednak faraon Ramzes III wypędził ich. Nie był on jednak w stanie wyprzeć ich z pasa nadmorskiego Kanaanu^[7].

Według Biblii największym tutejszym miastem była Gaza, która była miastem kananejskim (por. Księga Rodzaju 10:19) w sensie politycznym zależnym od Egiptu. Miasto było wówczas dobrze prosperującym portem morskim i stolicą pięciu satrapii filistyńskich (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat). Stary Testament wspomina historię izraelskiego sędziego Samsona , który został wzięty do niewoli przez Filistynów i przyprowadzony do Gazy. Poniósł on śmierć burząc świątynię filistyńskiego boga Dagona ( Księga Sędziów 16:28-30).

Przez długie lata pentapolis filistyńska cieszyło się względną niezależnością, płacąc jednak daniny potężniejszym sąsiadom. W 1000 p.n.e. kontrolę nad tymi ziemiami zdobył król izraelski Dawid . Około 800 p.n.e. założono starożytne miasto i port morski Anthedon, które pozostawało zamieszkane jako miasto Tida do 1100 roku n.e. Jest to miejsce, w którym archeolodzy odkryli wiele cennych skarbów^[6].

W 734 p.n.e. Gaza została lennikiem neoasyryjskim . W 609 p.n.e. egipski faraon Necho II przejściowo odzyskał kontrolę nad Gazą, bo już w 605 - 601 p.n.e. Gaza została zdobyta przez Neobabilończyków . Za panowania króla Cyrusa Wielkiego Gaza ofiarowała 20-30 ton kadzidła aby utrzymać status sojusznika perskiego, za co została zwolniona z obowiązku płacenia corocznego hołdu lennego . W tym okresie nastąpił szybki rozwój obszaru Gazy. Grecki historyk Herodot przedstawił Gazę jako duże miasto portowe, otoczone murami obronnymi. Rozwojowi miasta sprzyjało korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków karawan handlowych . Około 520 p.n.e. na terenie Gazy powstały greckie faktorie . Głównymi towarami handlu były: kadzidło, lecznicza mira, grecka porcelana i bite monety (z 380 p.n.e. pochodzą odnalezione monety bite na wzór ateńskich )^[6].

W 332 p.n.e. macedoński król Aleksander Wielki po zdobyciu Gazy dokonał masakry ludności, a ocalałe kobiety i dzieci uczynił niewolnikami ^[8]. Miasto stało się kolonią grecką zamieszkaną w większości przez Beduinów ^[9]. Po śmierci Aleksandra Wielkiego, w wyniku wojen diadochów rejon Gazy znalazł się pod panowaniem dynastii Ptolemeuszy , którzy kontrolowali Egipt i Judeę . Dążąc do podbicia terenów dzisiejszej Syrii i Libanu , Ptolemeusz stoczył w 321 p.n.e. bitwę pod Gazą, w której pokonał Seleucydów (w bitwie wzięły udział słonie bojowe ). W wyniku serii kolejnych wojen, w 198 p.n.e. Gaza przeszła w ręce Seleucydów . W państwie Seleucydów znajdowały się ważniejsze kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu : Syria , Mezopotamia , Persja oraz dolina Indusu ^[6].

Rządy Seleucydów doprowadziły do wybuchu w 167 p.n.e. żydowskiego powstania Machabeuszy , które doprowadziło do powstania państwa Machabeuszy . Dobrze rozwijający się obszar Gazy znalazł się strefie interesów Machabeuszy . Jonatan Machabeusz w swojej kampanii 145 - 143 p.n.e. zdobył i zniszczył miasta Gaza i Anthedone. Aleksander Jannaj przez rok czasu oblegał Gazę w 102 p.n.e. Gdy w końcu mieszkańcy poddali się, Aleksander zniszczył Gazę, Anthedone i Raphia^[6].

W owym czasie Żydzi pogrążyli się w wojnie domowej pomiędzy stronnictwami Saduceuszów a Faryzeuszów , co w 63 p.n.e. wykorzystali Rzymianie i zajęli Judeę. Obszar Gazy wszedł w skład prowincji syryjskiej . W 57 p.n.e. rzymski prokonsul Gabiniusz odbudował Gazę, która stała się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym (świątynia Marneion)^[8]. W 35 p.n.e. cesarz Oktawian August oddał miasto z okolicznymi ziemiami w ręce króla Judei Heroda Wielkiego . Pod jego rządami znacznie wzrosła liczebność Żydów w rejonie Gazy, jednak samo miasto pozostało pogańskie . Tutejsze świątynie były poświęcone bogom : Marnas (kreteński Zeus ), Słońce , Afrodyta , Apollo , Hestia , Hekate i innym. Przy świątyniach odprawiano obrzędy religijne^[6].

Gdy w 66 roku n.e. wybuchła wojna żydowska (66-73) przeciwko Cesarstwu rzymskiemu , Żydzi mszcząc się za masakrę w Cezarei , zniszczyli Gazę, Anthedone, jak i ich okoliczne wioski. W 130 rzymski cesarz Hadrian odwiedził odbudowaną Gazę^[10]. Po stłumieniu kolejnego żydowskiego powstania Bar-Kochby , Rzymianie w 135 zmienili nazwę kraju z Judea na Syria Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska – od nazwy tutejszych ziem "Philistia")^[6].

Gdy w 395 roku cesarz Teodozjusz umierając podzielił Imperium Rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum ), Palestyna z rejonem Gazy znalazły się pod kontrolą Bizancjum. W 401 cesarz Arkadiusz zakazał w Gazie kultu pogańskiego . Doszło wówczas do prześladowania pogan i niszczenia ich mienia i kultury. Zamieszki w mieście – w którym istniało 8 świątyń pogańskich, a gmina chrześcijańska liczyła jedynie około 200 osób – trwały 10 dni. Na miejscu zburzonej świątyni rzymskiej arcybiskup Gazy św. Porfiriusz zbudował kościół na planie krzyża ( bazylika Eudokii ). W okolicach miasta żył na przełomie III i IV wieku św. Hilarion, którego życie opisał św. Hieronim . Mnich ten przeszczepił na ziemię palestyńską życie eremickie , będąc wcześniej uczniem św. Antoniego Wielkiego . W Dajr al-Balah wybudowano klasztor Saint Hilarion, który znajdował się przy miejscu pochówku św. Hilariona. Miasto Dajr al-Balah zawdzięcza swoją nazwę właśnie jemu, ponieważ arabskie słowo "deir" oznacza "klasztor", a "al-balah" oznacza "palmy" (rosnące wokoło)^[6].

Średniowiecze

Gdy w 496 król Aksum podarował cesarzowi Anastazemu I żyrafę , trafiła ona najpierw do portu w Gazie. Wydarzenie to wywarło duży wpływ na artystów Gazy, m.in. twórców mozaiek . W 536 biskup Marcjan zainaugurował kościół pod wezwaniem św. Sergiusza , a w 540 miało miejsce apogeum chrześcijańskiej obecności w Gazie. Z miasta wyruszyły wówczas pielgrzymki w kierunku Synaju ^[6].

W 615 Gaza przeżyła inwazję wojsk perskich Chosroesa II Parwiza , z dynastii Sasanidów . W 634 rejon Gazy zajęli muzułmanie , jednak samo miasto zostało zdobyte w 637 bez większego oporu. Ogromna większość mieszkańców tych okolic przeszła wówczas na Islam . Ci, którzy pozostali chrześcijanami, mieli pozwolenie na wyznawanie swojej wiary^[6].

W 661 obszar Gazy wszedł w skład kalifatu Ummajjadów . W 750 nastąpił koniec dominacji Umajjadów i początek epoki Abbasydów . Gaza była wówczas ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła, a jednocześnie centrum kultury muzułmańsko-chrześcijańskiej z tolerancyjnym prawem islamskim. Dla Muzułmanów miasto Gaza miało szczególne znaczenie, ponieważ było miejscem pochówku Haszima, dziadka Mahometa . Z tego powodu miasto zostało odbudowane, a architektura chrześcijańska wymieszała się z architekturą islamską. Wybudowano górujący nad miastem meczet Umar Ibn Al-Khattab. Urodził się tutaj islamski teolog Muhammad al-Shafi (767-820), który założył sunnicką szkołę prawa muzułmańskiego Szafi . Dominującym językiem stał się arabski , chociaż greka i aramejski nadal pozostawały w powszechnym użyciu^[11].

W latach 780 - 800 doszło do licznych napadów Beduinów od strony pustyni. W 978 Gaza weszła do kalifatu Fatymidów , a w latach 1079 - 1099 była pod panowaniem Wielkich Seldżuków . Fanatyczne postępowanie Seldżuków i ograniczanie chrześcijanom prawa dostępu do miejsc świętych w Ziemi Świętej , doprowadziły do zorganizowania w 1096 I wyprawy krzyżowej .

Państwa Krzyżowców na Bliskim Wschodzie w 1135

W 1100 Krzyżowcy zajęli rejon Gazy, który włączyli w granice Królestwa Jerozolimskiego . W 1149 król Baldwin III ufortyfikował Gazę i oddał ją w ręce templariuszy . Nastąpił wówczas rozwój miasta dolnego, pełniącego rolę służebną wobec fortecy , która była wykorzystywana do atakowania pobliskiego arabskiego miasta Aszkelon^[6].

W 1178 wojska muzułmańskie Saladyna zdobyły miasto Gazę. W następnych latach sułtan Saladyn kontynuował swoje podboje i w 1187 zajął Jerozolimę , doprowadzając do upadku Królestwa Jerozolimskiego. Saladyn promował surowe islamskie poglądy sunnizmu na religię i oświatę, co walnie przyczyniło się do zjednoczenia podbitych przez niego ziem. Stojący w Deir al-Balah klasztor św. Hilariona przebudowano wówczas na meczet Al Khader. Siły angielskie i francuskie ( III wyprawa krzyżowa ) odzyskały część ziem, w tym Gazę, którą zajął w 1191 król Ryszard Lwie Serce . Odbudowano wówczas fortyfikacje Gazy, jednak już w 1193 musiano je rozebrać w wyniku zawartych porozumień Traktatu Jaffy. Krzyżowcy przebudowali wielki meczet w Gazie na Katedrę św. Jana Chrzciciela (obecnie meczet Great Omari). W 1250 obszar Gazy ostatecznie powrócił pod panowanie muzułmanów^[6].

W 1260 Gaza została całkowicie zniszczona przez najazd mongolski Hulagu-chana ^[12]. W 1277 rozpoczął się okres bujnego rozwoju rejonu Gazy pod panowaniem Mameluków z Damaszku ^[10]. Był on przerwany w 1294 przez trzęsienie ziemi , które spustoszyło Gazę. W 1340 odbudowano wielki meczet ^[12].

Arabski podróżnik Ibn Batutta odwiedził Gazę w 1355 i opisał ją jako "miasto duże i ludne, posiadające wiele meczetów. Nie było jednak żadnych murów wokół niego. Był tam stary wspaniały meczet"^[13].

Czasy nowożytne

Muzułmanie studiujący Koran. W tle widoczne miasto Gaza

W 1516 obszar Gazy został przyłączony do Imperium osmańskiego . Gaza była wówczas już małą miejscowością, z nieczynnym portem, zniszczonymi budynkami i podupadłą gospodarką. Wojska tureckie szybko zdławiły mały opór i Region Gazy ( tur. Sanjak Gazy) wszedł w skład prowincji Syrii^[14].

W 1660 Gaza została uznana stolicą Palestyny, co dało początek okresu świetności miasta. Odnowiono stary meczet i wybudowano kilkanaście nowych meczetów. Pojawiły się łaźnie i targowiska tureckie^[12].

W 1799 przez obszar Gazy przeszły wojska francuskie dowodzone przez Napoleona Bonaparte . Jednak obecność Francuzów była tak krótka, że nie wywarła większego śladu na tutejszą kulturę. Po kilku miesiącach Gaza wróciła pod panowanie tureckie^[12].

Na początku XIX wieku obszar Gazy został zdominowany kulturowo przez Egipt. W 1832 Muhammad Ali (Pasza) dążąc do stworzenia egipskiego imperium podbił Gazę z większą częścią Palestyny^[10]. Od tego czasu mieszkańcy tych ziem korzystali czerpiąc zyski z handlu karawan wędrujących między Syrią a Egiptem. W 1840 w pobliżu Gazy doszło do bitwy wojsk tureckich z egipskimi, która położyła kres egipskiemu panowaniu nad Palestyną^[12].

XX wiek rozpoczął się od dwóch niszczycielskich trzęsień ziemi w 1903 i 1914 . Podczas I wojny światowej w 1917 obszar Gazy stał się polem ciężkich walk pomiędzy wojskami tureckimi a brytyjskimi . 8 stycznia 1917 australijskie i nowozelandzkie oddziały konne zaatakowały i zdobyły turecki fort w mieście Rafah. 26 marca 1917 doszło do Pierwszej Bitwy o Gazę, podczas której brytyjski atak poniósł klęskę głównie z powodu braku komunikacji pomiędzy nacierającymi oddziałami. Do Drugiej Bitwy o Gazę doszło 17 kwietnia 1917 . Ten atak został poprzedzony artyleryjskim ostrzałem (z użyciem broni gazowej), a w walkach użyto kilku czołgów. Pomimo to, Brytyjczycy ponieśli ciężkie straty i nie zdołali przełamać tureckich pozycji w Gazie. Po wzmocnieniu oddziałów, wojska brytyjskie przeprowadziły trzecią ofensywę, podczas której doszło do Trzeciej Bitwy o Gazę ( 31 października - 7 listopada 1917 ). Ostatecznie brytyjski generał Edmund Allenby wkroczył jako zwycięzca do Gazy, a następnie 9 grudnia 1917 do Jerozolimy ^[15].

Historia najnowsza

Po zakończeniu I wojny światowej, decyzją Ligi Narodów obszar Gazy wraz z Palestyną przypadł Wielkiej Brytanii, która utworzyła na tym obszarze Mandat Palestyny . Oficjalne nadanie pełnomocnictw mandatowych nastąpiło 1 lipca 1920 ^[16].

Począwszy od Starożytności, przez cały ten czas w obszarze Gazy zamieszkiwali Żydzi^[]. Dopiero arabskie zamieszki w Gazie w 1929 zmusiły ich do opuszczenia tego obszaru. W następstwie arabskich rozruchów, brytyjskie władze mandatowe zakazały Żydom zamieszkiwania w obszarze Gazy. Pomimo to w 1930 grupa Syjonistów utworzyła w środkowej części tego obszaru kibuc Kfar Darom. Został on ewakuowany i zniszczony podczas arabskich zamieszek 1936 - 39 (został on odbudowany w 1946 )^[17].

Gdy w latach 1947 - 48 zaczęły mnożyć się incydenty zbrojne pomiędzy Arabami a Żydami, rząd brytyjski zdał sobie sprawę, że sytuacja w Mandacie Palestyny wymyka się spod kontroli. Dlatego 2 kwietnia 1947 oficjalnie przekazał sprawę Palestyny do Organizacji Narodów Zjednoczonych , która 29 listopada 1947 roku przyjęła Rezolucję nr. 181. Była to decyzja w sprawie podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W myśl tego planu obszar Gazy miał znajdować się w nowo utworzonym państwie arabskim.

Po proklamacji niepodległości Izraela 14 maja 1948 rozpoczęła się I wojna izraelsko-arabska . W trakcie walk obszar Gazy został zajęty przez wojska egipskie. Podczas rozmów o warunkach ogłoszenia zawieszenia broni, które były prowadzone na wyspie Rodos , Izrael żądał całkowitego wycofania się Egipcjan z obszaru dawnej Palestyny. Po trudnych rozmowach porozumienie o zawieszeniu broni pomiędzy Izraelem a Egiptem podpisano 24 lutego 1949 . Na jego mocy wojska egipskie pozostały w obszarze Gazy, który od tej pory był nazywany Strefą Gazy. W ten sposób rozpoczął się okres egipskiej okupacji Gazy, który trwał do 1967 (z przerwą czterech miesięcy podczas Kryzysu Sueskiego w 1956 ).

Pod koniec I wojny izraelsko-arabskiej, 22 września 1948 Liga Arabska ogłosiła powstanie w mieście Gaza rządu palestyńskiego ( arab. حكومة عموم فلسطين, hukumat 'umum Filastin). Ogłosił on 1 października 1948 powstanie niepodległego państwa Palestyna . Na czele rządu stanął premier Ahmed Hilmi Abd al-Baqi, ministrem spraw zagranicznych został Jamal al-Husayni. Rząd uznał palestyńską flagę . Utworzenie tego rządu zostało zaplanowane przez Ligę Arabską jako próba ograniczenia wpływów Transjordanii na palestyńskich ziemiach. Okazało się jednak, że rząd nie został uznany przez Transjordanię i żadne nie-arabskie państwo. Uznały go jedynie: Egipt, Syria , Liban , Irak , Arabia Saudyjska i Jemen .

W rzeczywistości palestyński rząd w Gazie znajdował się pod całkowitą kontrolą Egiptu i wywierał niewielki wpływ na sytuację Palestyńczyków w Strefie Gazy. Został on później przeniesiony z Gazy do Kairu . Rząd wydawał palestyńskie paszporty , które zostały unieważnione w 1959 przez egipskiego prezydenta Gamal Abdel Nasera . Egipt nigdy formalnie nie anektował Strefy Gazy, ale traktował ją jak terytorium okupowane i zarządzał przez wojskowego gubernatora^[18].

Po I wojnie izraelsko-arabskiej w 1948 do Strefy Gazy napłynęło wielu uchodźców palestyńskich z terenów zajętych przez Izrael. Spowodowało to znaczny wzrost populacji Strefy. Palestyńscy uchodźcy nigdy nie otrzymali oferty uzyskania obywatelstwa egipskiego. 8 grudnia 1949 Zgromadzenie Ogólne ONZ formalnie powołało Agencję Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie ( ang. United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East – UNRWA).

W wielu obozach uchodźców w Strefie Gazy zaczęły od 1948 powstawać grupy palestyńskich bojowników Fedajnów ( arab. فدائيون, fidā'iyūn), które przenikały na terytorium Izraela i przeprowadzały ataki terrorystyczne . Palestyńczycy traktowali to jako formę wojny partyzanckiej , podczas gdy rząd izraelski przedstawiał ich jako terrorystów. Ataki były jednak przeprowadzane z pozostającej pod egipską kontrolą Strefy Gazy, i to mimo obowiązującego zawieszenia broni izraelsko-egipskiego. Według Martina Filberta w latach 1951 - 55 w wyniku tych ataków zginęło 1967 Izraelczyków^[19]. Agencja Żydowska podaje inną liczbę ofiar w latach 1951 - 56 : 400 zabitych i 900 rannych^[20]. Największe nasilenie ataków Fedajnów ze Strefy Gazy nastąpiło po 1954 ^[21], kiedy to egipski rząd formalnie wyraził zgodę na utworzenie obozów szkoleniowych dla Fedajnów w Strefie Gazy i w północno-wschodniej części Półwyspu Synaj ^[19].

Aby przeciwdziałać tym atakom, Izraelczycy utworzyli w sierpniu 1953 jednostkę specjalną Unit 101 ( hebr. יחידה 101). W lutym 1955 przeprowadziła ona duży atak na egipskie pozycje w Strefie Gazy. Operacja nazywała się "Operacja Czarna Strzała" i dowodził nią Ariel Szaron . W jej wyniku zginęło 42 egipskich żołnierzy, a 36 zostało rannych. Izraelczycy stracili 8 zabitych. Operacja ta wywołała wielki wstrząs w Strefie Gazy i Egipcie. Ogółem raporty ONZ wymieniają 17 izraelskich rajdów odwetowych i 31 ataków na arabskie miasta przeprowadzonych w Strefie Gazy w latach 1949 - 56 ^[22].

W 1956 izraelskie oddziały wkroczyły do miasta Chan Junis w Strefie Gazy i przeprowadziły przeszukiwania domów w poszukiwaniu fedajnów oraz broni. Podczas tej operacji zginęło 275 Palestyńczyków, oraz dodatkowo w obozie uchodźców w Rafah zginęło 111 Palestyńczyków^[23]. Izrael wyjaśnił, że tak duża liczba ofiar wynikała z "oporu uchodźców"^[24]. Podczas Kryzysu Sueskiego w 1956 Izraelczycy wkroczyli do Strefy Gazy i okrążyli siły egipskie w rejonie miast Gaza i Rafah. Izraelskie siły wyłapywały fedajnów, których prawdopodobnie rozstrzelano w dwóch masakrach. Liczbę zabitych ocenia się na 66 fedajnów, chociaż dyplomacja Stanów Zjednoczonych wskazywała, że z 500 fedajnów wziętych do niewoli zabito "około 30"^[25].

Żydowskie osiedla Gush Katif w Strefie Gazy

Strefa Gazy znalazła się pod izraelską kontrolą w wyniku wojny sześciodniowej w 1967 . Pod izraelską okupacją Żydzi utworzyli w południowo-zachodniej części Strefy blok osiedli Gush Katif. W sumie w Strefie Gazy wybudowano 21 żydowskich osiedli, które zajmowały 20 % powierzchni terytorium. Założono je z powodów ideologicznych oraz względów bezpieczeństwa. Strefa Gazy pozostawała pod izraelską okupacją do 1994 .

W marcu 1979 Izrael i Egipt podpisały Traktat pokojowy izraelsko-egipski . Kwestie statusu Strefy Gazy nie zostały umieszczone w traktacie, jednak Egipt zrzekł się wszystkich roszczeń terytorialnych do ziem pozostających poza międzynarodowymi granicami^[26].

W maju 1994 doszło do zawarcia Porozumienia z Oslo , które dało początek tworzenia Autonomii Palestyńskiej . Znaczna część Strefy Gazy (poza obszarem żydowskich osiedli i terenów wojskowych) przeszła wówczas pod palestyńską administrację. Izraelskie oddziały wycofały się w miasta Gaza i innych obszarów miejskich Strefy, pozostawiając je pod kontrolą nowo powstałej palestyńskiej policji. Jednak pomimo wycofania się, Izrael sprawował całkowitą kontrolę nad przestrzenią powietrzną oraz granicami lądowymi i morskimi Strefy.

Jaser Arafat wybrał Gazę jako swoją pierwszą stolicę Autonomii Palestyńskiej. W marcu 1996 w Gazie odbyła się inauguracyjna sesja Palestyńskiej Rady Narodowej. Palestyńska populacja w Strefie Gazy cierpiała z powodu złego zarządzania i wysokiej korupcji . Większość inwestycji budowlanych i przemysłowych w Strefie było uzależnionych od wysokich łapówek, których wymagała administracja oraz palestyńskie siły bezpieczeństwa. Powodowało to wzrost niezadowolenia społecznego. Gdy we wrześniu 2000 wybuchło palestyńskie powstanie Intifada Al-Aksa , zbrojne organizacje Hamas i Islamski Dżihad przeprowadziły ze Strefy Gazy wiele ataków terrorystycznych na Izrael. Był to także początek ostrzału rakietowego i moźdżieżowego żydowskich osiedli oraz terenów przygranicznych ze Strefą.

Sytuacja ta stawała się coraz bardziej trudną dla rządu izraelskiego, który w lutym 2005 podjął decyzję o jednostronnym wycofaniu się ze Strefy Gazy. W okresie od 15 sierpnia do 12 września 2005 ewakuowano wszystkie żydowskie osiedla ze Strefy Gazy. Zlikwidowano także wszystkie bazy wojskowe i zniesiono zamknięte strefy militarne (w tym opuszczono międzynarodową granicę Strefy Gazy z Egiptem – Egipt zobowiązał się do przejęcia kontroli nad granicą i uniemożliwienia przemytu zakazanych towarów). Pod kontrolą izraelską pozostały jedynie przejścia graniczne, w tym sprawowano monitoring nad przejściem między Strefą a Egiptem w Rafah.

25 stycznia 2006 odbyły się palestyńskie wybory parlamentarne , które niespodziewanie wygrał Hamas^[27][28]. Izrael i społeczność międzynarodowa ( Stany Zjednoczone i Unia Europejska ) odmówiły jednak uznania prawa Hamasu do sprawowania rządów w Autonomii Palestyńskiej. Hamas jest powszechnie spostrzegany jako organizacja terrorystyczna, która odmawia uznania prawa do istnienia państwa Izrael. Z tego powodu przerwano bezpośrednią pomoc dla palestyńskiego rządu i skierowano ją do niezależnych organizacji humanitarnych^[29]. Wywołało to zamieszanie polityczne i gospodarczą zapaść, zmuszając wielu Palestyńczyków do emigracji zarobkowej ze Strefy Gazy^[30].

W styczniu 2007 w Strefie Gazy wybuchły gwałtowne walki pomiędzy zbrojnymi frakcjami Hamasu a Al-Fatah . Skala walk przyjęła rozmiary palestyńskiej wojny domowej. Ostatecznie Hamas pokonał siły Al-Fatah i przejął kontrolę nad Strefą Gazy. Przywódcy polityczny Hamasu ogłosili się legalnym rządem Autonomii Palestyńskiej. Palestyński prezydent Mahmud Abbas zareagował ogłoszeniem stanu wyjątkowego , rozpuścił rząd jedności narodowej i sformował nowy rząd, bez udziału Hamasu. Nowy rząd został uznany przez społeczność międzynarodową (w tym przez Egipt, Jordanię i Arabię Saudyjską). Egipt przeniósł swoją ambasadę z Gazy na Zachodni Brzeg ^[31]. Od tamtej pory rząd Hamasu w Strefie Gazy pozostaje w całkowitej izolacji międzynarodowej, dyplomatycznej i gospodarczej. Nowy palestyński rząd premiera Salam Fajjada podjął próbę pojednania z Hamasem, pod warunkiem zwrócenia Autonomii Palestyńskiej kontroli nad Strefą Gazy.

Po przejęciu kontroli nad Strefą Gazy, Hamas rozpoczął usuwać urzędników Al-Fatah ze wszystkich stanowisk. Amnesty International poinformowała o zamknięciu gazet i nękaniu dziennikarzy^[32]. Doszło również do prześladowań i napaści na chrześcijan^[33][34]. Przez cały ten czas Hamas kontynuował przemyt broni i amunicji do Strefy Gazy^[35]. Broń ta była wykorzystywana do ostrzału rakietowego przygranicznych terenów Izraela. Według izraelskich danych, od przejęcia przez Hamas kontroli nad Strefą Gazy do końca stycznia 2008 na Izrael spadło 697 rakiet i 822 pociski moździerzowe^[36].

W odpowiedzi Izrael atakował wyrzutnie rakiet Kassam i wojskowe obiekty Hamasu. 19 września 2007 izraelski rząd ogłosił Strefę Gazy wrogim terytorium i wprowadził ograniczenia w dostawach paliwa i energii elektrycznej. W styczniu 2008 nastąpiło gwałtowne pogorszenie sytuacji i 19 stycznia Izrael wstrzymał dostawy paliwa, wywołując niedobory w prądzie. Społeczność międzynarodowa potępiła Izrael za wymierzanie zbiorowej kary mieszkańcom Strefy Gazy^[37]. Na początku marca 2008 izraelskie naloty i operacje lądowe spowodowały śmierć 110 Palestyńczyków w Strefie Gazy^[38]. Pomimo izraelskich apeli i międzynarodowych nacisków, Egipt nie uszczelnił granicy ze Strefą Gazy, umożliwiając dalszy przemyt broni^[39].

W dniach 27 grudnia 2008 - 18 stycznia 2009 izraelska armia przeprowadziła Operację Płynny Ołów przeciwko Hamasowi w Strefie Gazy. W sumie zginęło 1300 Palestyńczyków i 13 Izraelczyków^[40]. Po 22 dniach walk Izrael zgodził się na wprowadzenie zawieszenia broni i wycofał swoje wojska ze Strefy^[41].

Demografia

Według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystyk w 2007 w Strefie Gazy żyło 1 481 080 mieszkańców, z czego prawie 1 mln było uchodźcami palestyńskimi pozostającymi pod opieką międzynarodowej agencji UNRWA ^[42]. Większość Palestyńczyków jest potomkami uchodźców, którzy opuścili swoje domy podczas wojny izraelsko-arabskiej 1948 . Od tego czasu nieustannie notuje się duży wzrost populacji. Głównym tego powodem jest bardzo wysoki współczynnik dzietności , wynoszący w Strefie Gazy 5 dzieci na kobietę. W rankingu płodności Strefa Gazy zajmuje 27. miejsce na świecie (z 222 miejsc wziętych pod uwagę)^[43]. Gęstość zaludnienia wynosi 4118 osób/ km² , co daje 6. miejsce na świecie^[44].

Pod względem wyznaniowym, większość mieszkańców jest sunnitami , z niewielką społecznością chrześcijańską (która od przejęcia w 2007 władzy przez Hamas maleje)^[45]. Procentowo liczba muzułmanów wynosi 99,3%, a chrześcijan 0,7%^[1].

Ekonomia

Port morski w mieście Gaza. Dwa lotniska z jednym utwardzonym pasem startowym. Jedno lądowisko dla helikopterów. Produkcja energii 140 MW (2005), konsumpcja 230 MW (2005). Bezrobocie 34,8% (2006). Główne produkty rolnicze oliwki, cytrusy, warzywa, wołowina, nabiał. World Factbook wymienia jedną stację telewizyjną i 10 radiowych^[46].

Zobacz też

• Autonomia Palestyńska

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie satelitarne Strefy Gazy Google Maps
• Mapa Strefy Gazy z grudnia 1991 (widoczne żydowskie osiedla i drogi dojazdowe)
• Mapa Strefy Gazy z marca 1999
• Palestine's Web Directory