Żubr (Bison bonasus) –
gatunek
łożyskowca
z
rodziny
krętorogich
,
rzędu
parzystokopytnych
. Aktualnie populacja żubrów na świecie liczy ok. 3400 osobników, z czego 650[3] żyje w Polsce na terenie
Puszczy Białowieskiej
,
Puszczy Boreckiej
,
Puszczy Piskiej
,
Puszczy Rominckiej
,
Puszczy Knyszyńskiej
, Nadleśnictwa Mirosławiec, Nadleśnictwa Kobiór oraz w
Bieszczadach
(kolejnych ok. 150 żubrów znajduje się w zamkniętych hodowlach).
- żubr nizinny (Bison bonasus bonasus) – przed
I wojną światową
zamieszkiwał w stanie dzikim jedynie Puszczę Białowieską. W wyniku działań wojennych i kłusownictwa do 1920 nie dotrwał żaden osobnik tej populacji. Odtworzono ją dzięki osobnikom trzymanym w niewoli.
- żubr kaukaski (górski) (Bison bonasus caucasicus) – mniejszy od żubra nizinnego. Zamieszkiwał niegdyś
Kaukaz
. Na górze Alous zostały zabite ostatnie trzy sztuki w 1927 roku. Obecnie trwają prace nad odtworzeniem podgatunku na podstawie żyjących mieszańców z żubrem nizinnym. Do podgatunku zalicza się osobniki
fenotypowo
odpowiadające cechom żubra górskiego.
- żubr węgierski (Bison bonasus hungarorum) – żył na terenie południowych
Karpat
i
Siedmiogrodu
. Wymarł około 1790 roku. W 1951 roku, żubry węgierskie zostały odtworzone w stanie dzikim i można je jeszcze zobaczyć, jednak jeszcze nie są technicznie dzikie.
- żubr stepowy (Bison bonasus priscus) – występował licznie na terenie
Europy
w dwóch falach: pół miliona lat temu oraz około 150-100 tysięcy lat temu. Mógł mieć około dwóch metrów wysokości i trzech metrów długości. Miał długie rogi, niemal dwa razy dłuższe niż żubr nizinny.
- Bison bonasus schoetensacki – zbliżony wielkością do żubra nizinnego i podobnie jak on preferował środowisko leśne. Pojawił się około miliona lat temu i wyginął około 150-100 tys. lat temu.
Wymiary
- Samce
- masa 500-1000 kg i więcej
wysokość w
kłębie
170-200 cm - Samice
- masa 100-600 kg i więcej
wysokość w kłębie 160-190 cm
Wygląd
Głowa żubra jest stosunkowo duża i ciężka o szerokim i wypukłym czole, oczy małe, krótkie rogi skierowane do góry i zagięte do środka. Szyja żubra jest gruba, krótka z wyraźnym podgardlem. Przód tułowia wygląda na bardzo potężny na skutek silnie rozwiniętego
kłębu
i porastającej go kasztanowo-brunatnej
sierści
, która w zimie jest ciemniejsza niż latem. Sierść w dolnej części głowy, przodu i szyi jest długa, na głowie, karku i kłębie występuje grzywa złożona z włosów ościstych.
Cechą charakterystyczną
byków
jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią
Pożywienie
Pokarmem żubra są zioła, trawy, liście krzewów, pąki i kora drzew (zwłaszcza brzóz), chętnie zjadają też
żołędzie
i kasztany. Według badań przeprowadzanych na terenie Białowieskiego Parku Narodowego około 80% pożywienia stanowią rośliny zielne (zimą są dokarmiane
sianem
). Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50-80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.
Rozród
Żubry są zwierzętami stadnymi. Żyją w
stadach
liczących 10-15 sztuk. Na czas
rui
(sierpień-wrzesień) łączą się w większe stada liczące 30-40 sztuk. Dojrzałość fizyczną uzyskują stosunkowo późno, bo w wieku 8-9 lat (samce), 5-6 lat (samica).
Ciąża
u żubra trwa 265 dni, matka opiekuje się potomkiem do skończenia przez niego 2 roku życia. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg.
Występowanie i liczebność
Żubr w Białowieskim Parku Narodowym
Lasy mieszane z podmokłymi polanami. W 1997 roku na świecie żyło 2925 żubrów (z czego w
Polsce
żyło ok. 600-700 szt.)[4]. Liczba zwierząt w
Polsce
to ok. 1100 sztuk[3] żubrów , z czego 241 mieszkających w
Bieszczadach
to żubry białowiesko-kaukaskie, reszta to żubry białowiesko-nizinne. Prawie połowa polskich żubrów zamieszkuje w
Puszczy Białowieskiej
– 451 sztuki[5]. Poza tym żubry można spotkać w
Puszczy Boreckiej
– 70 sztuk, w
Puszczy Knyszyńskiej
– 54 sztuk, nadleśnictwie
Wałcz
(stado zachodniopomorskie) – 43 sztuki, Puszczy Niepołomickiej (małopolskie) - 26 sztuk po 8 sztuk żyje od 2008 w okolicach
Łobza
i
Dobrzan
. W zamkniętych hodowlach w
Polsce
żyje 109 żubrów, w zagrodach pokazowych 14 sztuk, w ogrodach
zoologicznych
– 41 sztuk.
Żubr został opisany naukowo przez Karola Linneusza jako Bos bonasus. Obecnie klasyfikowany jest w rodzaju Bison razem z
północnoamerykańskim
bizonem
(Bison bison). Występuje w
Polsce
,
Litwie
,
Ukrainie
,
Rosji
i
Białorusi
.
Historia
Szacuje się, że obecnie na świecie żyje około 3 tysięcy żubrów, z czego 1200 należy do linii białowiesko-nizinnej. W miarę rozwoju
rolnictwa
i wycinki lasów zwierzęta te straciły naturalne siedliska, a ponadto były nieustannie trzebione przez
myśliwych
i
kłusowników
. W Małopolsce wyginęły już w
XVIII wieku
. W
XVI stuleciu
Zygmunt II August
zakazał polowania na żubry[6]. Dekrety i surowe kary na nic się jednak zdały. Pod koniec
XVIII wieku
żubry występowały już tylko na Kaukazie i w
Puszczy Białowieskiej
.
Sytuacja zmieniła się na krótko w
XIX wieku
. Puszcza Białowieska należała do
imperium rosyjskiego
i car
Aleksander I Romanow
objął żubry ochroną. Populacja stale się zwiększała i w roku 1857 w puszczy żyło już 1900 osobników. Jednak później liczba zwierząt zaczęła spadać i do czasu wybuchu
I wojny światowej
ich liczba spadła o połowę. Ostatecznym ciosem była sama wojna. Żubry zostały wybite przez wycofujące się niemieckie wojska, rosyjskich partyzantów i kłusowników. Ostatni wolno żyjący żubr nizinny został zabity w kwietniu
1919
roku[7].
W celu ratowania gatunku w roku 1923 założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Pierwszym krokiem w tym celu było ustalenie liczby żubrów czystej krwi[8] żyjących w niewoli. Naliczono ich zaledwie 54 na całym świecie, jednak nie wszystkie nadawały się do hodowli i ostatecznie do
reprodukcji
wybrano tylko 12 zwierząt. Dwa pierwsze żubry na wolności znalazły się jesienią 1929 roku w
Puszczy Białowieskiej
. W roku 1939 w puszczy było już 16 zwierząt, które szczęśliwie przetrwały
II wojnę światową
.
Żubr w heraldyce
Żubr wraz z innymi przedstawicielami podrodziny
Bovinae
, określanej w literaturze zoologicznej nazwą
bydło
umieszczany był i jest na licznych herbach: miast, rodzin, instytucji. Z uwagi na swoją siłę, męstwo i odwagę częściej przedstawiany jest byk, rzadziej krowa. Żubr w herbie symbolizuje też: potęgę, siłę przyrody, którą trudno ujarzmić, oznacza dzielność, wspaniałomyślność i pracowitość.
Z herbem rodziny
Wieniawa
związana jest legenda o rycerzu imieniem Lastek, sławiąca nie cechy żubra ale bohaterstwo rycerza. W
herbie Rumunii
jest żubr symbolizujący tradycje
Mołdawii
, (żubry wyginęły tu w
XVII wieku
). Podobnie wiele miast położonych na
Podlasiu
i
Białorusi
posiada w herbie żubra z racji na jego historyczne lub obecne występowanie na danym obszarze geograficznym.
- Herby miejscowości polskich
- Herby szlacheckie, polskie
- Herby państw, krain i miast Europy
Żubr na pieniądzach
Przypisy
Bibliografia
- Kazimierz Kowalski (red. nauk.), Mały Słownik Zoologiczny, Ssaki., Warszawa 1991, Wiedza Powszechna
Zobacz też
Linki zewnętrzne