Karlsruhe
Herb Herb miasta Mapa
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Badenia-Wirtembergia
Powierzchnia	173,46 km²
Populacja (31 XII 2007) - liczba ludności - gęstość	301 263 1645 osób/km²
Położenie	49°00' N 08°24' E
Burmistrz	Heinz Fenrich ( CDU )
Tablice rejestracyjne	KA
Strona internetowa miasta

Karlsruhe – miasto w południowo-zachodnich Niemczech ( Badenia-Wirtembergia ), na Nizinie Górnoreńskiej , nad rzekami Alb i Pfinz . Wysokość n.p.m. wynosi 115 m.

Historia

Nazwa miasta pochodzi od imienia margrabiego Badenii , Karola Wilhelma von Baden-Durlach , który założył je w 1715 w lesie Hardt.

Miasto zostało założone w sposób niezwykle geometryczny w klasycznym układzie gwiaździstym – w centrum wielkiego koła usytuowano środkową wieżę pałacu, która równocześnie jest osią widokową dla rozchodzących się promieniście 32 alei – z tego 9 stanowiących razem kąt prosty wyznaczyło ulice miasta, a resztę stanowiły aleje parkowe. Koncentryczny układ ulic w centrum miasta zachował się do dzisiaj.

W latach 1724 - 1918 było miastem rezydencjonalnym władców Badenii , którzy wcześniej mieli siedzibę w pobliskim Durlach . Całkowicie sztuczna lokacja miała na początku problemy z przyciągnięciem planowanej liczby osadników, wprowadzono zatem ulgi podatkowe dla nowych mieszkańców. W 1745 Karlsruhe uzyskało prawa miejskie . Do 1945 było stolicą Badenii, następnie znalazło się wraz z jej północną częścią w kraju Wirtembergia-Badenia , zaś w 1952 w Badenii-Wirtembergii .

Po 1801 nastąpiło pierwsze rozszerzenie miasta na południe i wytyczenie nowego rynku. Ekspansja terytorialna Badenii i podniesienie do rangi wielkiego księstwa na poczatku XIX w., a także powstanie od 1844 węzła kolejowego dały podstawy do szybkiego rozwoju miasta. Zbudowano port rzeczny i pierwszy stały most na Renie . Powstały cztery duże przedmieścia ( Miasto Wschodnie , Południowe, Południowo-Zachodnie i Zachodnie), a dwa sąsiednie miasta zostały przyłączone: Mühlburg na zachodzie w 1885 i Durlach na wschodzie w 1939 (odgórną decyzją władz rejencji). Po reformie administracyjnej w 1972 wchłonięte zostało także miasto Grötzingen . Silny rozwój zabudowy wymusił w 1913 przebudowę linii kolejowych i przeniesienie dworca o około 2 km na południe.

Już w wieku XIX Karlsruhe było znaczącym w Europie ośrodkiem naukowym, swoje pionierskie badania nad falami elektromagnetycznymi prowadził tu Heinrich Hertz . Znany jest też wynalazca prymitywnego roweru oraz drezyny kolejowej Karl Drais Freiherr von Sauerbronn .

W początku XIX w. w Karlsruhe zebrał się pierwszy współczesny parlament w Niemczech. Wiosna Ludów 1848 i rewolucja 1918 miały w samym mieście stosunkowo łagodny przebieg.

W 1916 w mieście nastąpił pierwszy w historii nalot bombowy na cele wyłącznie cywilne – francuskie samoloty zaatakowały miasto w odwecie za wcześniejszy nalot na zakłady w Bar-le-Duc . Głównym celem był m.in. namiot cyrkowy przy jednej z głównych ulic – Ettlinger Straße. W wyniku bombardowania oraz paniki zginęło 85 dzieci i 34 dorosłych, a 169 osób odniosło rany.

Po I wojnie światowej , na skutek utraty Alzacji przez Niemcy, miasto podupadło gospodarczo. W II wojnie światowej miasto zostało silnie zniszczone przez nocne bombardowania alianckie, ze względu na charakterystyczny rzut stanowiło łatwy cel i punkt orientacyjny dla lotnictwa. Szczególnie ucierpiało zabytkowe centrum miasta.

Po wojnie miasto znalazło się w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Szybko przystąpiono do odbudowy. Nastąpił znaczny rozwój gospodarczy miasta. Powojenny przyrost liczby mieszkańców wynosi około 100 tys. i jest związany także z napływem uchodźców, głównie ze Śląska . Powstały dzielnice Waldstadt i Oberreut. Do 1990 w mieście znajdował się duży garnizon amerykański z lotniskiem wojskowym. Dawne osiedle amerykańskie przekształcono następnie w dzielnicę Nordstadt. W latach 70. miastem wstrząsnęły akcje terrorystyczne Rote Armee Fraktion . W 1980 w Centrum Kongresowym w Karlsruhe odbył się kongres założycielski partii Die Grünen .

Podział administracyjny

Karlsruhe ma 27 dzielnic (Bezirke), które z kolei dzielą się na kwartały. Niektóre z dzielnic mają własne samorządy (Ortschaftsrat).

Gospodarka

Duży ośrodek przemysłowy. Występuje przemysł maszynowy, metalowy, środków transportu (Michelin), precyzyjny (PhysikInstrumente – producent urządzeń pomiarowych), elektrotechniczny i elektroniczny ( Siemens , Bosch ), chemiczny ( L'Oréal ) i farmaceutyczny (Pfitzer), poligraficzny, odzieżowy i spożywczy. W ostatnich latach następuje rozwój firm informatycznych (Web.de, Schlund & Partner, Nero). Znajduje się tutaj rafineria ropy naftowej MIRO (rurociągi Genua –Karlsruhe i Ingolstadt –Karlsruhe).
W Karlsruhe siedzibę ma kilkanaście banków i towarzystw ubezpieczeniowych. Miasto ma centrum kongresowe i tereny targowe.

Transport

Żegluga śródlądowa

Karlsruhe jest ważnym portem śródlądowym, czwartym co do wielkości w Niemczech (przeładunek 10,3 mln t – 1988 ). Ma port naftowy z jednym basenem i uniwersalny port drobnicowo-masowy z pięcioma basenami. W okresie letnim po Renie kursuje statek wycieczkowy Karlsruhe.

Transport drogowy

Na południowy wschód od centrum znajduje się trójkąt autostrad A 5 ( Frankfurt nad Menem – Bazylea ) i A 8 (Karlsruhe – Stuttgart – Monachium ). Na południe od centrum miasta przebiega droga szybkiego ruchu, tzw. Południowa styczna (Südtangente), łącząca trójkąt autostrad z zaczynającymi się na zachód od Renu autostradami A 65 do Ludwigshafen oraz A 35 do Straßburga i Paryża . Na Südtangente leży najdalej w górę rzeki położony niemiecki most na Renie .

Transport kolejowy

Karlsruhe to duży węzeł kolejowy z dworcem towarowym, zbiegają się tu linie z Heidelbergu do Bazylei (pierwsza kolej badeńska), linia bezpośrednia z Mannheim i przez Forchheim do Rastatt (tzw. kolej strategiczna), linia do Stuttgartu przez Pforzheim doliną Pfinzu , linia do Heilbronnu przez Bretten i do Landau . Dworzec Główny w Karlsruhe ma 14 peronowych torów przelotowych i 1 czołowy. Ponadto miasto ma Dworzec Zachodni ( Karlsruhe West ) oraz Karlsruhe-Durlach .

Komunikacja miejska

W Karlsruhe ma swoje centrum rozwinięta i pierwsza na świecie sieć dwusystemowego tramwaju regionalnego AVG z liniami m.in. do Pforzheim , Baden-Baden , Freudenstadt i Heilbronn . Tramwaj dwusystemowy ma 7 linii, ponadto Albtalbahn jest koleją zelektryfikowaną w systemie tramwajowym. Deutsche Bahn obsługuje jedną linię klasycznej szybkiej kolei miejskiej do Heidelbergu i Spiry .
Od 1877 w Karlsruhe jeździ tramwaj , od 1901 elektryczny. Po wojnie uniknięto zamykania linii, co praktykowano w wielu niemieckich miastach. Obecnie miasto ma 7 linii tramwaju miejskiego (1-6 i 8) i 9 linii podmiejskich (S1,S11,S2,S3,S31,S32,S4,S41,S5), obsługiwane przez przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej VBK .

Rola autobusów w mieście sprowadza się do dowozów w obrębie dzielnic do linii bardzo rozbudowanej sieci tramwajowej.

Komunikacja miejska w Karlsruhe koordynowana jest przez Karlsruher Verkehrsverbund (KVV, Związek Komunikacyjny Karlsruhe), czyli stowarzyszenie jednostek administracji publicznej zamawiających usługi przewozowe oraz wykonujących je przewoźników.

Polityka i kultura

Karlsruhe stanowi siedzibę niektórych centralnych organów politycznych Niemiec , w tym Sądu Najwyższego i Federalnego Trybunału Konstytucyjnego . Stanowi stolicę jednego z czterech okręgów rządowych Badenii-Wirtembergii . W mieście znajdują się również centrale kilku przedsiębiorstw przemysłowo-handlowych i banków.

Pałac (Zamek) w Karlsruhe

Kościół św. Bernarda w Karlsruhe

Pałac Gottesaue

Ośrodek turystyczny. Znajdują się tutaj muzea, teatry, oraz ogrody: botaniczny i zoologiczny. Biblioteki: miejska i krajowa o rozbudowanym księgozbiorze (m.in. rękopis Pieśni Nibelungów z XIII w. pochodzący z Donaueschingen ). Duży zespół parkowo-leśny na północy miasta.

Nauka i oświata

W Karlsruhe mają siedzibę liczne uczelnie:

• Universität Karlsruhe (Technische Hochschule) – Uniwersytet (założony w 1825 ) – najstarsza niemiecka uczelnia o profilu technicznym, obecnie trwa przeksztalcanie go w KIT (Karlsruher Institut für Technologie poprzez asymilację ośrodków badawczych).
• Hochschule Karlsruhe – Wirtschaft und Technik – Wyższa Szkoła Techniczna (założona 1878 )
• Pädagogische Hochschule Karlsruhe – Akademia Pedagogiczna – wspólny kampus z Wyższą Szkołą Techniczną
• Staatliche Akademie der Bildenden Künste Karlsruhe – Akademia Sztuk Pięknych (założona 1854 )
• Staatliche Hochschule für Gestaltung Karlsruhe – Wyższa Szkoła Projektowania (założona w 1992 )
• Staatliche Hochschule für Musik Karlsruhe – Akademia Muzyczna w zamku Gottesaue
• Berufsakademie für Wirtschaft und Technik Karlsruhe – Wyższa Szkoła Zawodowa Gospodarki i Techniki (założona 1979 )

Do lat 90. XX w. w Karlsruhe znajdował się niemiecki ośrodek badań nad energią jądrową. W mieście mają siedzibę liczne placówki naukowo-badawcze ( Towarzystwo Fraunhofera , Federalny Urząd do Spraw Żywności).

Węzeł Wiedzy i Innowacji EIT w Karlsruhe

Karlsruhe jest jednym z centrów Węzła Wiedzy i Innowacji (Sustainable Energy) Europejskiego Instytutu Technologicznego ^[1] W projekcie uczestniczą też uczelnie i przedsiębiorstwa z Hiszpanii, Holandii, Francji, Polski (polskim koordynatorem projektu jest krakowska AGH ) i Szwecji. Udział w projekcie pozwala na tworzenie zupełnie nowych technologii i ich transfer do biznesu na ogromną skalę. Na badania wykorzystywane w biznesie przypadnie 120 mln euro rocznie.

Centra Węzła Wiedzy i Innowacji - KIC Inno Energy: CC Germany: Karlsruhe, CC Alps Valleys: Grenoble , CC Benelux: Eindhoven / Leuven , CC Iberia: Barcelona , CC PolandPlus: Kraków , CC Sweden: Sztokholm

Sport

W mieście działają m.in. kluby piłkarskie Karlsruher SC (KSC) (rozgrywa mecze na obiekcie Wildparkstadion ) i KFC oraz klub wioślarski Rheinbrüder.

Architektura

• renesansowy zamek Gottesaue – 1558 , obecnie Akademia Muzyczna,
• zamek Augustenburg w Grötzingen

pozostałe zabytki na terenie Grötzingen – odrębny artykuł

• barokowy zamek Karlsburg w Durlach – na zrębie gotyckim, 1701 , D. E. Rossi

pozostałe zabytki na terenie Durlach – odrębny artykuł

• barokowy pałacyk w bażantarni z dwoma chińskimi pawilonami herbacianymi, obecnie Szkoła Leśnictwa
• barokowe założenie parkowo-urbanistyczne z promieniście rozchodzącymi się od pałacu ulicami, których połowa przebiega przez zabudowę miejską, a połowa przez park i bażantarnię , a dalej przez las,
• późnobarokowy zamek (pałac) Karlsruhe – 1752 - 1785 , m.in. Balthasar Neumann i Jeremias Müller, zniszczony w 1944 , odbudowany na Badeńskie Muzeum Krajowe; wieża zamku stanowi centralny element przestrzenny miasta,
• tzw. Mały Kościół – barokowy, ewangelicki, 1773 - 1776 , Jeremias Müller,
• klasycystyczne założenie urbanistyczne Rynku i Via Triumphalis z pomnikami i fontannami, w tym piramidą grobową Karola Wilhelma – 1801 - 1825 , Friedrich Weinbrenner ,
• kościół miejski – ewangelicki, 1807 - 1816 , Friedrich Weinbrenner , zniszczony w 1944 , odbudowany przez Horsta Lindego , obecnie kościół biskupi, wieża wysokości 61,70 m,
• kościół św. Stefana – katolicki, 1808 - 1814 , Friedrich Weinbrenner,
• ratusz – 1821 - 1825 , Friedrich Weinbrenner,
• mennica – 1826 - 1827 , Friedrich Weinbrenner,
• dawna kaplica cmentarna przy Kapellenstraße,
• gmach Wyższej Szkoły Technicznej – 1836 , Heinrich Hübsch,
• neogotycka kaplica grobowa książąt Badenii – 1896 , Franz Baer i Hermann Hemmberger,
• neogotycki Kościół Chrystusa Króla – ewangelicki, 1896 - 1900 , Curjel und Moser
• neogotycki Kościół św. Bernarda – katolicki, 1896 - 1901 , M. Meckel
• secesyjny zespół budynków mieszkalnych przy Baischstraße, Hermann Billing
• osiedle Dammerstock – 1927 , modernistyczne budynki m.in. Waltera Gropiusa , Ottona Hässlera i innych przedstawicieli Werkbundu ,
• Schwarzwaldhalle – 1953 , Erich Schelling,
• eksperymentalna elektrownia Uniwersytetu – 1954 , Egon Eiermann ,
• zespół pawilonów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego – 1965 - 1970 , Paul Baumgarten,
• postmodernistyczna Badeńska Biblioteka Krajowa (BLB) – 1984 , Oswald M. Ungers ,
• ZKM (Centrum Kultury i Technologii Medialnej) – dawna fabryka amunicji przebudowana 1994 - 1997 na miejską galerię sztuki z Wyższą Szkołą Projektowania.

Znane osoby związane z Karlsruhe

(lista chronologiczna)

• Karol Wilhelm von Baden-Durlach – założyciel miasta, książę Badenii
• Karol Fryderyk von Baden – książę Badenii
• Karol Ludwik von Baden – książę Badenii
• Friedrich Weinbrenner – architekt i urbanista
• Johann Gottfried Tulla – inżynier, projektant regulacji Renu
• Karl Drais – wynalazca roweru i drezyny
• Carl Friedrich Benz – jeden z twórców samochodu
• Heinrich Hertz – fizyk
• Fryderyk I von Baden – książę Badenii
• Johannes Brahms – muzyk
• Max von Stephanitz – kynolog, twórca rasy owczarek niemiecki
• Fritz Haber – chemik
• Hermann Göring – polityk nazistowski
• Friedrich Hund - fizyk niemiecki
• Hans Frank – polityk nazistowski
• Egon Eiermann – architekt
• Erich Schelling – architekt
• Horst Linde – architekt
• Günther Klotz – polityk SPD , burmistrz w latach 60.
• Oswald Mathias Ungers – architekt
• Oliver Bierhoff – piłkarz
• Oliver Kahn – piłkarz
• Luigi Colani – projektant form przemysłowych (designer)

Miasta partnerskie

• Nancy , Francja
• Nottingham , Anglia
• Krasnodar , Rosja
• Timişoara , Rumunia
• Halle (Saale) , Niemcy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Serwis internetowy o Karlsruhe działający w oparciu o MediaWiki ( niem. )