Niemcy Zachodnie (właściwie Republika Federalna Niemiec) – określenie państwa
niemieckiego
leżącego w obecnej zachodniej części Niemiec w okresie
1949
-
1990
. Oficjalna nazwa państwa brzmiała Republika Federalna Niemiec (
niem.
Bundesrepublik Deutschland), państwo zostało utworzone w
1949
roku z brytyjskiej, amerykańskiej i francuskiej
stref okupacyjnych
oraz
Protektoratu Saary
. W
1990
roku
Niemiecka Republika Demokratyczna
uległa likwidacji, a powstałe w jej miejsce landy przystąpiły do RFN.
Podział Niemiec
W styczniu
1947
roku brytyjska i amerykańska strefa zostały połączone w
Bizonię
. W czerwcu
1948
roku miała miejsce narada w
Londynie
, podczas której państwa zachodnie odrzuciły propozycję ZSRR, zmierzającą do utworzenia jednego rządu ogólnoniemieckiego. Stało się jasne, iż Niemcy zostaną podzielone na dwa odrębne państwa, które dostaną się w różne strefy wpływów. Doszło więc do utworzenia dwóch państw niemieckich:
7 września
1949
Republiki Federalnej Niemiec
i
7 października
1949
Niemieckiej Republiki Demokratycznej
oraz enklawy
Berlin Zachodni
.
Niemcy Zachodnie
Proces powstawania RFN przyspieszyły: reforma walutowa (20 VI 1948), pierwszy kryzys berliński (
1948
/
1949
–
blokada berlińska
) i pomoc Zachodu (m.in.
Plan Marshalla
).
8 maja
1949 r. gotowy był projekt
konstytucji
Niemiec Zachodnich, opracowany przez Radę Parlamentarną. Konstytucja ta weszła w życie
23 maja
1949 roku. Stolicą nowego państwa zostało prowincjonalne
Bonn
na zachodzie kraju, co miało podkreślić prowizoryczny charakter rozwiązań. RFN zajmowała do momentu zjednoczenia obszar 248,2 tys. km². Istnienie konstytucji nie implikowało jednak pełnej suwerenności państwa – pełnia władzy leżała wciąż w rękach Wysokiej Komisji Alianckiej.
Era Adenauera
Pierwsze wolne wybory do
Bundestagu
RFN odbyły się
14 sierpnia
1949
roku. Zwyciężyło w nich, obejmując władzę,
CDU
/
CSU
, przed
SPD
. Pierwszym prezydentem RFN został
Theodor Heuss
, a stanowisko kanclerza objął
Konrad Adenauer
, pełniący w latach
1951
-
1955
także funkcję ministra spraw zagranicznych.
Najważniejszym celem polityki Adenauera było zniwelowanie izolacji Niemiec na arenie międzynarodowej i zbliżenie się do państw Europy Zachodniej. Już w
1950
roku RFN zostało członkiem stowarzyszonym
Rady Europy
, a
5 maja
1955
wstąpiło w szeregi
NATO
. W tym samym okresie uchylono stan okupacji Niemiec, rozwiązano także Wysoką Komisję Aliancką.
W
1951
utworzono
Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
, a
25 marca
1957
doszło do podpisania
traktatów rzymskich
, powołujących
Europejską Wspólnotę Gospodarczą
i
Euroatom
.
W
1959
odbyły się kolejne wybory prezydenta RFN: startować w nich chciał także Adenauer, pełniący do tej pory funkcję kanclerza, ale ze względu na małe wpływy urzędu prezydenta, jak uważał, wycofał się z nich. Zwyciężył
Heinrich Lübke
.
Wybory parlamentarne w
1961
roku zmusiły CDU/CSU do koalicji z
FDP
, co spowodowało w ostateczności rezygnację Adenauera ze stanowiska przed końcem kadencji w
1963
roku, kiedy to podpisał z
Charles de Gaullem
Traktat Elizejski
jako symbol pojednania Niemiec z Francją.
Okres przejściowy 1963-1969
W październiku
1963
roku
Ludwig Erhard
stanął na czele rządu chadecko-liberalnej koalicji, a Adenauer zachował stanowisko przewodniczącego CDU. Erhard stal się pierwszym kanclerzem, który reprezentował tendencje technokratyczne. Sformułowana została wówczas koncepcja "uformowanego społeczeństwa", czyli państwa, w którym zlikwidowane zostały egoistyczne konflikty klasowe, a grupy interesów jak i parlament kierowane są przez zdyscyplinowaną władzę wykonawczą. Idea wielkiej koalicji została oparta na przekonaniu, że narastający kryzys wewnętrzny można załagodzić tylko przez rząd "jedności narodowej". Symptomy kryzysu są coraz wyraźniejsze – zaczynają się pojawiać pierwsze oznaki recesji gospodarczej, rośnie ferment społeczny. Od
1964
rozpoczęły się strajki studentów także kampania polityczna przeciw prezydentowi. Jesienią roku 1964 powstała nowa partia
NPD
o skrajnie nacjonalistycznym programie działania.
1 grudnia
1966
roku powstał rząd wielkiej koalicji CDU/CSU – SPD z
Kurtem Kiesingerem
jako kanclerzem i Wiilym Brandtem na stanowisku wicekanclerza.
Wielka koalicja była rozwiązaniem przejściowym. Sojusz ten miał doprowadzić chadecję do odzyskania przez nią wewnętrznej zwartości. Trzyletni okres wielkiej koalicji wykazał możliwość współpracy ze sobą obu wielkich partii. Przyniosła pewne przesunięcie w konstytucyjnym układzie sił. Osłabieniu uległa pozycja kanclerza. Udało się przezwyciężyć recesję gospodarczą, która była widoczna za rządów Erharda i została umocniona pozycja RFN w gospodarcze światowej. Została przeprowadzona przez rząd poprawka konstytucyjna reformująca system finansowy i wzmacniająca federalne kierownictwo w tej dziedzinie. Jeśli chodzi o politykę zagraniczną SPD naciskała na normalizacje stosunków ze Wschodem. Reformy wewnętrzne natrafiły jednak na opór. Kontrowersje wybuchły przy trzech reformach wewnętrznych – zmiana ustawodawstwa o przedawnieniu zbrodni wojennych, poprawki konstytucyjnej wprowadzającej instytucje ustawodawstwa wyjątkowego oraz reformę szkolnictwa wyższego.
W 1964 r. rząd RFN obwieścił, że po 20 latach od zakończenia wojny przedawnieniu ulegną wszystkie zbrodnie wojenne i władze RFN zaprzestają ścigania tych osób, które dopuściły się takich zbrodni. 26 kwietnia 1969 uchwalono nowelę do kodeksu karnego – przewidywała ona przedłużenia okresu przedawnienia do lat trzydziestu. RFN nie przystąpiło do uchwalonej przez
ONZ
w
1968
roku konwencji o nieprzedawnieniu zbrodni ludobójstwa.
16 lipca
1979
uznano, że nie ulegają przedawnieniu zbrodnie dokonane umyślnie i z premedytacją. Konieczne było także wprowadzenie przepisów o stanie wyjątkowym w przypadku wojny lub poważnych wewnętrznych zaburzeń.
Rok 1968 był kulminacją fali rozruchów studenckich. System nauczania na uczelniach był przestarzały i autorytarny, uniwersytety nie były w stanie pomieścić wszystkich chętnych (
Protesty studenckie w Niemczech 1967-1968
). Do działalności została dopuszczona partia komunistyczna – w 1969 została utworzona
Niemiecka Partia Komunistyczna
. W miarę zbliżania się nowego terminu wyborów wzrastał antagonizm, zwłaszcza chadecja nastawiała się w swojej kampanii na ostrą konfrontację z socjalistami. Zarys nowej koalicji ukształtował się podczas wyborów prezydenta federalnego. W marcu 1969 odbyły się wybory nowego prezydenta, w których wygrał
Gustav Heinemann
. Wybory z końca września 1969 przyniosły sukces SPD, a największe straty ponieśli liberałowie. Do władzy doszła nowa koalicja socjalliberalna (SPD-FDP), a kanclerzem został
Willy Brandt
.
Rządy socjaldemokratyczno-liberalne (1969-1982)
Trzynaście lat rządziła koalicja socjaldemokratyczno-liberalna, była to konfiguracja trwała i skuteczna w działaniu. Zobowiązana była do ogłoszenia nowych wyborów do
Bundestagu
. W rządach socjaldemokratyczno-liberalnych można zauważyć dwa okresy. Pierwszy to okres, którego szczytem były wysoko wygrane przedterminowe wybory do Bundestagu zakończył się kryzysem energetycznym w roku
1973
. Okres drugi to pogłębiająca się recesja, a nawet kryzys gospodarki kapitalistycznej. Rządy koalicja rozpoczynała pod dobrymi auspicjami. Została zaakceptowana przez związki zawodowe i przedsiębiorców.
Koalicja
SPD
/
FDP
zdecydowana była na przeprowadzenia szeregu reform politycznych i modernizacje zaniedbanych dziedzin życia. Udało jej się przez ten program reform zyskać szerokie poparcie społeczne. Wchłonęła także na krótki czas opozycję pozaparlamentarną (APO). Decydująco na społeczne poparcie miała wpływ polityka wschodnia – wynegocjowanie i podpisanie układów z
ZSRR
i
Polską
.
19 listopada
1972
roku podczas wyborów koalicja odniosła wielkie zwycięstwo. Ten sukces wyborczy ożywił nadzieje lewicy partyjnej w SPD na daleko idące reformy systemu polityczno-społecznego. Sytuację utrudnił kryzys gospodarczy, który był następstwem trudności energetycznych wywołanych w 1973 roku polityką naftową państw arabskich. W SPD zmienił się skład członkowski a także baza wyborcza tej partii. Wzrosła w niej liczba młodzieży studiującej i urzędników, zwiększyły się wpływy drobnomieszczaństwa i inteligencji. Studenci domagali się walki z kapitalizmem.
Zmiany dokonały się również w FDP. Rządy objęła młodsza generacja, nastawiona bardziej liberalnie i lewicowo. Chadecja również nie była silna i spoista, osłabiały ją wewnętrzne spory i brak nowoczesnego programu, który byłby w stanie przyciągnąć rzesze wyborców. W
1971
na miejsce
Kiesingera
wybrano
Rainera Barzela
, ten ustąpił w 1973
Helmutowi Kohlowi
. Zaostrzyła się walka wewnętrzna między
CDU
a
CSU
.
12 sierpnia
1970
został podpisany w
Moskwie
układ z ZSRR o wzajemnych stosunkach (oba państwa wyrzekały się w nim użycia siły i zobowiązały do poszanowania naturalnych granic wszystkich państw europejskich).
7 grudnia
1970 w
Warszawie
podpisano układ z Polską, gdzie została uznana nasza granica zachodnia. Zostały również rozpoczęte rozmowy z
NRD
aby uregulować wzajemne stosunki. Podpisano układ z NRD
21 grudnia
1972
– rząd RFN uznał samodzielność NRD i wyrzekł się roszczeń do wyłącznego reprezentowania Niemiec.
W 1972 egzystencja koalicji została zagrożona. Wybory do parlamentów krajowych
1969
-1972 przyniosły sukces chadecji. Zyskała ona przewagę w Radzie Federalnej mogła blokować wiele poczynań reformatorskich. W kwietniu został postawiony przez nią wniosek o wotum nieufności dla kanclerza
Willego Brandta
– jednak wniosek upadł. W
1974
ujawniono, że osobisty sekretarz W. Brandta był szpiegiem – Brandt ustąpił ze swego stanowiska. Kanclerzem został wybrany
Helmut Schmidt
. Ewolucji uległa sytuacja w łonie chadecji. Porażka w sprawie ratyfikacji układów wschodnich, porażka w kwestii votum nieufności dla Brandta i klęska wyborcza w listopadzie 1972 roku pogłębiła kryzys wewnętrzny tego ugrupowania. Nawet wybór Kohla na lidera partii nie zmienił i poprawił sytuacji. W wyborach parlamentarnych w
1980
roku chadecja zdecydowała się zaproponować Straussa jako kandydata na kanclerza. CDU udało się wypracować i przyjąć nowy obszerny i szczegółowy program partyjny. W 1973 ratyfikowano układ z NRD, także w tym roku oba państwa niemieckie zostały przyjęte do
ONZ
. Podpisane zostały układy normalizujące stosunki z
Czechosłowacją
w grudniu 1973 i nawiązano stosunki dyplomatyczne z
Węgrami
i
Bułgarią
.
Jeśli chodzi o politykę zagraniczną to układała się ona stosunkowo dobrze, jednakże w sprawach wewnętrznych, na które nacisk kładziony był w mniejszym stopniu, pojawiły się problemy wyjątkowo trudne.
Z roku na rok osłabiała się potęga gospodarcza RFN. Wśród społeczności zaczęły narastać nastroje niepewności jutra. Kryzys wywołał falę bezrobocia, zwłaszcza wśród młodzieży. Zaczęto się domagać skutecznych reform, na które rząd niestety nie posiadał środków. Nasilał się terror ze strony lewackiej i prawicowej.
Frakcja Czerwonej Armii
dokonała szeregu spektakularnych, udanych zamachów, porwań i zabójstw wysokich urzędników oraz polityków. Rząd opanował sytuację i w krótkim czasie rozbił najgroźniejsze grupy terrorystyczne – powołano specjalne jednostki antyterrorystyczne, zaostrzono niektóre przepisy kodeksu karnego i postępowania karnego. Kontrowersje wybuchły przy tzw. "dekrecie o ekstremistach", czyli inaczej zakazie zatrudnienia. Jeszcze bardziej kontrowersyjne było zastosowanie tej zasady w praktyce. Odmawiano zatrudnienia absolwentom uczelni, którzy w czasie studiów brali udział w manifestacjach czy działalności lewicowej organizacji. Ten zakaz wywołał wielką fale protestów kół postępowych w RFN, ale także za granicą.
Następnym problemem, który wywołał wiele niepokojów były formy walki o ochronę środowiska, zwłaszcza przeciw budowie elektrowni atomowych. SPD i rząd federalny widziały konieczność budowy elektrowni jądrowych. Przeciw temu organizowano marsze protestu, okupację terenów, ale także atakowano place budowy. Miały miejsce starcia z policją. Ruch ochrony środowiska został wsparty przez lewicową młodzież. Powoli ruch "Zielonych" przemieniał się w partię polityczną walczącą o dostęp do Bundestagu.
Te warunki wpłynęły na to, że rząd socjaldemokratyczno-liberalny był nastawiony na to, aby opanować kryzys. Przeprowadzono szereg zaprojektowanych przez SPD reform. Ulepszono system rent, wprowadzono dodatkową ochronę rodziny, młodocianych, inne reformy to: obniżenie wieku pełnoletniości na
18
lat, reforma prawa małżeńskiego, ustawa o szkołach wyższych, wielka reforma podatkowa.
Mimo tych wszystkich reform kryzys dawał się we znaki. Zahamowany został wzrost gospodarczy i pogarszała się sytuacja finansowa państwa. Kierownictwo FDP podjęło decyzję o "wymianie partnera". FDP zerwała koalicję z SPD, pozbawiając rząd H. Schmidta większości parlamentarnej. Uzgodniono warunki nowej koalicji. Chadecja postawiła w Bundestagu wniosek nieufności dla Schmidta i wskazując jednocześnie na H. Kohla jako przyszłego kanclerza.
1 października
wniosek uzyskał większość głosów.
Zjednoczenie Niemiec
Bibliografia
- Nowak Edward Kazimierz, Straussowski wariant polityki zagranicznej RFN, Warszawa, 1978.
- Proces demokratyzacji Niemiec po 1945 roku: wybrane zagadnienia / pod red. Elżbiety Stadtmüller-Wyborskiej. Wrocław, 1992
- Ruchniewicz Krzysztof, Adenauer a Europa: polityka europejska pierwszego kanclerza RFN (1949-1963), Warszawa, 2001.
- Stare i nowe elementy w tzw. [tak zwanej] polityce niemieckiej RFN [Republiki Federalnej Niemiec]: praca zbiorowa / pod red. Rudolfa Buchały, Wrocław, 1988
- Wuttke Henryk, RFN [Republika Federalna Niemiec] i NRD [Niemiecka Republika Demokratyczna] wobec problemu niemieckiego: (1949-1982), Katowice, 1987
- Paluszyński Tomasz, Historia Niemiec i państw niemieckich. Zarys dziejów politycznych, Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Języków Obcych w Poznaniu, wyd. II popr. i uzupełn., Poznań 2006, s. 386.